Arama
Osmanlı’da fiyatları sabitleme usulü: Narh
Osmanlı İmparatorluğu'nda fiyat kargaşasının önüne geçmek ve ekonomik dengeyi sağlamak amacıyla gerek ekmek, gerekse eşya konusunda devlet tarafından sabit fiyatlar koyulurdu. Özellikle gelir düzeyi düşük aileler düşünülerek 'düşük' tutulan fiyatlar narh defterlerine kaydedilirdi. Ramazan ayının başlangıcında yeni bir narh belirlenerek bu mübarek ay için hususi fiyatlar oluşturulurdu. Peki, Osmanlı Devleti'nde narh sistemi nasıl uygulanırdı, fiyatlar neye göre belirlenirdi, narh sisteminin temel amacı neydi?
Narhın tespitçileri: Muhtesipler
🔹 Osmanlı İmparatorluğu'nda narhların verilebilmesi için piyasadaki artışların, azalışların, ürün geliş, gidiş ve dengesinin iyi bilinmesi gerekiyordu. Bu takibatı kadıların yardımcıları muhtesipler yapardı.
🔹 Kol oğlanlarıyla beraber çarşı ve pazarı sürekli takip ve teftiş eden muhtesip, esnaflarla sıkı bir münasebete sahipti.
🔹 Narh verilirken malların değerini bilen esnaf idarecilerinin de bulunduğu bir toplantı yapılır, bu toplantılar sonucunda fiyatlar belirlenirdi.
🔹 Kadıların ve muhtesiplerin katılımının mümkün olmadığı toplantılarda fiyatların belirlenmesi esnaf idarecilerine devredilirdi.
İstanbul'un kadılıkları
🔹 Köylerden ve taşralardan gelen malların çıkış yerindeki fiyatı belgelenir ve narh buna göre belirlenirdi.
🔹 İstanbul'un sur içi "nefs-i İstanbul" olarak adlandırılırdı. İstanbul, Sur içi, Eyüp, Galata ve Üsküdar olmak üzere dört kadılıktan oluşuyordu.
🔹 Narh İstanbul kadısı tarafından verilir, diğer kadılıklara fiyatları bildiren listeler gönderilirdi. Her kadılık kendi sınırları içindeki mahallere yeni fiyatları bildirirdi.
🔹 Taşralarda narhın belirlenmesine baktığımızda ise taşranın büyüklüğüne göre vali, muhafız gibi bir vazifelinin onayı alınarak kadının belirlediğini görürüz.
🔹 Osmanlı'da esnafın satışlardaki karı %10-15 arasında değişirdi. İhtisab kanunnâmelerinde "onu on bir" şeklinde ifade edilen bu kar, yapılması çok emek isteyen işlerde % 15'e kadar çıkabiliyordu.
🔹 Özel yetenek ve maharetle yapılan bazı malların fiyatı, o işin uzmanı olan ustalar tarafından konulurdu.
(x)İhtisab kanunnâmesi: Osmanlı'daki tüketici kanunu
Narh sisteminin sonlanışı
🔹 Kadıların narh verme ve narh kontrolü vazifeleri XIX. yüzyılın ortalarına kadar devam etti.
🔹 1851'de kurulan Es'ar Nezâreti her ne kadar narhı belirlemeyi hedeflese de kurum, bu görevi hakkıyla yerine getiremedi. İlerleyen yıllarda bu kuruma benzer kurumlar kurulduysa da onlar da tam anlamıyla başarılı olamadı.
🔹 Şehremânetinin kurulmasıyla birlikte tüm bu kurumlar ortadan kaldırılarak narh işiyle doğrudan şehremânetinin ilgilenmesi sağlandı.
(x)Şehremaneti: Osmanlı'da İstanbul'un temizliğiyle, güzelleştirilmesiyle, korunmasıyla ilgilenen yönetim
🔹 Kaynaklarda şehremânetinin kuruluşundan sonraki iki yıl boyunca baharda et narhı kadı tarafından verildi. 1856'dan itibaren kaynaklarda artık narh kaydı bulunmaz.
Narh defterleri
🔹 İstanbul'da taşralardan ve diğer şehirlerden farklı olarak narhlar ayrı defterlere kaydedilirdi.
🔹 Günümüzde elimize sikke tashihlerinin ardından düzenlenen narh defterlerinden sadece 1009 (1600) ve 1050 (1640) tarihli olanlar ulaştı.
🔹 1600 tarihli defter tek nüsha iken 1640 tarihlinin iki nüshası vardır. Her iki defter de farklı özellikler gösterir.
🔹 1600 yılına ait defter, narhtan önceki fiyatları da içinde bulundurduğundan, günümüz tabiriyle o zamanda oluşan enflasyonu hesaplayabilmemizi sağlar.
1640 tarihli narh defteri
🔹 1640 tarihli narh ise son derecede geniş kapsamlı ve detaylıdır. Örneğin serâser denilen altın ve gümüşle dokunan kumaşların içlerindeki altın ve gümüş miktarlarının yanı sıra ipeklerin cins ve miktarları da belirlidir.
🔹 Yine bu narhta yapı malzemelerinin ne fiyatla satılması gerektiği söylenir ve ürünlerin standardı bu sayede ortaya koyulur.
🔹 Ayrıca 1640 tarihine ait narh defteri gıda ürünlerinin yanı sıra hijyen şartlarını da belirler. Dolayısıyla bu narh defteri ihtisab kanunnâmesi özelliği de taşımaktadır.
Narh sistemi Osmanlı'da sadece tüketici halkı korumaya yönelik bir sistem değil aynı zamanda üreticiye değer kazandıran, ürünün kıymetini muhafaza eden bir sistemdir. Yetenekli ustaların ve zanaatkarların ürünlerinin fiyatlarını kendi belirlemesi ve halkın bu ürünlere kıymet vermesi, sanatın ve zanaatın Osmanlı toplumunda değerli ve devamlı olmasını sağlamıştır.