Arama
Seyyahların dilinden Ayasofya
Seyahatnameler, tarihe dair önemli bilgiler edindiğimiz eserlerdir. Tarih boyunca pek çok ünlü seyyah, İstanbul'a gelmiş ve bu şehrin güzellikleri, eserleri, efsaneleri hakkında birçok bilgiyi kaleme almışlardır. İstanbul'u gören ve şehir hakkında kayıt tutan ilk kişi Müslüman seyyah Harun İbn Yahya'dır. Orta Çağ'ın en büyük seyyahı İbn Battuta, Türk ve dünya tarihinin en büyük gezgini Evliya Çelebi de Ayasofya'yı anlatan seyyahlardan bazılarıdır ve bu mabedin o günkü durumuna, tarihine ışık tutmuşlardır. Peki, Ayasofya Bizans döneminde nasıl görünüyordu? Fetih'ten önce Ayasofya'nın durumu nasıldı? Evliya Çelebi'nin Ayasofya hakkında kaleme aldığı rivayetlerde hangi bilgiler yer alıyordu?
İbn Battuta, Ayasofya ile ilgili şu sözleri kaleme almıştır: "Halk oraya Aya Sûfiyâ der. Bu yapıyı Süleyman Peygamber'in Feyza oğlu Âsaf bin Barhiyâ yaptırmış söylentiye göre. Hristiyanların en büyük kilisesidir.
Her yanı duvarlarla çevrili olan bu kilise ve külliyesi küçük bir şehri andırıyor, on üç kapısı var."
"Kilisenin ana kapısının üst tarafındaki çardakta mabedi temizleyen, kayyumluk yapan, kandilleri yakan, kapıları açıp kapatan görevliler oturuyor. Onlar İsa Peygamber'in benzerini çarmıha gerildiği haçın tahtalarından arta kalanla yapıldığı zannedilen ve bu yüzden kutsal sayılan eski bir haç önünde secde etmedikçe kimseyi kiliseye sokmazlar. (...) Bu kilisede hizmet eden rahip ve keşişlerin sayısının binlere vardığı söyleniyor."
17'nci yüzyılda yaşayan ve dünyanın en büyük seyyahı kabul edilen Evliya Çelebi, seyahatnamesinin ilk cildini, "Yeryüzünde benzeri yoktur" diye tanımladığı İstanbul'a ayırmıştır. İstanbul'un isminin nereden geldiğini, tarihi yapılarını, surlarını, semtlerini, kapılarını, dikili taşlarını, karada ve denizde bulunan tılsımlarını, mesire yerlerini, bağlarını, bahçelerini, madenlerini, sularını anlatan Evliya Çelebi, eserinde İstanbul'un kuruluş efsanelerine de yer vermiştir.
Seyahatnamesinde, İstanbul'u Hz. Süleyman'ın kurduğunu anlatan Evliya Çelebi, Hz. Süleyman'ın, dünyanın dört bir köşesini gezerken tahtını Sarayburnu'nda durdurduğunu ve orada bir ibadethane yaptırdığını, "Dünya durdukça mamur ve şenlik ola" diye dua ettiğini aktarmıştır.
Evliya Çelebi, Ayasofya'nın nasıl inşa edildiğini, bazı efsanelerden, rivayetlerden, dinlediklerinden, okuduklarından ve gözlemlerinden yola çıkarak şöyle kaleme almıştır:
"Hazreti Adem'in gökten yere inişinden 5 bin 52 sene sonra kenti yönetmeye başlayan Madyan oğlu Yanko'nun torunlarından Kral Vizendon, İstanbul'u yedinci defa onardı, dünyayı kıymetlendiren hükümdar oldu. Vizendon'un Sofya'da doğan kızına, Aya-Sofya adı verildi. Aya-Sofya, babasının İstanbul'un dört bir tarafını yeniden yaptırdığını işitince 2 milyonluk hazine ile yanına geldi."
Evliya Çelebi, Hz. Süleyman'ın yaptığı ibadethane genişletilirken bir adamın gelip "Bunun bütün lüzumlu şeylerini ve malzemesini benden alın ve şu biçimde bir mabed yapın" diyerek Ayasofya'nın yapılması için gerekli temel bilgileri öğrettiğini dile getirmiştir.
Evliya Çelebi, Ayasofya ile ilgili kaleme aldığı metinlerde şu sözlere yer vermiştir: "Ayasofya'nın inşası için yer, Ahırkapı seviyesine kadar kazılınca yer altından sular fışkırdı. Tam bir ay bu temel içinde ateşler yakıp kurşun akıttılar. Sanki mavi-lacivert bir kurşun denizi oldu. Bu kurşun denizi temelde senelerce durduktan sonra İğnados isimli yapıcı bir mühendisin nezaretinde 30 bin işçi, 7 bin amele ve 3 bin usta toplanarak gerekli görüşmelerden sonra kurşun temel üzerine direkler, kemerler ve kubbeler yaptı.
Altı su sarnıcı olduğu için zelzeleden korkmamak ve muhafazalı olmak düşüncesiyle temelini önce böyle tamamladılar ve sarnıcı su ile doldurdular. Daha sonra Ayasofya'nın dört duvarının yapılmasına başladılar ki, bunun kuruluş ölçülerini seyreden hayran olur ve yapı şeklini ve yüksek binasını görenlerin başları döner ve sersemleşir."