Osmanlı’nın casusluk faaliyetleri

Kuruluş yıllarından itibaren Osmanlı'da şaşkınlık uyandıracak derecede casusluk faaliyetleri görülür. Gizli bilgileri düşman birliklerinin içine sızarak ulaşması gereken yere ulaştıran, düşman komutanına yanıltacak haberler ulaştırmak amacıyla hayatı pahasına kendini yakalatan, düşman casuslarını tespit edip suikastle öldüren casuslar… Osmanlı kimi zaman, önemli konumlarda bulunan asilzadeleri dahi casusluk yapması için ikna etmiş ve güçlü bir istihbarat ağı oluşturmuştu. Bir kilise papazı, kralların en yakınında bulunan itibarlı bir asilzade, önemli bir kale kumandanı, güçlü bir tüccar, bir elçi, bir düşünür ve hatta kendi ülkesi adına casusluk yaptığını söylerken bile aslında Osmanlı adına ajanlık yapan bir maceraperest… Özel yetiştirilmiş, Yetenekleri keşfedilmiş ya da gönüllü olarak casusluk yapmaya başlamış profesyoneller… Osmanlı tarihinde ilk casusluk faaliyeti, Osman Gazi'nin Bizans kuvvetlerinin Yalova'da konuşlanmaya çalıştığını casusları aracılığıyla haber alması ve bir gece baskınıyla Bizans birliklerini dağıtmasıdır. Bu tarihten sonra Osmanlı casuslarının birçok zaferde büyük payları olduğu görülür. Bilecik Kalesi'nin fethi de bir casusluk operasyonu ile gerçekleşmiştir. Bilecik Tekfuru, Osman Bey ve ailesini öldürmek için plan yapmış ve kendisini bu amaçla tertiplediği düğüne davet etmişti. Plandan haberdar olan Osman Gazi, çeşitli bahanelerle tekfuru düğünün kale dışında yapılmasına ikna etti ve kaleye emanet eşyalar bırakmak bahanesiyle eşyaların arasına sakladığı adamları gizlice kaleye soktu. Düğün devam ederken, kale çoktan Osmanlıların eline geçmişti. Osmanlı Devleti'nin geniş coğrafyalara ulaşması ile istihbarat ağı da gün geçtikçe genişledi. Fatih Sultan Mehmet'e Venedik Signoriası tarafından birçok suikast girişiminde bulunulmasına rağmen planların bozulmasının sebebi, Fatih'in Avrupa'ya yaydığı güçlü casus şebekesiydi. Bu casus ağı, Batılı devletleri o kadar evham ve endişeye sürüklemiştir ki, Avrupa'nın pek çok yerinde masum insanların 'Türk casusu' diye idam edildiğine kayıtlarda rastlanır. İstihbarat faaliyetlerinin kökeni, Türk devletlerini dayanır. Devlet geleneğinin iyi bir takipçisi olan Osmanlı'da padişahlara ve devlet idarecilerine yol gösteren siyasetnamelerde casusluk ve istihbarat faaliyetlerinin önemi sıklıkla vurgulanır. Bu siyasetnamelerde sınır bölgelerinin casuslarla sürekli denetlenmesi gerektiğine, bu sayede düşman saldırılarından önce gerekli tedbirlerin alınabileceğine işaret edilir. Osmanlı'da casusluk faaliyetleri gösterenlere maaş ya da mükâfat verilmiş; kimi zamansa bu kişiler vergilerden muaf tutulmuştur. Hristiyan ve Yahudilerin istihbarat toplama konusunda tercih edilmelerinin sebebi ise dil ve dinleri nedeniyle gayrimüslim kültürler içinde izlerini belli etmemeleri ve bilgi toplama konusunda daha başarılı olmalarıdır. Ankara Savaşı sonrası Yıldırım Bayezid, Timur'a esir düşmüş; Şehzade Mehmed Çelebi babası ile irtibatını kaybetmemek ve onu kurtarabilmek için bir dizi istihbarat faaliyetine girişmişti. Bir ekip kurup, üyelerin vasıflarını tespit etti. Dayanıklı, hedefinden şaşmayacak, işkence görse dahi yılmayacak kişileri seçti ve bu ekip Timur'un nerede konaklayacağını belirledi. Daha sonra Yıldırım Bayezid'in bulunduğu çadırı tespit etti. Kimi tarihçilere göre Bayezid'in bulunduğu çadırın altından tünel kazıldı. Kimilerine göreyse ordunun içine sızma operasyonu ile nöbetçiler bir anda saf dışı bırakıldı ve Bayezid çadırdan kaçırıldı. Timur'un durumdan haberdar olması üzerine belli bir mesafe sonra Timur'un askerleri Bayezid'in kurduğu timin tamamını çetin bir çatışma sonrası şehit ettiler. Osmanlı casusluk tarihinde belki de en heyecan verici dönem Cem Sultan ve II. Bayezid arasında yanan olaylardır. II. Bayezid, kendisiyle taht mücadelesine giren Cem Sultan'ın en yakınında güçlü bir casus ağı kurmuştu. Cem Sultan'ın Nice'te kaldığı konağın sahibi Gaspar Grimaldo dahi II. Bayezid ile Cem Sultan hakkında mektuplaşıyordu. Aynı zamanda Cem Sultan da kendi istihbarat ağını oluşturmaya çalışıyordu. Yanında bulunan 40 kişilik ekibin içinde 'Cem Şairleri' olarak bilinen şair ekibi de vardı ve bu ekip siyasi casusluk işlerini yürütüyordu. II. Bayezid'in kendisine yönelik suikast planları nedeniyle Cem Sultan da tedbirleri sıkılaştırıyordu. Öyle ki, II. Bayezid Cem Sultan'a bir elçi göndermiş, kabul salonuna alınmadan evvel bir bezle üzerindeki kıyafetler silinmiş ve zehirli olup olmadığı anlaşılması amacıyla elçiye öptürülmüştü. Getirdiği mektup da elçiye yalatılmış ve güvenli olduğu anlaşıldıktan sonra ancak okunabilmişti. Osmanlı Devleti'nin Avrupa'da büyük rol oynamış ünlü şahsiyetlerden istihbarat aldığına dair iddialar da ortaya atılmıştır. Bunlardan biri Martin Luther'dir. Kanuni'nin Luther'i Avrupa içerisindeki din birliği bölmek ve meşgul etmek gibi amaçlarla desteklediği, mektuplaştıkları kaydedilir. Bir başka iddia ise Leonardo da Vinci'nin Osmanlı casusu olduğu yönündedir. Bu iddia Salai'nin Kuşkuları adlı kitapta yer almış, kitap İtalya'da yasaklanmıştır. Osmanlı'nın elçileri uzun seyahatler yapıyor, güzergâhlarındaki kale ve şehirlerle ilgili 'Sefaretname' adı verilen rapor oluşturuyorlardı. Bu tür bilgilerin bulunduğu eserlerin iki önemli müellifi, askeri hususlara seyahatnamesinde yer veren Kâtip Çelebi ve Avrupa şehirleri, orada yaşanan hadiselere dair bilgi veren Evliya Çelebi'dir. Bu sefaretnamelerde, Osmanlı'nın yürüttüğü casusluk faaliyetlerine karşılık Batılı devletlerin de benzer tedbirler aldığı belirtiliyordu. Osmanlı arşivlerinde yer alan bir başka belgeye göre ise Büyük Damat Mahmud Paşa başkanlığında bir komita kurulmuş, komitacılar bir tabanca ve bir Hristiyan tetikçi ile Kurban Bayramı alayında Sultan II. Abdülhamid'e suikast düzenlemeyi planlamışlardı. Plan başarılı olursa Reşad Efendi'yi tahta çıkaracaklardı ancak planın başarılı olabilmesi için Yusuf İzzeddin Efendi'yi tahta geçirmeyi hedeflediklerini söylemişlerdi. Osmanlı arşivlerinde yer alan bir başka belgeye göre ise 1917 yılında Birinci Dünya Savaşı sırasında Alman Garp cephesinde yakalanan bir Fransız casusunun güvercinler vasıtasıyla casusluk yaptığı anlaşılmıştır. Bu usulün Osmanlı topraklarında da uygulanmasının muhtemel olduğu göz önüne alınarak devamlı surette tahkikat yapılması ve güvercinlik bulunan yerlerin askerî kumandanlığa bildirilmesi gerektiği konusunda telgraf çekilmiştir. Osmanlı belgelerine göre, II. Mahmud döneminde Eflâk tarafına geçmek yasak olmasına rağmen bu çaba içinde iken bir yakalanan Dimitre isimli Rum'un eşyaları arasında ele geçirilen bir evrak, ateşe tutulduğunda yazısı ortaya çıkıyordu. Eflak'taki cemiyete dair bilgilerin yer aldığı mektup, Bükreş'teki Rus Konsolosu'na götürülüyordu. Osmanlı arşivlerinde yer alan bir belgede 1901 yılında dilenci kıyafetinde iki kişinin Ayvalık Postanesi aracılığıyla Rusya, Amerika, Selanik, Kavala ve Siroz'a gönderilmek üzere verdikleri beş adet mektup incelendiği ve bunun sonucunda bu kişilerin Yunan casusu olduklarının ortaya çıktığı belirtilir. 1859 yılında Yenipazar Kaymakamı tarafından, ahvalin ne merkezde olduğunu öğrenmek için araştırma yapmak üzere, at satmak ve don yağı satın almak bahanesiyle Murtaza isimli casus, tüccar olarak Sırbistan'a gönderilmişti. Murtaza kaleme aldığı raporda şu ifadelere yer vermişti: 'Sırbistan'da ortalığın karışık olduğu ve olağandışı hareketlilik gözlendiği, ticaret için daha içerilere gitme hususunda güvenlik bakımından belirsizlik bulunduğu, bir dükkânda bir Avusturyalı ile bir Sırplı arasında Avusturya, Fransa ve Osmanlı devletlerinin kıyaslandığı ciddî bir tartışma yaşandığı, Kraguyevaç kasabasının açık alanında Miloş ve idarecilerinin toplanıp karar almaları için köşk benzeri tahtadan bir bina yapılmakta olduğu, alınan haber ve duyumlara göre; Sırp tüccarlarının savaş istemediklerini ve Osmanlı Devleti'nin Sırbistan'a atayacağı idareciye itaat edeceklerini söyledikleri, Sırpların iç taraflardaki Osmanlı kalelerini ele geçirmek amacında oldukları ve buralara Bosna taraflarından askerî yardım gelmesini önlemek için sınır bölgelerinde hazırlıklar yaptıkları, Miloş'un ahaliye savaşa hazırlıklı bulunmaları talimatı gönderdiği ve çok sevdiği İlya isimli Papas'ın yakalanmasına üzüldüğü, bölgedeki idarecilerine top dağıtacağı, oğlunun Avusturya'dan asker getireceği, ahaliye Miloş'un Kraguyevaç'ta yapacağı toplantı gerçekleşene kadar yedek at nalı ve yedek çarığa varıncaya dek hazırlıklı olmaları için sürekli tembihte bulunulmaktadır.'

Osmanlı’nın casusluk faaliyetleri

OSMANLI’DA CASUSLUK FAALİYETLERİNİN TARİHİ