Osmanlı'nın kaybolan mescitleri

📌 Mescit, Sultan II. Mustafa Han'ın saltanatının son günlerinde yaptırılmış olup banisi bilinmez. Eminönü'nde eski Balıkpazarı İskelesi önünde, bugünkü Galata Köprüsü ile Zindan Han binasının arasındaki rıhtımda bulunuyordu. 📌 Reşat Ekrem Koçu'nun yaptığı tespitlere göre, deniz kenarında bulunan mescit kâgir, bodurca, taş minareli küçük bir mescitti. TARİHİN SOLUK ALDIĞI OSMANLI ESERLERİ 📌 Cemaati çok olan mescidin müdavimleri iskelelerdeki kayıkçılar, sandalcılar, Balıkpazarı hamallarıydı. Cami beş vakit namazda da tamamen dolardı. 📌 Hadika'dan öğrenilene göre eser, Sultan I. Abdülhamid zamanında yandı ve bir müddet öylece kaldı. Daha sonra III. Selim zamanında, İzzet Mehmet Paşa'nın sadaretinde yeniden inşa edildi. Camiye sadrazam tarafından vakıf bağlandı ve minberi de onun tarafından koyduruldu. DÜNYA SANATINA DAMGASINI VURAN İKİ ESER 📌 Paşa, Safranbolulu önemli bir aileye mensup Silahtar Kahvecisi Ali Ağa'nın oğludur. Ünlü sadrazam Halil Hamid Paşa'ya damat olan İzzet Mehmed Paşa, birçok yerin valiliğini yaptı. 1794 tarihinde ise sadrazam oldu. 📌 1795 yılında kurduğu vakıf ile Eyüp semtinde bir tekke, Boğaziçi'nde bir çeşme, Safranbolu'da ise cami yaptırdı. 1812 yılında vefat eden Paşa, Manisa'da defnedildi. Bulunduğu yerdeki mezar taşı bir müddet sonra sökülerek Manisa Mevlevihanesi'ne götürüldü. 📌 Tarihçi Necdet İşli tarafından kabir taşı fotoğraflanıp okundu. Bu taş 2005 yılında Safranbolu'ya, Paşa'nın kendi adına yaptırdığı caminin avlusuna yerleştirildi. Veziriazamlara has kallavi sarıklı, büyük mermer mezar taşı üzerinde şunlar yazılıydı: 'Hüvel-hallakül-Baki 📌 Daha sonra 1814-1815 yılında tekrar yanan mescit, vakıf gelirleri kullanılarak tamir edildi. Mühendishane öğrencilerinin hazırladığı harita 150 numarada gösterilen cami, 1913 yılında çizilen Alman Mavileri'nde sahilde Peynirci Sokak üzerine işaretlendi. 📌 1936 yılında Yeni Cami'nin önü açılınca, Eminönü Meydanı'nı genişletmek için bir dizi yıkım gerçekleşti. Bu sırada etrafındaki dükkânlar ortadan kaldırılınca cami meydana çıktı. 📌 Fakat 1940'lı yıllara kadar ayakta duran mescit, daha sonra yıktırılarak ortadan kaldırıldı. Türk sanatında az rastlanır bir biçimde çokgen plana göre yaptırılan mescit, yüksekçe bir yapı olup sevimli bir görünüşe sahipti. Bulunduğu arsa şimdilerde otopark olarak kullanılıyor. 📌 Bizanslıların Hipodrom, Osmanlıların At Meydanı dedikleri Sultanahmet Meydanı'nda, Üçler Sokak üzerinde bulunuyordu. Mescidin banisi Irakizade Hasan Efendi'ydi. Hasan Efendi, Melami şeyhlerinden İsmail Maşuki'ye intisaplı biriydi. Maşuki, vahdet-i vücut görüşünden dolayı, 1529 yılında Şeyhülislam Kemalpaşazade'nin başkanlığında oluşturulan ve aralarında Ebussuud Efendi'nin de bulunduğu kurul tarafından yargılandı. 📌 Suçlu bulunan Maşuki, on iki müridiyle birlikte Sultanahmet Meydanı'nda idam edildi. Bugün iki kabri bulunan Maşuki, Rumeli Hisarı'ndaki Kayalar Mescidi'ne defnedildi. Günümüzde artık yerinde olmayan Üçler Mescidi'nde de bir makamı vardı. Mescidi yapan Hasan Efendi, şeyhinin anısını yaşatmak için böyle bir mescidi bina etti. 📌 Vakıf kayıtlarından anlaşıldığına göre mescidin yanında bir hankah ve zaviye de bulunuyordu. Üçler Mescidi daha sonra III. Murad tarafından ihya edildi ve mescide bir de görevli tayin edildi. 📌 İstanbul'un çizilen bazı haritalarında yer almamasından 1852 ya da 1865 yıllarında caminin yangınlarından etkilenerek harabeye dönüştüğü düşünülebilir. Nitekim 1855-1860 yılları arasında çekilen bir fotoğrafta mescidin harap, minaresinin de külahsız olduğu görülür. OSMANLI'NIN TARİHİ EVLERİ 📌 Hadika gazetesine göre Hasan Efendi, idamın yapıldığı yerin etrafını parmaklıkla çevirtti ve burada bir namazgah yaptırdı. Kandi Abdullah Efendi tarafından yazılan üç beyitlik manzum tarih beytinde 'Refi'ü dilgüşa oldu musalla' 1535-1536 tarihi verilir. 📌 Hasan Efendi daha sonra bu namazgahı yeterli görmemiş olacak ki yerine bir mescit inşa ettirdi. Onun da tarihi 'Didi dil tarihini ki beyt-i ihya-i salat' 1552 mısrasıyla belirledi. Mescidin banisinin iki kardeşiyle birlikte buraya gömülmesinden dolayı cami 'Üçler' adıyla anıldı. 📌 1880 yılında Ali Hasene Hanım adında biri, harap olan mezarlığı temizleterek İsmail Maşuki adına sembolik bir taş diktirdi. Vakıfların 1935 yılına doğru mescidin arsasını satmasından sonra buraya çeşitli binalar yapıldı. Dolayısıyla bir dönem İsmail Maşuki'nin kabrinin meydanla olan bağlantısı kesildi. Fakat bölgenin sit aşanı olması nedeniyle bu kaçak yapılar 2004 yılında belediye tarafından yıktırıldı. Mescidin arsası kısmen boşaltılmış ve kabir ortaya çıkartıldı. 📌 Unkapanı Semti'nde, Atatürk Köprüsü'nün bitimindeki meydanda bulunmaktaydı. Ayvansarayi, mescidin banisinin Mustafa Paşa olduğunu, minberinin ise Kazasker Mahmud Efendi tarafından koydurulduğunu yazdı. 📌 Ayrıca Mustafa Paşa'nın başka camiler ve medreseler de yaptırdığını, mezarının da Eyüp'te damadı meşhur şeyhülislam Hoca Sadeddin Efendi zaviyesinde olduğu belirtilir. Hadika gazetesinde mescidin üzerinde bulunan bir kitabe de aynen yazıldı. Barekallah bu mabed-i paki 📌 Papazoğlu Mustafa Paşa, Osmanlı vezirlerinden olup 1552-1553 tarihinde vefat etti. Mescit 1848 tarihinde mühendishane öğrencileri tarafından çizilen, gerçekten de çok önemli bir boşluğu dolduran, İstiklal Camileri haritasında Papaszade Cami olarak işaretlendi. 1913-1914'de çizilen Alman Mavileri'nde de aynı adla anılıp, Hoca Yakup Efendi Sokağı'nın kenarında çizildi. 📌 1941 yılına kadar ayakta duran mescidin Pervititch Sigorta Haritaları'nda, adı verilmeksizin harap bir eser olarak işaretlendi. Bu onun yıkılmadan çok önce de tamire muhtaç olduğunu gösterir. 📌 Mescit yıkıldıktan hemen sonra bölgeyle ilgili bir dizi yazı yayınlayan İsmail Hakkı Konyalı'nın tespitlerine göre, kesme taş ve tuğla ile yapılan caminin kıble tarafında dört, sağında iki, solunda ise beş penceresi vardı. Minaresi solda olan caminin yine solunda han ve dükkânlar vardı. İhmalden dolayı çatısı çöken binanın durumu gayet kötüydü. 📌 Semavi Eyice, konuyla ilgili makalesinde, cephenin yukarı kısmında iki dizili kirpi saçak uzandığını, üstünün de alaturka kiremit ile örtülü olduğunu söyler. Eyice, mescidin mimari tarzındaki bazı farklılıkların küçük ve mütevazı olan bu eserin görünüşünü değişik kıldığını, eseri monotonluktan kurtardığını belirtir. Nevi'i şahsına münhasır eser 1941 yılında Atatürk Bulvarı'nın yapımı sırasında yıktırıldı.

Osmanlı'nın kaybolan mescitleri

BALIK PAZARI İSKELESİ (İZZET PAŞA) MESCİDİ