Arama
İstifçi değiliz: Peki ya eşya bağımlısı?
Son yıllarda özellikle de televizyon ve belgesel yayınlarında sık rastladığımız rahatsızlıklardan biri istifçilik. Biriktirme hastalığından mustarip olan bu kişilerin değerli olsun ya da olmasın istifledikleri nesneleri hayretle izliyor ve sahip olduğumuz objelerle bu hastalığı kıyaslayıp "öyle olmadığımıza" dair bir çıkarımda bulunuyoruz. Peki ya, eşya bağımlısı olabileceğinizi hiç düşündünüz mü? Satın alma davranışlarımız, bizi iyi hissettirdiğine inandığımız objeler, nesnelere olan bağımlılıklarımız neye işaret ediyor? Bir yaşam tarzı olan ve "sade yaşama" felsefesini öğütleyen minimalizm için yeni ürünler satın almak zorunda mıyız?
İslami açıdan bakıldığında Gazali'nin tanımına göre "dinin, âdetlerin ve insanlığın gerekli kıldığının üstünde harcamada bulunmak" israftır.
💠
📌 "Ümidini kestiğin şeyden hürsün. Tamah ettiğin şeyin ise kölesi."
Hikem-i Ataiyye Şerhi, Ataullah İskenderi
💠
🔸 İslam dini, maddi ve manevi imkânları Allah'ın insanlara bağışladığı birer emanet olarak değerlendirir. Bunları, Allah'ın rızasını kazanmaya ve insanlara mutluluk getirmeye elverişli yerlerde kullanmayı emreder.
🔸 İnsanların tutkularını kamçılayan, toplumda kıskançlık doğuran gösteriş tüketimi hoş karşılanmaz. Helal kabul edilen maddelerin, günün gereklerine göre ihtiyaçtan fazla tüketimi de haram veya mekruh sayılmıştır.
🔸 Öte yandan dünya hayatının faniliği, her fırsatta vurgulanmış ve "Siz dünya hayatını tercih ediyorsunuz ama ahiret hayatı daha hayırlı ve daha kalıcıdır" mealindeki ayetler*, kula bir hatırlatma olarak sık sık zikredilmiştir.
📌
İslam âlimleri, Peygamberimizin ve ilk Müslümanların benimsediği hayat tarzını; nesne, mal ve servete bakış açılarını ve onların zahidane yaşamlarını müminlere örnek göstermişlerdir.
*: Tâhâ suresi 131. ayet tefsiri 📕 ve meali 🔊
Kasas suresi 60. ayet tefsiri 📗 ve meali 🔊
A'lâ suresi 16-17. ayetlerin tefsiri 📙 ve meali 🔊
Mutluluk tuzağı, terapist Dr. Russ Harris'in ortaya attığı; modern dünyanın bireyler üzerinde oluşturduğu algıyı gözler önüne sermeyi hedefleyen teoridir.
💠
📌 Russ Harris'e göre bireylerin mutluluk ve iç huzuru yakalamak amacıyla yapmayı gerekli buldukları şeylerin birçoğu aldatıcıdır.
🔸 Duygu ve düşüncelerin kontrol edilmesi gerektiğini savunan kişisel gelişim önerilerinden yaşam koçlarına, mevcut sistemin sunduğu pek çok unsur, kişiyi belli bir mutluluk vaadine inandırarak yönlendirir.
🔸 Oysaki bu mutluluk vaadi, hiçbir zaman bütünüyle gerçekleşememektedir ve ne hissedeceğimiz, ne düşüneceğimiz her zaman belirlenebilecek bir şey değildir. Mutlu olma hedefinin gerçekleşememesi ise bireyi bir tuzağa düşürerek daha büyük hüzünlere sevk edebilmektedir.
💠
Okuma önerisi
📚 Mutluluk Tuzağı - Russ Harris
🔸 Tartışma yaratan ancak ufuk açmayı vadeden bu kişisel gelişim kitabında Dr. Russ Harris, milyonlarca insanın farkında olmadan "mutluluk tuzağı"na nasıl düştüğünü ortaya koymayı hedeflemiştir. Batı psikolojisine yönelik eleştirel bir yaklaşımla bu tuzaktan kurtulmanın etkili yöntemlerini sunan Harris, bilimsel olarak kanıtlanmış yöntemler üzerinden çözüm önerileri ortaya koymuştur.
İstifleme, tıptaki adıyla Kompulsif Biriktirme Hastalığı, değerli olsun ya da olmasın, herhangi bir nesne, eşya, atık ya da ambalaj gibi maddeleri atamama durumu olarak tanımlanır.
💠
🔸 Son yıllarda özellikle de televizyon yayınları ve belgesellerde sıkça rastladığımız bu hastalığın temelinde genetik faktörler, çocukluk döneminde maruz kalınan aile tutumları ve travmalar, ayrılık ve terk edilme korkusu gibi sebepler bulunur.
🔸 İstifleme hastalığına sahip bireylerin büyük çoğunluğunda, istifleme durumundan rahatsız olmama hali görülür. Bu nedenle tedaviye açık olmaları nadirdir.
🔸 İstifleme hastalığından mustarip olan bireyler, eşyalarının atılmasına engel olur, tepki gösterir; eşyaya zarar gelmesi ya da kaybolması durumunda büyük acılar çekerler.
🔸 Türkiye'de, nüfusun yüzde 3'ünün istifleme sorunu yaşadığı tahmin ediliyor. Bu hastalığın genellikle gizli tutulması nedeniyle net bir rakam vermek mümkün değil.
💠
📌 "Mobilya satın alırsınız. Kendinize dersiniz ki, bu hayatım boyunca ihtiyaç duyacağım son kanepe. Kanepeyi alırsınız ve sonraki birkaç yıl boyunca, hangi işiniz ters giderse gitsin, en azından kanepe sorununuzu çözmüş olduğunuzu bilirsiniz. Sonra o güzel yuvanızda kısılıp kalırsınız. Bir zamanlar sahip olduğunuz şeyler artık sizin sahibiniz olur."
Chuck Palahniuk
Yaşamımızı her anlamda kolaylaştıran internet teknolojilerinin hayatımıza bir katkısı da online alışveriş imkânı.
💠
🔸 Online alışveriş, internete bağlanan bir cihaz üzerinden bulunduğumuz yerden sipariş verebilmeyi, arama kolaylığı, iyi fiyat, çeşitlilik ve zaman tasarrufu sunmayı, indirim ve promosyonların yanında fiziksel olarak bir efor sarf etmememizi olanaklı kılar.
🔸 Alışverişin bu kadar kolay olması, para harcamanın soyut bir şekilde dijital sistem üzerinden gerçekleşmesi, kontrol edilemeyen satın alma davranışlarına yani online alışveriş bağımlılığına yol açabilir.
📌
Bu durum, literatürde Çevrimiçi Alışveriş Bağımlılığı ve Kompulsif Satın Alma bozuklukları ile ifade edilir:
🔹 Kompulsif Satın Alma: Sıkıntı ya da değer düşüklüğüne sebep olan aşırı alışveriş ve satın alma davranışı olarak tanımlanır. Bir bağımlılık türü olan bu durumda bireyin davranışı, ödüle karşı duyarlılıkla ilişkilidir.
🔹 Çevrimiçi Alışveriş Bağımlılığı: Online alışveriş, kompulsif satın alma davranışını geliştirebilecek bir potansiyel taşır. Eğlence amaçlı alışveriş olarak tanımlanan hedonik alışveriş ve ihtiyaca yönelik yapılan faydacı alışveriş olarak iki etmenden söz edilir. Hedonik tüketiciler, interneti eğlence, heyecan, uyarılma, neşe, şenlik, kaçma, fantezi, macera aramak için kullanırlar ve bağımlılığın oluşması bu kişilerde daha olasıdır.
İnternet siteleri ya da sosyal medya platformlarının büyük çoğunluğunda reklamlarla karşılaşmak artık hayatımızın bir parçası.
💠
🔸 Bu reklamların kişisel verilerimiz aracılığıyla bizlere sunulması, tüketici özelliklerini yakından tanıyarak reklamları hedef kitleye ulaştırması ve daha önce ziyaret edilen bir ürünün benzerlerini önümüze çıkarması, artık herkesçe kabul edilen bir gerçek.
🔸 Arama motorları ve sosyal medya uygulamaları geliştirdikleri algoritmalar ile bireyleri yakından tanıyor, özelliklerine uygun reklamları karşılarına çıkarıyorlar. Google'ın öncü olduğu bu özellik, Facebook reklamcılığının da temelini oluşturuyor.
🔸 Daha önce ziyaret edilen alışveriş siteleri, arama yapılan anahtar kelimeler, yapay zekâ aracılığıyla reklamlarla eşleştiriliyor. Üstelik telefon, tablet, bilgisayar gibi kullanılan bütün cihazlardaki etkileşimler ve veriler işleniyor.
🔸 Akıllı cihazlarda son yıllarda sık kullanılan sesli arama, söylenilenlerin dikte edilmesi gibi özellikler sayesinde mikrofon erişiminin aktif olması ile kullanıcıların diyaloglarının dinlenmesi ve bu verilerin reklam olarak sunulması da karşılaşılan bir durum. Bireyin ilgi alanında olan ürünün ve muadillerinin sunulması, internet alışverişlerini tetikleyen bir başka unsur olarak karşımıza çıkıyor.
📌
İNTERNETTEN EN ÇOK NE SATIN ALDIK?
🔸 TÜİK'in 2020 yılına ilişkin Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması raporuna göre, ülkemizdeki 16-74 yaş grubundaki bireylerin internet kullanım oranı yüzde 79'a ulaştı.
🔸 İnternet üzerinden ürün siparişi veren ya da satın alan bireylerin yüzde 60,9'u giyim, ayakkabı ve aksesuar satın aldı.
🔸 Sıralamayı yüzde 26,1 ile basılı kitap, dergi ve gazeteler takip eti.
🔸 Online alışverişte en çok sipariş edilen diğer kategoriler ise yüzde 22,5 ile gıda, yüzde 21,1 ile kozmetik, güzellik ve sağlık ürünleri, yüzde 17,6 ile temizlik ürünleri, kişisel bakım malzemeleri ve yüzde 17 ile mobilya, ev aksesuarları, bahçe malzemeleri oldu.