Klasik mantık nedir? Klasik mantığa dair okuma listesi...

Mantık, sadece bir bilim dalının adı olarak değil, günlük hayattaki akıl yürütmelerimizle ilgili olarak da kullanılabilen bir kavramdır. Mantıklı düşünüş, mantıklı görüş gibi deyimlerde geçen mantık kelimesini, bir bilimin adı olarak kullanılan mantık kelimesinden ayrı düşünmek gerekir. Pek çok kimsenin mantık okumadığı halde mantıklı düşünebildiğini, bu sebeple de bir kurallar sistemi olarak mantık bilimini öğrenmenin bir işe yaramayacağı ileri sürülebilir. Şüphesiz bazı tartışmaların temelinde öfke, menfaat çatışması, sinirlilik hali gibi gerekçeler bulunabilir. Bu tartışmalarda, bir görüşün veya düşüncenin neresinde yanlış bulunduğunu sezgisel bir yolla gözden geçirmek yerine meseleyi sistemli ve mantıklı bir şekilde ele alabilmek pek çok yarar sağlar. FELSEFE NEDİR? FELSEFEYE MERAK DUYANLAR İÇİN OKUMA LİSTESİ... Klasik mantık, mantık çalışmalarını sistematikleştiren Aristoteles'in kurduğu, akıl ilkeleri temelinde oluşturulmuş kıyasa dayalı iki değerli (doğru/yanlış) mantık disiplindir. Klasik mantık (Aristoteles ile başlayıp günümüze kadar işlenerek gelmiş olan) modern mantığın hazırlayıcısı niteliğindedir. Klasik mantık ile modern mantık arasındaki fark, kullandıkları sembolik dilden kaynaklanır. Bu bakımdan da aralarında bir karşıtlığın olduğu söylenemez. Hatta tam aksine, günlük konuşma dili ile olan yakın ilişkisi dolayısıyla klasik mantık ile modern mantık birbirini ancak tamamlar. Klasik mantık, doğru düşünme ve akıl yürütme yöntemlerinden tümdengelim yöntemine dayanır. Buna göre önce kavram oluşturulur, sonra önerme kurulur ve son olarak çıkarım yapılır. Önermeler (proposition), yargılarımızı dile getiren cümlelerdir. Her önermenin bir cümle olmasına karşılık, her cümle (sentence) bir önerme değildir. Her önermenin bir yargı dile getirmesine karşılık her yargı (judgement) da bir önerme olmayabilir. Mesela 'kaleminizi alın!, hava güneşli mi?' gibi ifadeler birer cümledir. Fakat bu gibi (emir, soru, dilek vs. bildiren) cümleler bir önerme değildir. Çünkü önermeler, bir yargı dile getirirler. Bir ifadenin bir önerme sayılabilmesi için, özne, yüklem ile bu iki terimi birbirine bağlayan bir bağlaç olması gerekir. Bu durumda, iyi!, güzel! gibi ifadeler bir yargı dile getirmekle birlikte önerme sayılmazlar. Bir yargının önerme sayılabilmesi için doğruluk değeri taşıması gerekir. Doğruluk değeri ise, bir özne ve bir yüklem arasında ilişki kurmak suretiyle bir yargıyı dile getiren cümleler için söz konusu olabilir. Yani kısaca, bir önerme, doğru veya yanlış değeri alabilen cümledir. Bu özellikleri dolayısıyla da mantığın konusunu oluştururlar. Klasik mantık açısından önermeler dörde ayrılırlar: tümel olumlu, tümel olumsuz, tikel olumlu ve tikel olumsuz. Yüklem, öznenin tamamına ilişkin bilgi veriyorsa tümel, bir kısmına ilişkin bilgi veriyorsa tikeldir. 'Bütün A'lar B'dir' ve 'Hiçbir A, B değildir' gibi önermeler tümeldir; ama 'Bazı A'lar B'dir' ve 'Bazı A'lar B değildir' gibi önermeler ise tikeldir. Dikkat edilirse tümellik ve tikellik hem olumlu hem de olumsuz olma özelliği taşıyabilirler. Mantık açısından bakıldığında çıkarım, verilen bir veya birden çok önermeden bir veya daha çok yeni önerme elde etmektir. Bu işlemin doğruluğu, mantık kurallarına uygun olarak gerçekleştirilmesiyle sağlanır. Klasik mantık açısından çıkarımlar iki gurup altında toplanırlar: Doğrudan çıkarım ve dolaylı çıkarım. Doğrudan çıkarım, tek bir önermeye dayanarak yapılan çıkarımdır. Dolaylı çıkarımda ise birden çok önerme söz konusudur. Dolaylı çıkarımda eğer iki önermeden bir sonuç elde edilmesi söz konusuysa, kıyas; ikiden çok önerme söz konusuysa, zincirleme kıyastır. Mantıkta Kullanılan Lafızlar kitabının amacı, anlama delâlet eden müfret ve mürekkep lafızlar kapsamında isim, fiil, edat, söz, tanım ve resm; edatların ve soru edatlarının kullanımı; konu-yüklem ve lafız-anlam ilişkisi; yüklem bakımından tümel anlamlar; beş tümel; bölme ve terkip; öğretim yöntem ve yolları; kıyas ve çeşitleri; ana hatlarıyla mantık gibi meseleler ekseninde alanla ilgili bazı yöntem ve teknikleri tanıtmak ve belli başlı kavramların tanımlarını vermek suretiyle genel olarak 'mantık sanatına başlamayı kolaylaştıran konular'ı ele alarak soyut düşünmeye dair bir formasyon kazandırmaktır. Kitap, okurun mantık ilmine başlamasını mümkün kılan zihinsel bir donanıma sahip olmasına yarar sağlar. Kitap öncelikle gramerle mantığın özel alanlarını ayırarak gündelik konuşmanın dışında teknik/sınaî bir konuşmanın var olduğunu belirtmek suretiyle mantık sanatına başlamayı hedefleyen kişiyi sözcüklerin farklı anlam dünyalarından haberdar eder. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın Mantığın düşünce ve dil ile olan ilişkisinin bir sorun olarak irdelenip tartışılması kendisinden önceki dönemlere geri götürülebilirse de onu bir ''disiplin'' veya ''ilim' olarak kurma imtiyazının Muallim-i Evvel Aristoteles'e ait olduğu bilinir. İlk temsilcisi Kindi olmakla birlikte İslam felsefesinin sistemli bir yapı kazanmasındaki en büyük pay ve emek sahibi Farabi'dir. Mantık ilmine çok sayıdaki eserle yaptığı önemli katkılar sebebiyle ''Muallim-i Sani'' yani ikinci öğretici ünvanı ile tanınıp anılmayı hak eden de yine bu büyük Türk filozofu olmuştur. Farabi, mantığa başlamak için gerekli olan hazırlık aşamasında, beş tümel ve aralarındaki ilişkilerin incelendiği Eisagoge bahislerini yeterli görmez; buna ek olarak lafız ve lafız türleri, tasdik çeşitleri, kıyas ve kıyasa dayalı sanatlar, mantık-gramer ilişkisi ve lafızların delaleti gibi birtakım konularla, önce-sonra, bizzat-bilaraz, küllî-şahsî gibi birtakım kavramların da öğrenciye tanıtılmasını öngören daha kapsamlı bir hazırlık eğitiminin gerekli olduğunu düşünür. Bu eserde, Farabi'nin telif ettiği mantık eserleri arasında öğretici/didaktik üslubu ile her biri bu alana hazırlık, giriş ve başlangıç niteliği taşıyan üç risalesinin Arapça metin ve Türkçe çevirileri karşılıklı sayfalar halinde sunulmaktadır. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın Mantık alanında ilk Müslüman sistemci düşünür İbn Sîna'dır. Büyük bir zihin gücüne sahip olan İbn Sina kendisinden öncekilerin hatalarını düzeltmiş, yeni görüşler öne sürmüş, bütün mantık disiplinlerini ilgilendiren önemli yenilikler ortaya koymuştur. İbn Sina, Porphyrios'un *İsagoci'si ile Aristo'nun mantık külliyatını incelemiş ve mantığı dokuz bölüm halinde işlemiştir. Kitâbü'ş-Şifâ, el-İşârât ve't-tenbîhât, Kitâbü'n-Necât, Mantıku'l-Meşrikıyyîn, ʿUyûnü'l-hikme gibi eserlerinin ilk kısımlarını mantık incelemelerine ayırmış, böylece kendisinden sonra gelenlere zengin malzeme bırakmıştır. İbn Sina'nın Urcûze fi'l-mantık adlı kısa risâlesinde kaydettiğine göre Allah'ı ve O'nun yarattığı aklın eserlerini tanımakta, bunları tasavvur etmekte ve âlem-i mahsûsu kavramakta tek alet mantık ilmidir ve bütün ilimler ancak onun kurallarına dayanarak gelişebilir. İbn Sina, mantık ilimlerine başlangıç niteliği taşıyan Mantığa Giriş isimli bu eserini, söz konusu İsagoji geleneğini dikkate alarak yazmıştır. Her ne kadar İbn Sina'dan önce Farabi müstakil bir *Medhal metni yazmışsa da bu eser çok kısa ve özettir. Porfiryus ve Farabi'nin İsagoji metinleriyle karşılaştırıldığında İbn Sina'nın bu eserinin ayırıcı özelliği olarak, onun hem hacim hem de içerik bakımından daha kapsamlı oluşu gösterilebilir. *İsagoji; Yunanca'da 'Giriş' anlamına gelir ve Arapça'ya yine aynı anlama gelen 'Medhal' kelimesiyle çevrilmiştir. Eserde; mantık, düşünmek, dil, şuur, a priori, a posteriori gibi kavramlar ve bunlarla ilgili açıklamalar yer alır. Altıncı bölüm mantığın üç türünden; klasik mantık, diyalektik mantık ve çok değişkenli mantıktan bahseder. Kitabın büyük kısmı, bu çok değişkenli mantıkla ilgilidir. 'Ben böyle düşünüyorum!' demekle olmuyor. Yıllar var ki, 'münazara' sözcüğü dilden düştü. 'Safsata' sözcüğü ise her nedense yobazlıkla özdeşleştirildi, batıl inanç anlamında kullanılır oldu. Oysa akıl yürütme yetisinin hatalı kullanımı anlamına gelir, bir yöntem sorunundan ibarettir, safsata. Safsata kural olduğunda, konuşanlar birbirini duymaz olurlar. Kısır ortamı dolaylı karalama, sahte açmaz, tecahülü arifane, felaket tellallığı, girift soru gibi laf cambazlıkları doldurur. Gece gündüz televizyondan, basından, siyasilerden, hatta maalesef yakınlarınızdan yayılan temelsiz ahkâmın farkında olmamanız mümkün değil. Öyleyse, sorgulayın. Başta konuştuğunuz Türkçe olmak üzere, fikirlerinizi, tercihlerinizi, size söylenenleri ya da duyduklarınızı illa ki sorgulayın. Bıkmadan, üşenmeden, yılmadan sorgulayın. Sosyal medya münazaraya el veren bir mecra değildir, twite laf yetiştirmekle kaybedeceğiniz zamanı mesela 'ad hominem' safsata nedir, onu öğrenmeye ayırın. Öğrenin ki, arkanızı dönüp gideceğiniz zamanı doğru kestirebilesiniz. Kendiniz yapıyorsanız da, yapmayın. Ağzınızdan çıkanı kulağınız duysun.' Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın Gazali, yaşadığı dönemde kelam ve fıkıh gibi İslami ilimler alanında yaşanan zihin tutulmasının, bu ilimlerde yapılan bazı yöntem hatalarından kaynaklandığını tespit etmiştir. Bu tespit onu bilimler için güvenilir bir yöntem arayışına itmiş ve nihayetinde Aristotelesçi mantığın ilmî faaliyetlerin her alanında özellikle de kelam ve fıkıh gibi İslami bilimler alanında kullanılması gerektiğini öne sürmüştür. Böylece ilk defa Aristo mantığını İslami ilimlere uygulama yolu açılarak mantığın başarılı bir şekilde dinî düşünceye tatbiki sağlanmıştır. Mi'yâru'l-İlm, Gazali'nin kendi ifadesiyle, kelam ve fıkhın da içinde bulunduğu nazarî ilimlerin tamamında geçerli bir mantığın ortaya konulması ve meşhur eseri Tehâfütü'l-Felâsife'nin bazı terimlerinin izahı ve bu kitabın daha iyi anlaşılması için yazılmıştır. İslâm felsefe geleneğinde kurucu bir role sahip olan Fârâbi, felsefenin neredeyse bütün alanlarında özgün ürünler ortaya koymuş eşsiz filozoflardan biridir. Onun eserlerinin büyük bölümü mantığa dair olup İslâm dünyasında asıl mantık çalışmaları onunla başlamıştır. Kendisinden önceki mantık geleneğine son derece vakıf olan Fârâbî, İlk Muallim (Mu'allim-i Evvel) Aristoteles'in mantık eserlerine pek çok şerh yazdığı gibi, çok sayıda oldukça özgün ve etkili müstakil eser de kaleme almıştır. İbn Haldûn da Fârâbî'nin ününün gerisinde onun mantıktaki başarısının yattığını düşünmekte ve Aristoteles'ten sonra İkinci Muallim (Mu'allim-i Sânî) unvanı ile anılmasını haklı olarak esasen bu alandaki başarısına bağlamaktadır. Fârâbî, İhsâ'ü'l-'ulûm (İlimlerin Sayımı) adlı eserinde her bir bölüm bir kitaba karşılık gelmek üzere mantığı sekiz bölüme ayırır. Bunlar Mekûlât (Kategoriler), İbâre (Önermeler), Kıyas (Birinci Analitikler), Burhân (İkinci Analitikler), Cedel (Topika), Hikmet-i Mümevvehe (Sofistika), Hitâbet (Retorika) ve Şiir (Poetika)'dir. Ona göre, doğru ve tutarlı düşüncenin ilke ve kurallarını koyan mantığın esası dördüncü bölüm olan Burhân'dır. Zira Burhân, kesin ve zorunlu bilginin ilke ve kurallarını vermekte, felsefeyi mükemmel hale getiren kaideleri içermektedir. Bu bakımdan da o, mantığın en yüce bölümü olmaktadır. Fârâbî'ye göre mantığın ilk üç bölümü, Burhân'a sadece bir giriş ve hazırlık olma özelliği göstermekte; son dört bölüm ise, bir yandan Burhân'a alet hizmeti görürken diğer yandan burhâna ve kanıta dayalı kesin bilgi ile zanna, mugalataya, ikna ve hayâle dayalı kesinlikten uzak düşünce ve görüşleri ayırt etmeye yönelik işlev görmektedir. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın Mantık, 'doğru düşünmenin kaidelerini ortaya koyan ilimdir' diye tarif edilir. Düşüncemizin normal işleyişini psikoloji ilmi anlatmaktadır. Ancak duygu ve irade olayları mantığı ilgilendirmez. Şu halde duygu ve irade olayları dışarda kalarak, sade zihin olayları üzerinde yaptığımız araştırmalarla, düşünmenin ilmini yapmış oluyoruz. Mantığın psikoloji ile ilgisi işte bu noktada kendini göstermektedir; çünkü zihnin hakikate ulaşmak gayesiyle ne yolda işletilmesi gerektiğini bilmek için, onun kendiliğinden nasıl işlemekte olduğunu bilmek lüzumludur. Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayın

Klasik mantık nedir? Klasik mantığa dair okuma listesi...

Mersin'de "Bolkarlar'dan Toroslar'a Desenlerin Sırrı" temalı defile düzenlendi

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

"Uluslararası Ankara Caz Festivali" Kerem Görsev Trio konseri ile başladı

İsmet Özel'in Taşları Yemek Yasak kitabından düşündürücü satırlar

Ekrem Demirli'nin ufuk açıcı cümleleri

Rahman’ın has kulları

İslam’dan edebiyata kadar en özgün konuların podcastleri

Filistin'deki zulme karşı Müslüman tavrı nasıl olmalı - PODCAST

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

"Selvi Boylum Al Yazmalım" Kazakistan'da tiyatro oyunu oldu

PODCAST I Fergana Vadisi'nin önemi

Merhametten ve empatiden uzak Çocuk Hakları Günü!

Metoda dair: Yöntemi gözden geçirme

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Filistin'in bağımsızlığını resmi olarak tanıyan ülkeler

Haris el-Muhâsibi'den Hakk'ı Arayanlara Nasihatler

Filistin’i işgale yönelik Yahudi göçleri: Aliyah

İsrail işgallerine karşı "birlik" çağrısı

Osmanlı belgeleri ışığında Filistin’e Yahudi göçü

Bosna Savaşı öncesinde bölgedeki gerilimlerin tarihsel kökenleri

Osmanlı'nın Balkanlar'daki 5 eseri

Hz. Hafsa'nın (ranha) hiç kapanmayan penceresi

İslam mimarisinin çekirdek kavramı: Mekan

Avrupa'nın acımasız yüzü

Uygur Türklerinin kaderini değiştiren 48 madde

Hayatı ve fikirleriyle Yazıcızadeler

Arama

Klasik mantık nedir? Klasik mantığa dair okuma listesi...