Arama
Türkistan'da bir ayaklanma: Basmacılar
Kadim Türkistan toprakları tarih boyunca pek çok işgale maruz kalır. 1900'lerin başına gelindiğinde Rusların Asya'daki Türk topluluklarına uyguladığı ağır politikalar artık dayanılamayacak boyuttadır. İşte böyle bir dönemde Rusların Hokand Milli Hükümeti'nin devrilmesinden sonra yaptığı katliamlar, bardağı taşıran son damla olur. Türkistanlı Ergaş Korbaşı önderliğinde, Türkistan'ın milli mücadelesi "Basmacılar Hareketi" ortaya çıkar. Peki, Basmacılar Hareketi'nin amacı neydi? Basmacılar Hareketi'nde kimler vardı?
*Fotoğrafta İbrahim Lakay'ın tutuklanışı görülüyor – 1931
TÜRKLER "HER YERDE"
◾ Türklerin, yüzyıllardır dünya üzerindeki her bölgede varlıklarını sürdürmüştür. Güneydoğusundan güneybatısına; kuzeydoğusundan kuzeybatısına kadar varlıkları inkar edilemez. Karluk, Kıpçak, Sibirya ve Oğuz grup isimlerini her bölgeden duyarız.
◾ 1928 yılında Türkiye'nin Latin alfabesini geçişi diğer Türk cumhuriyetlerinde de bir hareketliliğe sebep olur. Çünkü o dönemler latin alfabesini kullanan Türk toplulukları daha rahat iletişim kurabileceklerdir. Fakat bu değişiklik fazla sürmez.
◾ Rus hükümeti, Türkiye'nin Latin alfabesine geçişinin ardından Türkistan topraklarında "Kiril alfabesine" geçtiklerini duyurur ve Latin alfabesini kesin bir suretle yasaklar.
*Güneydoğu grubu (Karluk):
Bu grupta; Özbek Türkleri, Uygur Türkleri yer alır.
*Güneybatı grubu (Oğuz):
Bu grupta; Türkmenler, Gagavuz Türkleri, Azerbaycan Türkleri, Türkiye Türkleri yer alır.
*Kuzeydoğu grubu (Sibirya):
Bu grupta; Hakas, Altay, Tuva, Yakut Türkleri yer alır.
*Kuzeybatı grubu (Kıpçak):
Bu grupta; Kazak, Kırgız, Tatar, Başkurt, Karakalpak, Karay, Karaim Türkleri yer alır.
TÜRKLERİN VAZGEÇİLMEZİ: ÖZGÜRLÜKLERİ
◾ Türkler, karşılarında "baskıcı ve sert" bir yönetimin olduğunun farkındadır. Fakat onların da asla pes etmeye niyetleri yoktur. Çünkü özgürlük, Türklerin en son taviz verecekleri husustur.
◾ İşte, tam olarak bu noktada "Basmacı Hareketi" fikri ortaya çıkar. Basmacı, "Baskın yapan, hücum eden" manasına gelmektedir.
*Fotoğrafta yakalanan Basmacılar için kurulan bir mahkeme görülmektedir – 1925
BARDAĞI TAŞIRAN SON DAMLA
◾ Basmacı direnişi evvela Özbekistan topraklarında ortaya çıkar. Türklere uygulanan Ruslaştırma politikası zaten yeterince can sıkmaktadır.
◾ Bir de bunun üstüne Rusların, Hokand Milli Hükümetini devirdikten sonra yaptığı katliamlar, bardağı taşıran son damla olur. Bu olay sonrası hareket, Türkistan'ın milli mücadelesi olarak Ergaş Korbaşı önderliğinde 1917 yılında tarih sahnesine çıkar.
↪ Kurulduğunda ismi "Korbaşı" iken daha sonra Ruslar, "Basmacı" tabirini ortaya sürer ve hareket böyle adlandırılmaya başlanırlar.
*Fotoğrafta Son Buhara Emiri Alim Han yer alıyor
TEMSİLCİLERİ VE LİDERLERİ KİM?
◾ Bölgedeki Müslüman Türk halklarının desteği, hareket için oldukça yadsınamaz seviyelere ulaşır. Çünkü Ruslara ve Ruslaştırma politikasına karşı bu direniş, somut bir savunucu konumundadır.
◾ Enver Paşa, Zeki Velide Togan, Yusuf Akçura, İsmail Gaspıralı, Mehmet Emin Resulzade Basmacı Hareketi'nin en önemli temsilcilerindendir. Bu ayaklanmaya 1921'de Buhara Emiri'nin Afganistan'a sığınmasının ardından Basmacılık Hareketi'ne aydın bir zümre olan Ceditçiler de dahil olur.
*Ruslaştırma Politikası
Ruslar ele geçirdiği topraklarda, bölgedeki insanları kendi kurallarına göre şekillendirmek ister. Bu da dünyadaki devletler ve bilhassa Türkistan halkı tarafından "Ruslaştırma Politikası" olarak bilinir. Özellikle Rus dilini bu minvalde de Kiril alfabesini en güçlü silahları olarak görür ve görmeye de devam ederler.
*Ceditçiler
19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başlarında Rus İmparatorluğu'da özellikle Türk kökenli Müslüman halklar arasında ortaya çıkan sosyal-siyasi bir harekettir.
*Fotoğrafta Basmacılar ile Kızıl Ordu görüşmeleri yer alır – Fergana Vadisi (1921)
BASMACI HAREKETİ'NİN DÖNEMLERİ
◾ Enver Paşa ve Zeki Velide Togan'ın öncülük ettiği hareket 1935 yılına kadar devam eder. 1936 senesinde Sovyet Türk devletlerinin kurulması ile bu hareket yavaş yavaş biter.
Türkistan'daki Türklerin bu mücadelesi toplamda üç döneme ayrılır:
➡ İlki, 1918 - 1921 yıllarını kapsayan birinci dönemdir.
➡ İkinci dönem Enver Paşa'nın liderlik yaptığı 1921 - 1922 yıllarını içine alan kısımdır.
➡ Son ve üçüncüsü ise Türk ordusunun kahraman yiğidi Enver Paşa'nın şehit edilmesinin ardından başlayan, 1922 - 1935 senelerini kapsayan dönemdir.
*Zeki Velide Togan kimdir?
Zeki Velidi Togan, 1890 yılında Başkurdistan'ın Küzen Köyü'nde dünyaya gelir. Arapça ve Farsçayı anne ve babasından öğrenen Zeki Velidi'nin eğitiminde aile çevresinin büyük bir rolü vardır. İlerde tarih, Türk coğrafyasına adadığı birbirinden kıymetli eserler ve Türklük uğrunda verdiği muhteşem mücadelelere şahitlik edecektir.