Arama
Zamanımızın çizelgesi takvimler
İnsanlar çağlar boyunca zamanı saptama noktasında gökyüzü gözlemlerine önem vermişlerdir. Zamanın, belli bir olay başlangıç alınarak sıralanmasına ise "takvim" denir. İnsanoğlunun taş üzerine kazılı Antium Takvimi ile başlayıp miladi takvime kadar gelen bir takvim süreci vardır. Peki insanoğlunun zamanı sıraya dizdiği takvimlerin mahiyeti nedir? Kaç çeşit takvim vardır, Türklerin tarih boyunca kullandıkları takvimin yanında dünyada en çok kullanılan takvim hangisidir? İçinde yaşadığımız anı ihtiva etmesi açısından "zaman" kavramı evrenselken, neden aynı toplumun tarihi ve kültürü içerisinde bile değişik takvimler meydana çıkmıştır? Tüm bu soruların cevabını ve daha fazlasını derledik.
İnsanlar, zamanı ölçerken ölçü aracı olarak Ay'ı ve Güneş'i kullanmışlardır.
Ay takvimi
Ay'ın Dünya etrafında dönüşünü temel alan takvimlere "Ay Takvimi" denir. Bu takvimde bir ay yılı 354 güne karşılık gelir. Ay'ı dikkate alarak takvim kullanan ilk toplumun Sümerler olduğu düşünülmektedir.
Eski Mısırlıların, Ay'ın evrelerine dayanan bir takvimden yararlandıkları ve yılı taşkın, ekim ve hasat zamanlarına göre üç tabii mevsime ayırdıkları bilinmektedir
Dünya'nın Güneş etrafında dönüşüne göre düzenlenen takvimler ise "Güneş Takvimi" olarak adlandırılıyor. Bir Güneş yılı ise 365 gün 6 saate karşılık geliyor.
Takvimde güneşten yararlanmayı ilkin eski Mısırlıların başardığı düşünülür. M. Ö. 45 yılında, Roma imparatoru Jul Sezar zamanında, eski Mısır'ın bu güneş takviminden yararlanılarak "Jüliyen Takvimi" denilen "Rumî Takvim"in oluşturulduğu ve bunun başta Anadolu Türkleri olmak üzere çeşitli Türk toplulukları tarafından uzun süre kullanıldığına işaret etmelidir.
İlk takvim: "Antium takvimi"
İlk takvimler taş üzerine kazılarak oluşturulmuştur. Bulunan en eski takvim "Antium takvimi"dir. Her ayın bir sütuna denk geldiği bu takvimde günler ve özel bayram günleri de belirtilmiştir.
Türklerin kullandığı takvimler sırasıyla şöyledir:
1.On iki hayvanlı Türk takvim sistemi
2. Hicri takvim sistemi
3. Celâli takvim sistemi
4. İlhanlı takvim sistemi
5. Rumi takvim sistemi
6. Miladi takvim sistemi
"Târîh-i Türki", "Târîh-i Türkistan", "Târîh-i Khita ve Uygur" ve "Sâl-i Türkân" da denilen on iki hayvanlı Türk takvim sistemi başlangıçta ay yılı temel alınırken Göktürklerden sonra güneş yılının temel alındığı düşünülmektedir. Bu takvime göre, bir yıl 365 gün 5 saat olarak hesaplanmıştır. Günün başlangıcı gece yarısıdır. Yılbaşı önceleri 22 Aralık iken daha sonra 21 Mart yılbaşı olarak kabul edilmiştir
Takvimin Çinlilere mi Türklere mi ait olduğu konusunda çeşitli görüşler bulunmasına karşın birçok araştırmacı takvimin Türklerin olduğuna hem fikirdir.
Divanü Lugâti't-Türk'te on iki hayvanlı Türk takvimi nasıl yer aldı?
Bu takvimin Türkler tarafından nasıl ve neden oluşturulduğunu Kâşgarlı Mahmud Divanü Lugâti't-Türk'te şu şekilde açıklar:
"Onların [Türklerin] hakanlarından birisi birkaç yıl önce geçen bir savaşı öğrenmek ister. Savaşın geçtiği yılı şaşırırlar. O, kavmiyle meşveret eder ve şöyle der: "Biz bunda şaşırdıysak bizden sonrakiler de tarihi şaşırırlar. Biz şimdi 12 ay ve 12 burcu dikkate alarak 12 yılı adlandıralım ki onların dönmesiyle tarih hesaplansın ve ebedî bir hatıra olsun." "Nasıl uygun görürseniz." derler. Hakan avlanmaya çıkar. Yabani hayvanların Ila Vadisi'ne -ki o büyük bir sudur- sıkıştırılmasını emreder. Avlanırlar ve yabani hayvanları suya doğru zorlarlar. Yabani hayvanlardan 12'si suyu geçer. Hakan geçenlerden her birinin adını bir yıla verir."
Türkler, İslamiyet'ten sonra 7 günü isimlendirmeye başlamışlardır. Kaşgarlı Mahmut, ay adlandırmalarıyla ilgili şunları söyler:
"Türklerde yedi günün adları yoktur. Çünkü "hafta" İslamiyetle bilinmiştir. Her üç aylık dönemin isimleri vardır. Onunla yılın geçtiği anlaşılır. Nevruz'dan sonraki baharın başlangıcına oglak ay dendiği gibi. Ondan sonra ulug oglak ay yani büyük oğlak ayıdır. Çünkü ikinci ayda oğlak büyür. Ondan sonra ulug ay yani büyük ay. Çünkü bu, yazın ortasıdır; süt çoğalır, bütün hayvanların ve yerin ürünleri artar."
On iki hayvanlı Türk takvimindeki ay isimleri
1.Sıçgan (Fare)
2. Ud (Sığır)
3. Bars (Pars)
4. Tabışgan (Tavşan)
5. Lu (Ejder)
6. Ilan (Yılan)
7. Yunt (At)
8. Koy (Koyun)
9. Biçin (Maymun)
10. Taguk (Tavuk)
11. İt (Köpek)
12. Tonguz (Domuz)