Kanuni Kudüs’e nasıl hizmet etti?

İslam'ın ilk kıblesi, üç mübarek beldeden biri ve Mirâc'ın başlangıç noktası olan Kudüs, Müslümanların kendisine verdikleri değer nispetinde, hizmet de ettikleri bir şehir. İslâm kültürü içerisinde daima önemli olan bu şehrin ihyası için, geçmişte ecdadımız büyük hizmetler verdi. Şehrin harap halinin haberini alan Kanuni, 'Dimesünler ki çok hazîne gider / Bir içim suyı bin hazîne değer' diyerek; derhal şehrin ihya edilmesini emretti. Kanun'nin Kudüs'e verdiği hizmeti, Na'îmî satır satır kaleme alarak, Feza'îl-i Kuds başlığı altında topladı. Günümüz Türkçesine 'Kudüs'ün Fazileti' adıyla çevrilen bu kitap, Kudüs'ün tarihine ışık tutan nadide bir eser. Feza'îl-i Kuds, bugün işgal altındaki esir şehir Kudüs'ün bizim için mahiyetini anlatacak bu kitap, Osmanlı dönemindeki Kudüs'e ışık tutuyor. Na'îmî mahlaslı Çeşmecizâde Ni'metullah Çelebi tarafından kaleme alınan bu eser, Kanuni Sultan Süleyman zamanındaki Kudüs hizmetlerini şiirsel bir dille anlattı ve aslında Kudüs'ün tarihini yazarak geçmişe adeta bir ışık tuttu. Yaklaşık 20 yıl boyunca Kudüs'te görev yapan Çelebi, Kanuni Sultan Süleyman döneminde Kudüs'te yapılan hizmetlerin yanı sıra Kudüs'ün faziletlerini, Mescid-i Aksa'nın ilk yapılışından itibaren kaç kez harap ve ihya olduğunu da tüm öyküsüyle kaleme alıyor. Na'îmî kaleme aldığı eserin ilk kırk sayfasında, Kudüs'ün tarihini özetliyor. Ardından kendi devrindeki Kudüs'ü anlatmaya başlayan Na'îmî'nin ilk sözleri Kanuni Sultan Süleyman'ın methi üzerine oluyor. Bölümün başlığında Kanuni'yi, Rahman'ın gölgesi, yedi iklimin padişahı, kara ve denizin sultanı olarak övüyor. Kanuni'nin yaptığı seferlere değindikten sonra Na'îmî, sözü Kanuni'nin yaptırdığı nadir eserlere getiriyor ve nazarını Kudüs'e çevirmesini şu beyitlerle dile getiriyor: 'Hassa Kuds-i Şerif'e ol server Na'îmî, Kanuni'nin Kudüs'te gerçekleştirdiği hizmetlerini anlatmaya su bahsiyle başlıyor. Bölgede, at ile iki günlük mesafede pek çok pınar barındıran bir dağın bulunduğu, vaktiyle İsrailoğullarının buradan şehre su getirdikleri ancak zamanla suyollarının harap olarak, geriye bir taşın bile kalmadığını anlatıyor. Kudüs'teki su sıkıntısının haberi Kanuni'ye ulaştırılınca, Kanuni, uzun süredir ziyaret ve imar etmek istediği Kudüs'e hizmet edebilme fırsatı bulduğu için hayli seviniyor. Na'îmî, Sultan'ın bu sevincini şu dizelerle dile getiriyor: 'İrdi çünkim o nâme-i mestur Na'îmî, bizzat kendisinin de bu su kaynaklarının olduğu dağı gördüğünü, adeta cennetin ayağına getirilmiş gibi hissettiğini yazıyor. Bu pınarların güzelliğini anlatmanın mümkün olmadığını düşünse de, cana safa, hastalığa şifa verdiğini, seyrinin dahi elemi yok ettiğini dile getirerek pınarların ismini şu şekilde sıralıyor: Ayn-ı A'tân, Ayn-ı Ferrûc ve Ayn-ı Sâlih. Na'îmî, aylarca süren çalışmaların ardından suyun şehre ulaştırılmasıyla vadilerin gülistana, toprağın çimenlerle yeşil bir denize döndüğünü söylüyor. Halkın da suya kandığını belirten müellif, her türlü hayrın bir karşılığı olduğunu ancak suya kavuşturmanın her hayrın üzerinde olduğunu ekliyor. Mübarek bir vakitte Kudüs'e ulaşan suyun Harem-i Şerif'e girişini aşağıdaki beyitlerle tasvir ediyor: 'Gör ol âb-ı latîfün âdâbın Su ile bereketlenen toprakların ardından sıra Mescid-i Aksa'nın tamirine geliyor. Mescid-i Aksâ ve Kubbetu's Sahra'nın baştan ayağa harap olduğunu yazan Na'îmî, yağmurda kubbelerden sızan suyun mescitlere dolduğunu anlatıyor. Yağmurun yağdığı sırada bir müminin içeri girmesi durumunda, sudaki balık gibi olacağını şu beyitlerle dile getiriyor: 'Sahratullâh'la Mescid-i Aksâ Mescid-i Aksa'nın bu harap halinden haberdar edilen Sultan Süleyman, derhal emir vererek mescidin ihya edilmesini istiyor. Mescid-i Aksa'nın Kâbe gibi âbâd edilmesini Na'îmî, şu beyitlerle anlatıyor: 'Çünki bu hâli Aksâtullâh'un Sultan Süleyman'ın emri üzerine, tespit yapmak üzere gelen mimarlar bina yüzeylerinin harap olduğunu ve ahşap zeminlerin köhneleştiğini görüyorlar. Bakraz Dağı'ndan ahşap temin edilerek deniz yoluyla Kudüs'e taşınıyor ve marangozların bir yıl süren ihtimamlı çalışmaları sonucunda, tüm ahşap yüzeyler yenileniyor. Anadolu'dan gelen bir üstad eskiyen kurşunları yenileme işine girişiyor. Mevcut kurşunları eritip yeniden levha haline getirerek, pek çok yeri bunlarla yeniliyor. Harem içerisinde bulunan eski bir toprak yığınının 'eski kurşun türabı' olduğunu fark eden usta, o toprağın içerisinden çıkardığı bir kantar kurşun ile kubbelerin örtüsünü tamamlıyor. Kendisi de iyi bir kuyumcu olduğu bilinen Kanuni'nin şanına yakışacak şekilde altından âlemler işleniyor. Yıldız gibi parlayan âlemler, bayram gecesindeki ayı andıran hilallerle tamamlanıyor. Kırılan camlar renk renk yenileriyle değiştiriliyor, parçalanan mermerler işlenerek yerlerine konuyor. Yenilenen, tazelenen, süslenen şehrin güvenliği, Kanuni Sultan Süleyman'ın sıradaki meselesi. Her türlü tehlikeden korumak üzere, Kudüs'ün etrafının surla çevrilmesi emrini veren Kanuni, öncelikli olarak da Hz. Süleyman'ın yaptırmış olduğu kadim duvarların kalıntılarının tespit edilerek, yeni yapılacak olan surun bu temeller üzerine inşa edilmesini buyuruyor. İşe nâzır olarak Halep'te yaşayan Arap ve Acem Defterdarını görevlendirmesini Na'îmî, şu beyitlerle kaleme alıyor: 'Hem o dem itdi şâh-ı cem-mikdar Emri alan defterdar, Kudüs'e varır varmaz şehrin etrafını baştan başa geziyor; ancak kadim surdan ne bir eser görebiliyor, ne de bir taşa rastlıyor. Bir iki yerde doldurulmuş eski hendek izleri görerek yaptırdığı ölçümde uzunluğu 3975 metre olarak belirliyor. Dört bir yana gönderilen nameler ile belirlenen yere temelin kazılması için üstadlar davet ediliyor, Halep, Mısır ve Şam'dan gelenlere şehrin ahalisi de katılarak belirlenen günde surun temeli atılıyor. Tarihi sur inşaatı hakkında bilgi veren Na'îmî, inşanın 1537-38 yılında başladığını ve dördüncü yılda tamamlandığını belirtiyor. Sura altı kapı yapıldığını söyleyen Na'îmî, bu kapılardan dördünün ismini şöyle sıralıyor: Bâb-ı Amûd, Bâb-ı Halîlü'r Rahmân, Bâb-ı Dâvûd ve Bâb-ı Meryem.

Kanuni Kudüs’e nasıl hizmet etti?

KANUNİ KUDÜS’ÜN İHYA EDİLMESİ EMRİNİ VERDİ