Arama
Türk okçularının başarılarının sırrı
"Yâ hakk!" nidasıyla bir solukta atılır ok. Atılmadan evvel de usulü gereği kemankeş ustasının "kemankeş sırrı" kulağa fısıldanır. Kemankeşlik, cesaretin Allah'a tevekkülüyle buluştuğu sanattır. Sanatın ince nüanslarda zenginleştiği kültürümüzde, okçuluğun zarif yüzüğü de dikkat çekecek nitelikte. Okçulukta, ok ve yay dışında, kullanımı kolaylaştırmak ve güvenliği artırmak için kullanılan yardımcı araçlardan zihgir, aynı zamanda değerli taşlarla süslenen bir takı olarak önemli donatılar arasında günümüze kadar geldi.
Şast, Farsça'da 60 anlamına gelmektedir ve yüzük adını buradan alır. Zihgir (şast), ok atarken işaret parmağının ilk boğumu, başparmak tırnağı üzerine konulur; parmakların bu şekli eski Arap parmak hesabında 60 sayısının karşılığıdır. Zihgir, yayın kirişine takılarak kirişin kolay çekilmesini sağlar ve parmak dibini yaralanmalardan korur.
Türk, Moğol, Kore, Pers, Bizans okçuluk geleneklerinde birbirinden kolay ayırt edilemeyecek kadar benzer yapıda zihgirler görülür. Yine de zihgirin yapısal özellikleri, kültüre ve muhtemelen atış tekniğine göre değişiklikler gösterir.
Zihgir atış sırasında sağ elin başparmağına takılır. Oku gezledikten sonra çileyi başparmak boğumuna yerleştirerek işaret parmağı başparmak tırnağı üzerine kapatmaya okçulukta mandal denilir. Mandalda ve çekiş ile atış sırasında zihgir kullanmadan çilenin hassasiyet kontrolünü sağlamak daha olasıdır. Fakat sürekli olarak zihgirsiz ok atmak parmak boğumunda yaralanmaya ve nasırlaşmaya neden olur. Atıcının parmağına uygun zihgiri yapmak bir uzmanlık alanıdır. Bu işin ayrı bir uzmanlık gerektirdiğini okçu ve yaycı esnafın dışında, zihgir ustalarının kendi pirleri ve gedikleri olan bağımsız bir esnaf loncası bulunmasından anlaşılır.
Zihgirin kullanımı ile ilgili olarak Mustafa Kani Bey'e ait Telhis-i Resailat-ı Rumat adlı Okçuluk Kitabında anlatıldığı üzere Vahid Efendi Risalesinde "Sağ elin başparmağı üzerine salavat parmağını tırnak tarafından üçüncü boğumunu okun gezine getirip bağladıktan sonra küçük, yüzük ve orta parmaklar sıkıca yumulmalıdır. Sağa ve sola kaydırmadan şastı kulak hizasına yüze yakın şekilde getirmeli, yayın kirişini de kola ve göğse dokundurmamak gerekir" denilmiştir. Zihgir deliğinin genişliği parmağa rahatça girecek şekilde tasarlanmalıdır. Dar oluşa parmağı boğar, geniş olursa yerinden kayar.
Zihgir; damak veya kaş, kulak ve eşik olmak üzere üç bölümden oluşur. Zihgirin parmak üzerine binen uzunca yerine damak veya kaş; iç tarafına yapıştırılan deri parçasına kulak; kiriş takılan iç kenarına ise eşik adı verilir.
Zihgirin kısa yayların çekilmesi için geliştirildiği bazı kaynaklarda belirtilir. Asya ve Ortadoğu okçuluğunu Batılı okçuluk ekollerinden ayıran en önemli özellik, yay çilesinin başparmakla çekilip bırakılmasıdır.
Şiblizade Ahmet tarafından 1480 yılında yapıldığı düşünülen Sultan İkinci Mehmet portresinde Sultan'ın başparmağında zihgir takılı olduğu görülür. Fatih Sultan Mehmet parmağında zihgir olduğu halde resmedilen ilk Sultan olmasının yanında belki de ok yüzüğüyle resmedilmiş ilk insandır.