Arama
Osmanlı’da basılan ilk kağıt paranın serüveni
Kâğıt paranın geçmişten günümüze uzun bir yolcuğu vardır. Osmanlı'da ilk kağıt para, iç borçlanma nedeniyle kullanıldı. Bitmeyen savaşlar neticesinde mali sıkıntılara çözüm olarak ortaya kondu. Sultan Abdülmecid döneminde "para yerine geçen kâğıt" anlamına gelen "Kaime-ı Nakdiye-ı Mutebere" adıyla bastırıldı. Peki, neden bazı paralar posta pullarının üzerine basıldı?
📌160 bin Osmanlı altını karşılığında çıkarılan bu ilk paralar, piyasada 400 bini buldu. Kaimeler 500 kuruşluktu. 1 kaime 200 kuruşa denk geliyordu.
📌 Paranın en büyüğü 500, en küçüğü 10 kuruşluktu. Aynı yıl, 400 bin lira karşılığında 50, 100 ve 500 kuruşluk olarak, daha küçük boyda basıldı. Basılan ilk paraların ön yüzünde üstte tuğra, altta Maliye Nazırı'nın mührü, arkasında ise "Nezâret-i Celîle-i Maliye" damgası vardı.
📌Kaimeler, tedavüle çıktığı andan itibaren birtakım problemleri de beraberinde getirdi. Seri numarası bulunmayan ve elle yazılan bu paraların taklidi kolayca yapılıyordu. Bunun neticesinde Amerika ve Avrupalı kalpazanlar birçok sahte kaimeyi piyasaya sürdü.
📌1842 yılından itibaren paralar güvenilir olması için Osmanlı Bankası'na bastırıldı. Kaimelerin el yapımı ile değişimi de sağlandı. Fakat matbaada basılan bu paraların da sahtesini basıldı. Bu yıllarda kalpazanlık olayları o derece arttı ki, böylelerini bildirenlere "ihbariye akçesi" adıyla mükâfat verilmeye başlandı.
📌Özellikle yabancılar ve yerli gayrimüslimler kalpazanlıkla uğraşmaktaydı. Örneğin yapılan incelemelerde Amerika'da basıldığı tespit edilen sahte 120 bin liralık kaimeler, piyasadan toplatıldı ve hepsi halkın huzurunda yakıldı.
📌Kaimenin faizi 1843'te % 6'ya düşürüldü. 1851 yılında 100.000 liralık (20.000 kese) faizli kaime piyasadan çekilerek faizsiz ve tahvil mahiyetinde olmayan kaimeler çıkarıldı. Bu gerçek manada alışveriş aracı olarak kullanılmaya başlandığını gösterir.
📌 1863 yılında Fransız ve İngiliz ortaklığıyla kurulan Bank-ı Osmani-i Şahane devlet bankası niteliğini kazandı. Osmanlı'nın Avrupa devletlerinden borç almak zorunda kaldığı dönemlerde bu banka kanalıyla mali işlemlerini yürütürdü.Bundan dolayı da Osmanlı Bankası'na hükumetin kâğıt para basmayacağı ve başka bir kuruma da bastırmayacağı taahhüdünde bulunarak, 30 yıl süre ile kâğıt para ihracı imtiyazını verdi.
📌İlk olarak 1863 yılında istendiğinde altına çevrilmek üzere, Maliye Nezareti ve kendi mühürlerini taşıyan banknotları tedavüle çıkardı. 1863-1914 yılları arasında da çeşitli şekil ve miktarlarda banknot ihraç etti.
📌93 Harbi sırasında Osmanlı Bankası ile anlaşılarak savaş masraflarını karşılayabilmek amacıyla kaime ihraç etti.
Osmanlı'da devlet çarklarının nasıl işlediğini anlatan defterler: Mufassal ve icmal
Osmanlı -Rus savaşının finansmanı için, 1876-1879 V. Murad ve II. Abdülhamid dönemlerinde; son olarak da, I. Dünya Savaşı'nın finansmanı için 1912-1920 Reşad ve Vahdeddin dönemlerinde basıldı.
📌Osmanlı'da basılan paraların çok azında filigran bulunurdu, bunlar da düz çizgi şeklindeydi.
*Filigran: Devlet tarafından çıkarılan değerli kâğıtlarda kullanılmak üzere dokusuna işlenmiş olan ve ancak ışığa tutulduğunda görülebilen çizgi, resim, yazı.