Arama
Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü
Kudüs, üç semavi din için de mukaddes sayılan bir belde… Tarih boyunca gözde bir şehir olan Kudüs, 400 yıl boyunca Osmanlı Devleti'nin himayesi ve hizmetindeydi. Yahudilerin bölgeye sistematik göçleri, 19. yüzyılın yılların sonunda başladı. 1896 yılında Theodor Herzl öncülüğünde bu göçler, farklı bir boyut kazandı ve Filistin, siyonizmin başlıca hedefi haline geldi. Peki, Herzl ile Sultan II. Abdülhamid arasında nasıl bir konuşma geçti? Osmanlı'da Yahudi göçlerinin önüne geçmek amacıyla hangi önlemler alındı?
Mektubun yazıldığı günden bir hafta sonra basınla paylaşılan Balfour Deklarasyonu'na, Birinci Dünya Savaşı sonunda Osmanlı Devleti'nin imzaladığı Sevr Anlaşması'nda yer verildi.
💠
Milletler Cemiyeti'nde 1922 yılında kabul edilen Filistin topraklarındaki İngiliz manda yönetiminin temelini de bu deklarasyon oluşturdu.
1918 YILINDA OSMANLI FİLİSTİN'DEN ÇEKİLDİ
📌 Balfour Deklarasyonu sonrasında, 1918 yılında Osmanlı askerleri Filistin'den çekildi. 1880 ile 1918 arasında Filistin'deki Yahudilerin sayısı 24 binden 65 bine, nüfusun yüzde 10'una çıktı.
İngiliz mandası altındaki Filistin'e 1920-1940 arası dönemde Yahudi göçü hız kazandı. Son olarak Avrupa'da İkinci Dünya Savaşı sırasında, Yahudilere yönelik Nazilerin gerçekleştirdiği soykırım sebebiyle göç oranı giderek arttı. Filistin işgallerine giden yolda Yahudilerin göçleri, bu şekilde meşrulaştırılmaya çalışıldı.
Filistin kuzeyinde bir kale-şehir olarak bilinen Safed'de Yahudilere ait kiliselerin sayısında dikkat çekici bir artış gözlenmişti.
💠
Osmanlı yetkilileri, artışın sebeplerinin araştırarak sonucu bildirmek amacıyla bir rapor düzenlemişlerdi.
Safed'de o dönemde Müslümanlara ait 7 cami bulunuyordu. Yahudilere ait eski 3 kilise vardı ve bu sayıya 32 kilise daha eklenmişti. Bunun yanında yeni araziler alıp kiliselere vakfetmeye devam ediyorlardı.
SAFED YOĞUN YAHUDİ GÖÇÜ ALIYORDU
16. yüzyılın ilk yarısında Safed'de 6 Müslüman, 4 Yahudi mahallesi bulunuyordu. 1597 tarihli belgeye göre Yahudilere ait mahallelerin sayısı 12'ye çıktı. Bölge, Avrupa'nın çeşitli bölgelerinden ve Kuzey Afrika'dan yoğun bir Yahudi göçü almaya başladı ve Yahudi nüfusun oranı 4 kat arttı.
📌 İlerleyen dönemlerde Yahudiler başta Selanik olmak üzere farklı yerlere göç ettiler. 1800'lü yılların sonlarında ise bölgeye yönelik Yahudi göçleri yeniden artış gösterdi ve nüfusun büyük çoğunluğunu Yahudiler oluşturdu.
1850'li yıllarda Osmanlı, Kudüs'teki Latin, Rum ve Ermeni manastırları için toprak satın alındığını öğrenmişti. Oysa Müslümanların toprak satmaları yasaklanmıştı.
💠
📌 Bu yasağa dikkat etmeyen görevlilerin hükümete bildirilmesi yönünde bir belge hazırlanmış ve ev, arsa gibi her türlü emlakin satışının yasak olduğu, eyalet meclisi üyelerinin de imzalarının olduğu bir ferman ile bildirilmişti.
Yabancıların toprak satın almalarının artması üzerine Osmanlı'da mülklerin satılması yasaklanmıştı.
💠
📌 Yabancı uyruklu kişilerse çeşitli hilelere başvurarak Filistin'de arazi satın almaya devam ediyorlardı. Bu durumun önlenmesi için tedbirler alındı ve Kudüs'teki arazi ve emlakin tahriri için Esad Efendi görevlendirildi.
Siyonist hareket, Osmanlı'dan toprak alabileceği düşüncesiyle İngiliz gazeteci ve diplomat Mösyö Oliphant aracılığıyla Belka Sancağı'nda bir Yahudi kolonisi kurabilecekleri umuduyla harekete geçtiler.
💠
Bir Hristiyan olan ve yaptığı çalışmalarla Yahudilerin Filistin'e yerleşmesi yönünde Siyonist örgütlere destek veren Oliphant, Osmanlı'ya bir teklif sundu.
Teklif öncesi Siyonist yerleşimi için uygun olacağı yerleri tespit ederek Belka Sancağı'nda karar kılmış; yerli halkın da Yahudilerden rahatsız olduğu iddiasında bulunarak çalışma metnini 1880 yılında bizzat Sultan II. Abdülhamid'e iletmişti.
📌 Söz konusu belgede neredeyse Kuzey Filistin'in tamamını kapsayan bir Yahudi kolonisinin kurulması teklif ediliyordu. Bu teklif, dönemin Osmanlı meclisi Meclis-i Hâss-ı Vükelâ tarafından reddedildi.