Arama
Osmanlı'da hapishaneler ve mimarileri
Modern anlamda hapishane, Sanayi Devrimi ile beraber Avrupa'da ortaya çıkan bir cezalandırma biçimi yapısıdır. Osmanlı Devleti'nde ise Tanzimat Fermanı sonrası tüm alanlarda olduğu gibi Avrupalılaşmanın bir sonucu olarak teşkilatlı bir hal alır. Osmanlı'da önceden suçluların bekletildikleri mahbesler, suçluların ıslah edildiği hapishanelere dönüştürülür.
📌 Osmanlı Devleti'nde 1840'lardan itibaren yapımına başlanan hapishanelere karşın Meclisin tasarladığı şekildeki ilk örnek hapishane ancak 1870'te tamamlanabildi. Bu hapishane 1870 yılında Sultanahmet'te açıldı.
Bilgi notu:
Hapishane tasarlamak çok yönlü ve kompleks bir üretim gerektirdiği için hazırlanması uzun süren süreçlere neden olabilir.
📌 1878 Berlin Antlaşması'na kadar geçen dönemde, ülkenin hemen her yerinde yeni hapishaneler yaygınlaştı. Diyarbakır, Kırklareli, Sivas ve Doğu Anadolu'nun diğer vilayetlerinde hapishaneler yapılması için çalışmalar başlatıldı.
📌 İlk tasarlanan hapishaneler nemli ve soğuk havalarda ısınma problemi teşkil ediyordu. Isınma probleminin bir sonucu olarak da mahkumlar sıhhi yönden rahatsızlıklara düçâr oluyordu.
Bilgi notu:
Hapishane tasarımının Osmanlı'nın mimari eserler repertuarına sonradan dahil olması ve batıdan buraya taşınan bir tür olması, ilk imar edilen örneklerinde mimari olarak bazı eksik yönler bulunmasına neden olmuştur.
📌 Mahkumlardan gelen şikayetlerin çözülmesi için yürürlüğe konan mekan değişikliği hapishanede var olan eksikliklerin açığını kapatamadı ve bir dönem daha şikayetler devam etti.
📌 1893 yılında hapishanelerin şartlarının iyileştirilmesi için bir nizamname önerisi daha hazırlandı. Nizamnamede, şikayet konusu olan sağlık şartlarının iyileştirilmesine öncelik verildi. Ardından hapishanenin iç düzeni ile ilgili ayrıntılı tedbirler sıralandı.
Ekrem Hakkı Ayverdi'nin "Osmanlı Mimarisi" eserinden alıntılar
1898'de gerçekleşen ıslah çalışmaları çerçevesinde, ilk defa hücre tipi kaloriferli ve tam donanımlı bir hapishane projesi II. Abdülhamid Dönemi'nde hazırlatıldı ve yer olarak da Yedikule belirlendi. Ancak dört yüz hücreyi kapsayan bu maliyetli proje, devletin içinde bulunduğu ekonomik imkânsızlıklar nedeniyle hayata geçirilemedi.
📌 Hapishanelerin ıslah edilmesi için 20. yüzyılın başlarında yoğun çaba harcandı. Yapılan ıslah çalışmalarında, tüm hapishane ve ıslah evlerinin tek tip bir mimari plan dahilinde iyileştirilmesi ve sağlık koşullarının modern esaslara göre olması düşünüldü. Osmanlı tarafından geçmişten gelen mimari bilgi birikiminin yorumlanmasıyla zamanla iyi bir noktaya taşındı.
📌 Ancak bu hapishanelerin ve projelerinin sayıca çok ve yoğun olmasına karşın pek çok Osmanlı hapishanesi ne yazık ki günümüze ulaşmayı başaramadı.