Arama
Osmanlı'nın az bilinen meslekleri
"Osmanlı'da gümüş üstüne siyah nakış işleyen kişiye ne ad verilirdi?" Hemen cevap veriyoruz: Savatçı. Her şey gibi meslekler de zaman zaman yaşayıp ölebiliyor. Birçoğu tarihe karışan Osmanlı'nın az bilinen mesleklerinden 11 tanesi bu sayfada.
Sözlükte "satmak için mal ya da hayvan getiren kişi" ve "bir yerden ithal edilen deve, at ve mal" anlamlarındaki celeb kelimesi, Türkçe'de kasaplık hayvanları ve özellikle koyun sürülerini sevk edip kasaplara satan kimseler için kullanılmış, celeplerin sattığı kasaplık hayvanlara da "celep malı" denilmiştir.
Osmanlı belgelerinde celep veya gönüllü celep "hayvan tüccarı" anlamında geçer. Evliya Çelebi gönüllü celepleri esnaf grupları arasında zikreder ve bunların İstanbul'da toplam sayısını 2000 olarak verir. Bir terim olarak celep, Osmanlılar'da İstanbul'un et ihtiyacı için koyun getirmek ve İstanbul kasaplarına satmakla yükümlü olan kimseleri niteler. Bu kişileri hayvan tüccarlarından ayırmak gerektiğinde "yazılı celep" şeklinde söylenirdi.
Osmanlılar, özellikle fetihten sonra büyük bir gelişme gösteren İstanbul'un iâşesine özel bir önem verdi, halkın yiyecek ihtiyacını düzenli biçimde karşılamak için teşkilâtlanma yoluna gitti. Genelde et ihtiyacının temin edilmesi amacıyla celeb-keşân denilen sistemle kalabalık asker, saraylı ve sivil halkı barındıran, nüfusu gittikçe artan İstanbul'un et iâşesini düzenleme gereği duydular.
İnsanlık tarihinin en eski mesleklerinden biri olan çerçilik mesleği, gezgin satıcıların eşek, at üstünde veya araçlarında taşıdıkları iğneden ipliğe ürünleri, köy köy dolaşıp köylünün malı karşılığında takas etmesi ya da para karşılığında satması usulüne dayanıyor.
Ulaşımın güçlükle yapıldığı dönemlerde kırsal kesimde yaşayanların temel ihtiyaçlarının karşılanmasında büyük öneme sahip olan çerçilik, ulaşımın rahatlaması ve marketlerin köylere kadar yerleşmesiyle önemini kaybetti. Müşterileri genelde kadın ve çocuklardır. Çerçilikle uğraşanlar çoğunlukla erkektir.
Arapça'da delâlet (yol gösterme) kökünden gelen dellâl sözlükte "alıcı ile satıcı arasında aracılık yapan kimse" anlamına gelmektedir. Dellal ya da ses değişimine uğramış haliyle tellal; bir haberi, bildiriyi bağırarak meydanlara duyuran ve halka eriştiren kişidir. Sosyal medyanın şu anda üstlendiği görevi zamanında dellâl yapıyormuş diyebiliriz.
Osmanlı'da bir haberi duyurmak veya ticarî sahada satıcı ile alıcı arasında uzlaşmayı sağlamakla görevli iki ayrı dellâl vardı. Dellâlbaşının emrinde hareket eden haberci dellâllar kendilerine bildirilen haberi halka duyururlar, buna karşılık yevmiye hesabıyla belirli bir ücret alırlardı. Halka haber veren ve emir tebliğ eden dellâllar padişah ölümlerinde veya cülûslarında durumu halka bildirmekle yükümlü olup devletin resmî memuru statüsünde idiler. Aynı şekilde İstanbul ayaklanmalarında padişahın emrini halka duyurmakla görevlendirildikleri gibi âsiler tarafından da halkın kendi yanlarında yer alması için dellâl çıkarıldığı bilinmektedir.