Arama
Yakın tarihimizin utanç yılları: İstiklal Mahkemeleri
Resmi tarih ve popüler kültür İstiklal Mahkemeleriyle pek ilgilenmedi, hatta yıllar boyu adını anmaktan bile kaçındı. İstiklal Mahkemeleri'nin nasıl kurulduğu, kimleri darağacına nasıl gönderdiği bugüne dek çok az kaleme alındı. "Asker kaçaklarını yakalayıp sorgulama" amacıyla kurulan bu mahkemeler zamanla amacından saptı; hükümetle ters düşen, bunu dile getiren veya bu doğrultuda iftiraya uğrayan kim varsa, hepsi bu mahkemelerde yargılandı. Onların içinde kurtuluş mücadelesinin büyük komutanı Kazım Karabekir Paşa da vardı, "şapka takmadığı" gerekçesiyle idam edilen İskilipli Atıf Hoca da... İstiklal Mahkemeleri, 92 yıl önce bugün kapatıldı.
11 Ağustos 1923 günü, yeni bir meclis daha kuruldu ancak bu kez mecliste muhalefete yer verilmedi. Eskiler tümüyle tasfiye edildi ve bunun "inkılâplar" için gerekli olduğu söylendi.
İnkılâbın ne anlama geldiğini, İstiklâl Mahkemelerinin başkanı Kel Ali anlattı. "İnkılâplar; suçlular, hainler hatta şu veya bu nedenle vücudu zararlı olanlar kısacık mahkemelerden sonra öldürüldükleri zaman oluyor" diyerek, o dönem yaşananları meşrulaştırdı.
Meclis, muhalefetsizdi ama muhalefetsizlik uzun sürmeyecekti. Kısa süre sonra o meclisteki Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyetleri bir araya gelip Cumhuriyet Halk Fırkasını kurdu.
Mustafa Kemal'in eski silah arkadaşları ise, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası adı altında buluştu. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kuruluş bildirgesinde, kendini hürriyetten yana, "dine ve inançlara saygılı" olarak tanımlamıştı; ancak o son iki kelime tehdit sayıldı. Bu yüzden, o fırkanın ömrü uzun süreli olmadı.
Uzun süren tartışmalar sonunda, 3 Mart 1924'te beklenen son gerçekleşti. Genç Cumhuriyet, en büyük virajlardan birini döndü ve hilâfet o gün uzun tartışmaların sonunda kaldırıldı. Bu olayın ardından Anadolu'da içten içe kaynayan kazan da taştı.
Hilâfetin kaldırılmasının hemen sonrasında o zamanlar Elazığ sınırları içinde yer alan Ergani'ye bağlı Piran Köyü'nde bir isyan patlak verdi. İsyanın başında Nakşibendi Şeyhi Said vardı. Said, kısa sürede ilçeyi ele geçirdi, ardından da Elazığ'a girdi. Hatta birkaç gün içinde, Diyarbakır'ın kapısına kadar dayandı. İsyan Ankara'da tam bir deprem etkisi yaratmıştı.
Fethi Okyar, bu isyanın çıkması üzerine başbakanlık görevini İsmet İnönü'ye bıraktı. İsmet İnönü de, isyanı bastırmak için İstiklâl Mahkemelerinin kapısını bir daha çaldı.
O günlerin devamında, isyana katılan ya da katılmayan, destek veren ya da vermeyen kim varsa asıldı. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası tümüyle kapatıldı ve yeni bir kanun; Takrir-i Sükûn yasası çıkarıldı.
Sükûneti yerleştirmeye dayalı bu kanun gereği, İsmet İnönü imzalı kararname ile Doğu Anadolu ve Ankara'ya yeniden çok geniş yetkili İstiklâl Mahkemeleri kurulacaktı. Bu yeni mahkemelerde savunma makamı da, tanık da yoktu.
Verilecek kararlar daha mahkeme başlamadan belliydi. Bu nedenle duruşmalar genelde "sanıkların idamına, tanıkların bilahare dinlenmesine" cümlesiyle bitiyordu.
28 Kasım 1925 günü Takrir-i Sükûn kanununun devamı niteliğinde, 625 sayılı yeni bir yasa daha çıkarıldı mecliste. Kanuna göre artık herkes şapka takmak zorundaydı. Aslında bu kanunla fes, sarık ve takke yasaklanıyordu.
Şapka takmak o yasa gereği bir zorunluluktu. Takmamak ya da şapka takmamaya özendirmek ise, büyük bir suçtu ve cezası da idamdı.