Arama
Osmanlı’da fiyatları sabitleme usulü: Narh
Osmanlı İmparatorluğu'nda fiyat kargaşasının önüne geçmek ve ekonomik dengeyi sağlamak amacıyla gerek ekmek, gerekse eşya konusunda devlet tarafından sabit fiyatlar koyulurdu. Özellikle gelir düzeyi düşük aileler düşünülerek 'düşük' tutulan fiyatlar narh defterlerine kaydedilirdi. Ramazan ayının başlangıcında yeni bir narh belirlenerek bu mübarek ay için hususi fiyatlar oluşturulurdu. Peki, Osmanlı Devleti'nde narh sistemi nasıl uygulanırdı, fiyatlar neye göre belirlenirdi, narh sisteminin temel amacı neydi?
Sefer ve savaşlarda narh
🔹 Sefer ve savaş gibi olağanüstü durumlarda ordunun ihtiyacı olan maddeler vergi karşılığı veya ücretle toplanırdı.
🔹 Bazı üreticilerin de sefer ve savaşlara katılması, piyasadaki ürün miktarının azalmasına ve fiyatların artmasına neden olduğundan bu vakitlerde yeni narhlar çıkartılır ve fiyatlar sabitlenirdi.
🔹 Ege ve Akdeniz'den İstanbul, Marmara ve Karadeniz limanlarına malların taşınamadığı, İngilizlerin Çanakkale Boğazı'nı ablukaya aldığı yıllarda mecbur olarak fiyatlar tekrar ayarlandı.
Narhın tespitçileri: Muhtesipler
🔹 Osmanlı İmparatorluğu'nda narhların verilebilmesi için piyasadaki artışların, azalışların, ürün geliş, gidiş ve dengesinin iyi bilinmesi gerekiyordu. Bu takibatı kadıların yardımcıları muhtesipler yapardı.
🔹 Kol oğlanlarıyla beraber çarşı ve pazarı sürekli takip ve teftiş eden muhtesip, esnaflarla sıkı bir münasebete sahipti.
🔹 Narh verilirken malların değerini bilen esnaf idarecilerinin de bulunduğu bir toplantı yapılır, bu toplantılar sonucunda fiyatlar belirlenirdi.
🔹 Kadıların ve muhtesiplerin katılımının mümkün olmadığı toplantılarda fiyatların belirlenmesi esnaf idarecilerine devredilirdi.
İstanbul'un kadılıkları
🔹 Köylerden ve taşralardan gelen malların çıkış yerindeki fiyatı belgelenir ve narh buna göre belirlenirdi.
🔹 İstanbul'un sur içi "nefs-i İstanbul" olarak adlandırılırdı. İstanbul, Sur içi, Eyüp, Galata ve Üsküdar olmak üzere dört kadılıktan oluşuyordu.
🔹 Narh İstanbul kadısı tarafından verilir, diğer kadılıklara fiyatları bildiren listeler gönderilirdi. Her kadılık kendi sınırları içindeki mahallere yeni fiyatları bildirirdi.
🔹 Taşralarda narhın belirlenmesine baktığımızda ise taşranın büyüklüğüne göre vali, muhafız gibi bir vazifelinin onayı alınarak kadının belirlediğini görürüz.
🔹 Osmanlı'da esnafın satışlardaki karı %10-15 arasında değişirdi. İhtisab kanunnâmelerinde "onu on bir" şeklinde ifade edilen bu kar, yapılması çok emek isteyen işlerde % 15'e kadar çıkabiliyordu.
🔹 Özel yetenek ve maharetle yapılan bazı malların fiyatı, o işin uzmanı olan ustalar tarafından konulurdu.
(x)İhtisab kanunnâmesi: Osmanlı'daki tüketici kanunu
Narh sisteminin sonlanışı
🔹 Kadıların narh verme ve narh kontrolü vazifeleri XIX. yüzyılın ortalarına kadar devam etti.
🔹 1851'de kurulan Es'ar Nezâreti her ne kadar narhı belirlemeyi hedeflese de kurum, bu görevi hakkıyla yerine getiremedi. İlerleyen yıllarda bu kuruma benzer kurumlar kurulduysa da onlar da tam anlamıyla başarılı olamadı.
🔹 Şehremânetinin kurulmasıyla birlikte tüm bu kurumlar ortadan kaldırılarak narh işiyle doğrudan şehremânetinin ilgilenmesi sağlandı.
(x)Şehremaneti: Osmanlı'da İstanbul'un temizliğiyle, güzelleştirilmesiyle, korunmasıyla ilgilenen yönetim
🔹 Kaynaklarda şehremânetinin kuruluşundan sonraki iki yıl boyunca baharda et narhı kadı tarafından verildi. 1856'dan itibaren kaynaklarda artık narh kaydı bulunmaz.
Narh defterleri
🔹 İstanbul'da taşralardan ve diğer şehirlerden farklı olarak narhlar ayrı defterlere kaydedilirdi.
🔹 Günümüzde elimize sikke tashihlerinin ardından düzenlenen narh defterlerinden sadece 1009 (1600) ve 1050 (1640) tarihli olanlar ulaştı.
🔹 1600 tarihli defter tek nüsha iken 1640 tarihlinin iki nüshası vardır. Her iki defter de farklı özellikler gösterir.
🔹 1600 yılına ait defter, narhtan önceki fiyatları da içinde bulundurduğundan, günümüz tabiriyle o zamanda oluşan enflasyonu hesaplayabilmemizi sağlar.