Arama
Piri Reis’in idamının arka planı
Tarih boyunca birçok devletin ele geçirmek istediği bir kara parçası olan Hürmüz ve Altın Çağ'ın parlak denizcisi Piri Reis… 16. yüzyılın ortalarında kendini Hint Okyanusu'ndaki Portekiz güçleriyle mücadele ederken bulan Piri Reis'in idamına giden süreçte, Hürmüz'ün rolü neydi? Sizler için Piri Reis'in idamının perde arkasındaki detaylarını derledik.
Basra ve Mısır Valisi'nin raporlarının ardından donanmanın Portekizlilere kaptırıldığı şâyiası İstanbul'a ulaşmış, Piri Reis aleyhinde bir hava esmeye başlamıştır. O zamana kadar ciddi bir mağlubiyet yaşanmadığı için, gelen haberler payitahtı dehşete düşürmüştür. Denizciliğe layık olduğu kıymeti göstermediği söylenen Rüstem Paşa da Piri Reis'e sahip çıkmamıştır.
Piri Reis'in Hürmüz'de fazla oyalanmamasının stratejik sebepleri olabilir. Burayı, Kızıldeniz ağzındaki Bâbülmendeb gibi elde tutmak kolay değildir. Çünkü Boğaz'ın karşısı İran topraklarıdır. Karadeniz'i, Kızıldeniz'i, Ege'yi hatta Akdeniz'i Türk gölü haline getiren Osmanlılar, Basra Körfezi için aynı şeyi yapamazdı. Muhasaranın kaldırılma sebebi, büyük ihtimalle daha güçlü bir düşman donanmasının yaklaşması ve fırtınada Osmanlı gemilerinin bazısının hasar görmüş olmasıydı. Nitekim az sonra buraya büyük bir Portekiz donanması gelmiş; Piri Reis'in yerine tayin edilen Murad Reis, bunlarla yenişemeyip bir mikdar zayiatla geri dönmüş ve bu yüzden azledilmişti.
Piri Reis'le ilgili ortada dolaşan rüşvet konusunda, Hürmüz kalesinin komutanı Álvaro de Noronha'nın yazdığı ve kuşatmayı ayrıntılarıyla anlatan mektupta herhangi bir kayıt bulunmuyor; ünlü Osmanlı tarihçisi İbrahim Peçevî de bu iddiayı reddediyor. Ayrıca 80'li yaşlarındaki üst düzey bir denizcinin rüşvet karşılığında kuşatmayı kaldırması da günümüzde pek çok araştırmacıya mantıklı gelmiyor. Peki Hürmüz seferinin sonucu, Kanuni Sultan Süleyman'ı, Pîrî Reis gibi değerli bir denizciyi, yargılamaya dahi gerek görmeden idama gönderecek kadar çileden çıkarmış olabilir miydi?
Avrupalı misyoner Gaspar Barzen, 1551 yılında yazdığı bir mektupta Hürmüz'den "Arabistan, Türkiye, Mezopotamya, Venedik ve Mekke eşrafının, büyük Tataristan kadar İran'dan da gelen bütün tüccarın çok mühim bir durak yeridir. Gerçekten eğer dünyada başka bir Babil varsa, o da burasıdır," sözleriyle bahseder. Günümüzde İran sınırları içinde yer alan kent Orta Çağ'daki önemini kaybetse de Hürmüz Boğazı bugün hala dünyanın en önemli suyollarından biri.
Tam adı Piri Muhyiddîn İbn Hacı Mehmed olan Piri Reis, eşsiz bir kartograf, deniz bilimci ve denizcilik tarihinde büyük izler bırakan bir kaptandır. Ayrıca 15. yüzyılda Osmanlıların Akdeniz'i bir Türk gölü haline getirmesini sağlayan en önemli insanlardan biri olması bakımından ayrıca dikkate değerdir.
Piri Reis, 1465'li yılların sonuna doğru Gelibolu'da doğdu. Doğduğu bölgenin ahalisi denizle iç içe yaşadıklarından çoğu denizci olmaktaydı. Piri Reis'in memleketi olan Gelibolu'da doğanları Osmanlı Şeyhülislâmı ve tarihçisi İbn Kemal şöyle anlatır: ''Gelibolu'da doğan çocuklar timsah gibi su içinde büyürler. Beşikleri ecel tekneleridir. Sabah ve akşam gemilerin sesleri ile uyurlar.''