Arama
Mihrişah Valide Sultan'ın çeşmeleri
Osmanlı Devleti'nin yenilikçi padişahı III. Selim'in annesi Mihrişah'ın, tarihte hayır işlerini seven ve dindarlığı ile meşhur olan Valide Sultan olarak anıldığını biliyor muydunuz? Külliye, birden çok çeşme ve kütüphane gibi önemli hayır işlerini miras bırakan Mihrişah Valide Sultan'ın hayatını ve geride bıraktıklarını derledik.
Kitabesinden anlaşılacağı üzere 1212'de (1798) Üçüncü Selim'in annesi Mihrişah Valide Sultan tarafından inşa ettirilen çeşme, günümüzde oldukça kuvvetli bir ihtimalle orijinal yerinden hayli farklı olan bir yerde; Beşiktaş'ta Sinan Paşa Mescidi sokağında, 5 numaralı Yeniçeri apartmanının dış cephesinde bulunmaktadır. Apartmanın giriş merdivenlerinin sol tarafına monte edilmiş mermer bölüm, kuvvetle muhtemel çeşmenin yalnızca ön cephesinin ufak bir parçasıdır. Çeşmenin genel görüntüsüne baktığımız zaman, İstanbul'un pek çok köşesine oldukça görkemli çeşmeler inşa ettirmiş olan Mihrişah Valide Sultan'ın diğer çeşmelerindeki zarafet ve heybetin var olmadığını görürüz.
Çeşme'nin düz bir yapıda ve oldukça sade olan ayna taşı'nın daha sonraları eklendiği düşünülmektedir. Tekne kısmı küçük ve dışa doğru dalgalı dizayn edilmiştir. Bu görüntüsü ile bir çeşmeden daha ziyade, ufak bir musluğun teknesini andırmaktadır. Düz ayna taşı'nın üzerinde yer alan ve oldukça tahribata uğradığı gözlemlenen kitabe aşağıdaki gibidir:
Mehd-i ulya-uı saltanat devletlü Mihrişah Valide Sultan aliyyetü'ş-şan efendimiz hazretlerinin li-vechillahi-l-kerim müceddeden bina buyurdukları bend-i kebirden işbu çeşmeye dahi yarım masura ma-i leziz ihsan ve vakf-ı şeriflerine ilhak buyurdular (1212)
1145'te (1733) yapılan ve Tophane'de Lüleci Mendek Caddesi ile Hoca Ali Sokağın kesiştiği noktada yer alan çeşme, pek çok hayır işi yapmış ve İstanbul'un dört bir yanına çeşmelerle donatmış olan Mihrişah Valide Sultan'a aittir. Kesme taşlardan yapılan çeşme, günümüzde yol seviyesinden bir metre batık durumda bulunmakta ve etrafı demirlerle çevrilmiştir. Dikdörtgen olan çeşmenin iki yanında namazgâh şeklinde tasarlanan iki adet dinlenme alanı bulunmaktadır.
Çeşme sivri kemerli olup kemerin birleştiği noktada ufak bir çiçek motifi gözlere çarpmaktadır. Çeşmenin çatısının altında sivri kemerin üzerinde dört satırdan oluşan kitabe yer almaktadır. Sivri kemerin içerisinde üst kesim ayrılmış, ancak boş durumdadır. Ayna taşı bulunmaya çeşmenin bu kısmında diğer çeşmelerden farklı olarak tas yuvalarına alt alta yer verilmiştir. Musluğu bulunmayan çeşmenin teknesi içerisindeki süslemeler dikkat çekicidir. Bütün musluğun altında bir de teknenin sol yanında olmak üzere tekne içerisinde üç tane simetrik kabartmalar bulunmaktadır. Teknesi ve testi seti kısmı mermerden yapılan çeşmenin bu kısımları sağlam durumdadır.
Bu çeşme de I. Abdülhamid'in kızı olup 1197 yılında doğan ve üç yaşında ölen Fatma Sultan'ın ruhu için III. Selim'in annesi Mihrişah Valide Sultan tarafından yaptırılmıştır. 1212 (1798) senesinde inşa edilen ve Fındıklı'da Molla Bayırı Sokak ile Molla Çelebi Çeşme Çıkmazı köşesinde yer alan çeşme kimi kaynaklarda Fatma Sultan Çeşmesi olarak da geçmektedir.
Duvar çeşmesi konumunda olan çeşme, sağ ve solda olmak üzere ikişer ince sütunla çevrilidir. Başlığın altında dört satırlık kitabe bulunmaktadır. Kitabeden kornişle ayrılan, sütunların arasında geniş bir ayna taşı bulunmaktadır.
Çeşmenin ayna taşı geniş bir çerçeveyle çevrilidir. Dalgalı kemerin birleştiği noktada geniş bir akantüs yaprağı bulunmakta, akantüsün ortasında da simetrik bir yuvarlak kabartma yer almaktadır. Bu kemerin içerisinde de daha küçük bir kemer ve birleştiği noktada gene içerisinde simetrik kabartma bulunan akantüs yaprağı bulunmaktadır.
Mihrişah Valide Sultan tarafından 1214 (1799) yılında yaptırılan çeşme Beyoğlu, Kurtuluş'ta Sefa Meydanı'nda yer almaktadır. Meydan çeşmesi konumunda olan çeşmenin üstü çatılı ve kiremitle örtülüdür. Sekiz cepheli olan çeşmenin ana cephesinde çatının altında dört satırlık kitabe bulunmakla birlikte, bunun altında oval bir kemerin içerisinde yer alan mermer ayna taşı oldukça sade durumda olup herhangi bir işleme barındırmamaktadır. Çeşme, Mihrişah Valide Sultan'ın yaptırmış olduğu diğer çeşmelere göre oldukça sade bir görünüme sahiptir.
Üç çeşmeyi barındıran yapıda çeşmeler arasında oval kemerler içerisinde dinlenme yerleri dikkat çekmektedir. Çeşmenin tekneleri de mermerden ve oldukça sağlam durumdadır. Çeşmelerin testi seti, kısmı ise bulunmamaktadır. Ayrıca muslukları da kopuk durumdadır. Çeşmenin kitabesi ise şu şekildedir:
Mehd-i ulya-yı saltanat devletlü inayetlü Valide Sultan aliyyetü'ş-şan efendimiz hazretleri Bağçe karyesi kurbunda müceddeden bina ve ihya buyurdukları bend-i cedidlerinden hasbeten lillahi teala iki masura ma-i leziz işbu çeşmeye icra içün ta'yin buyuruldu.
Sene 1214