Osmanlı’nın mührünü gururla taşıyan şehir Travnik’i gezme rehberi

Osmanlı bu topraklardan ayrılalı aradan çok uzun yıllar geçmesine rağmen Travnik hâlâ Müslüman kimliğini koruyan bir şehirdir. Travnik Osmanlı döneminde 16'ncı yüzyılda ortaya çıkmıştır. Zamanla hızlı şekilde büyüyerek ülkenin taşra merkezlerinin en büyüklerinden biri haline gelmiştir. 1699-1851 yılları arasında Bosna vezirlerinin ikamet ettiği yer olup bu dönemde pek çok cami, okul, hamam, tekke ve diğer binalarla donatılmıştır. Osmanlı döneminde Travnik'in ana nüfusunu Müslümanlar teşkil etmiştir. Şehir çevredeki dağlardan görüldüğü üzere, Osmanlı geçmişinin bir görüntüsünü sunar. Travnik'in kaleden görünüşü Bosna'da aramızda kuvvetli bağların bulunduğu başka şehirler de vardır. Bunlar Foça, Travnik, Zenica, Yayçe, Vişegrad, Tuzla, Trebinye, Stolac, Sanski Most, Poçitel, Nevesinje, Livno, Srebrenisa, Kreşevo, Konjic, Gradaçac, Gornji Vakuf, Donji Vakuf, Bugojno, Blagay, Bihaç, Banya Luka, Akhisar gibi şehirlerdir. Travnik'ten bir görünüş 1992 - 1995 Bosna Savaşı ülkedeki Müslüman kimliğini silmeye yönelik bir savaş olduğu için daha önce çok sayıda Müslüman Boşnak'ın yaşadığı bu şehirlerde büyük bir katliam yaşandı. Bosna – Hersek'te yaşayan üç etnik gruptan ikisi olan Sırplar ve Hırvatlar Müslümanları katletmenin yanı sıra Osmanlı dönemine ait eserleri de yakıp yıktılar. 1906 yılında yeniden yapılan Varoş Camii'nin eski bir fotoğrafı – Bosna-Hersek Savaştan önce birer Müslüman şehri olan bu şehirler yaşanan zorunlu göçler nedeniyle bu özelliklerini kaybettiler. Savaşta birçok aile yerlerini, yurtlarını terk edip, Saraybosna'ya göç etti. Diğer şehirler gibi Travnik'te de savaş olanca şiddetiyle yaşandı fakat zayiat olmasına rağmen savaş şehrin görünümünü pek değiştirecek sonuçlar doğurmadı. Travnik'te Süleyman Paşa Camii Travnik, Bosna'nın orta kesimlerinde Saraybosna'nın 90 km. kuzeybatısında deniz seviyesinden 504 m. kadar yüksekte yer alır ve vezirler şehri olarak bilinir. Nedeni ise, Osmanlı İmparatorluğu'na onlarca devlet adamı yetiştirmiş olmasıdır. Şehirde bir fotoğraf karesine 40 cami sığdığı da söylenir. Derin vadisinde kuzeydeki Vla&scaron;ić ile (1943 m.) güneydeki Vilenica (1235 m.) dağlarının arasında uzanan küçük bir akarsu olan La&scaron;va ırmağı şehri ikiye böler. 12 km. güneyinde endüstri bölgesi Yeni Travnik (Novi Travnik) bulunmaktadır. Travnik'teki arkeolojik bulgu, para, seramik ve yapı kalıntıları bize burada Roma dönemine kadar inen bir yerleşme yeri mevcuttu. Slav işgalleri esnasında ıssızlaşan yörede yeniden yerleşim, 13. Yüzyıldan itibaren görülmeye başlandı. Travnik adı ilk defa 1463'te Fâtih Sultan Mehmed'in Bosna seferiyle ilgili olarak zikredilir. Osmanlı döneminin başlarında Travnik 1 hektardan daha az bir alanı kaplayan tepedeki kaleyle temsil ediliyordu. Önce kalede herhangi bir askerî birlik yoktu. 1480'de Saraybosna'ya karşı Vuk Grgurević'in yıkıcı Macar saldırısı neticesinde Travnik Kalesi'ne bir garnizon yerleştirildi ve II. Bayezid bir cami yaptırdı. Kalenin aşağısında suru olmayan açık bir yerleşim alanı ortaya çıktı. Bu yerleşim birimine ilk defa 890 (1485) tarihli Bosna İcmal Defteri'nde rastlanır. Süleymaniye Camii, Travnik 1516-1562 yıllarında kasaba beş kat büyüdü; üçte ikisi hıristiyan olan küçük bir beldeden tamamıyla gelişmiş müslüman bir kasabaya dönüştü. Otuz dört hanelik iki hıristiyan mahallesine karşılık altı mahallede yaşayan 357 müslüman hanesine, bir Cuma Cami'ne (1549'da Dizdar Hasan tarafından yapılmıştır) ve beş mescide sahip bir yerdi. Travnik-Bosna Hersek'teki eski kaleden panoramik manzara Nüfusun büyük çoğunluğu küçük el sanatlarıyla (dokumacı, terzi, ayakkabıcı, tabakçı, saraç, ibrikçi, nalbant ve demirci) meşguldü. 1562-1604 arasında geçen kırk iki yıl boyunca Travnik hemen hemen iki kat büyüdü. Üç yeni mahalle ortaya çıktı. Ayrıca dört cami (Sultan Bayezid, Hasan Dizdar, Osman Bey, Hacı Câfer), beş mescid ve % 95 nisbetinde eskisinden daha kalabalık bir müslüman nüfusu mevcuttu. 663 müslüman ve otuz sekiz hıristiyan hanesi olmak üzere toplam hâne sayısı 701'e (yaklaşık 3500 kişi) yükseldi. Bu haliyle Bosna'nın en büyük ikinci şehri konumuna geldi. 17. yüzyılda şehrin büyümesi durdu. 1660'ta Travnik'i ziyaret eden Evliya Çelebi burayı 'cennet bahçeleri kadar güzel bir yer' diye tanımlar. Mahalle sayısını on bir olarak doğru şekilde verir, cami ve mescid sayısını da yine doğru bir şekilde on yedi diye belirtir. Travnik, Bosna Hersek'teki tarihi kentin kalesi Travnik küçük bir şehir olduğu için yürüyerek kolayca gezilebilir. Şehir, etrafını çevreleyen dağların yamaçlarında kurulduğu için alışkın olmayanlar biraz yorulabilir fakat yine de Travnik en iyi yürüyerek gezilebilir. Varoşka Camii Şehrin en merkezi yerinde yer alan Süleymaniye Camii, Rumeli'ye has alaca diye adlandırılan bezemeli camilerden biridir. Makedonya'nın Kalkandelen şehrindeki Alaca Camii ile benzer özellikler taşır. Bu nedenle halk arasında daha çok 'Alaca Camii' olarak adlandırılır. Daha önce yıkılan Kamil Ahmed Paşa Mescidi'nin yerine 1816 yılında Süleyman Paşa tarafından yaptırılmıştır. Cami kuzeyden güneye doğru meyilli bir arazi üzerine kurulmuştur. Kuzey taraftaki giriş yüksek tutularak, kottan kalan güney cephesine yükseklik kazandırılmış ve caminin alt tarafına on dükkândan oluşan bir çarşı yapılmıştır. Cami içerisinde mihrap duvarı hariç, ahşap direklere oturan U şeklinde bir mahfil ve minberde, iç ve dış duvar yüzeylerinde 19. yüzyıla ait kalem işi süslemeler bulunmaktadır. Her vakit kalabalık bir cemaati olan cami, Travnik Müslümanlarının buluşma yeri gibidir. Süleymaniye adeta Travnik'in kalbi gibidir. Caminin ön tarafında bir şadırvan, doğu tarafında 1839 tarihli bir çeşme ve güneyinde ise iki gözlü bir köprü bulunur. Lavsa Nehri üzerinde bulunan ve 1590 yılında inşa edilen köprü halen kullanılıyor. Süleymaniye Camii, Travnik Travnik'te sokaklar küçük mescitlerle, çeşmelerle ve bahçelerle dolu. Yol üzerinde Osmanlı döneminden kalma Kahvica, Lonçaritça, Varoş, Sumeçe ve Zuliç adlı küçük mahalle mescitleri var. Güvenlik sebebiyle hepsinin kapıları kilitli. Varoş Mahalle Mescidi'ne yakın bir yerde evlerin arasında bulunan kulenin inşa tarihi ve banisi hakkında pek bilgi yoktur. Şehir merkezinde Hacı Ali Bey Cami'nin yan tarafında bir tane daha saat kulesi sizi bekler. Bir kartal yuvasını andıran Travnik Kalesi içerisinde bir de cami bulunur. Kale Camii olarak adlandırılan cami 15. yüzyılda Sultan II. Bayezid döneminde inşa edilmiş. Camiden günümüze sadece minare ve duvar temelleri kalmış. Bosna – Hersek'teki en eski camilerden biri, Yeni Camii ismiyle biliniyor. Kaleden şehri kuşbakışı olarak seyrettikten sonra karşı tarafa geçip, oldukça büyük bir hazire içerisinde yer alan Yeni Camii ile avlusundaki Defterdar ve Silahtar Abdullah Paşa Türbesi'ni ziyaret edebilirsiniz. Yeni Camii klasik Osmanlı mimari üslubuyla inşa edilen Bosna – Hersek'teki en eski camilerden biri. 1549 yılında Hasan Ağa tarafından yaptırılmış. 18. yüzyılda inşa edilen türbede Defterdar ve Silahtar Abdullah Paşa medfun. Travnik'teki en önemli yapılardan biri de Lasva Nehri kıyısındaki Elçi İbrahim Paşa Medresesi'dir. Fevziye Medresesi olarak da bilinir. 1705 yılında Hacı İbrahim Paşa tarafından yaptırılmıştır. 1699 yılında elçi olarak Avusturya'ya gönderilmiş olduğundan elçi unvanına sahip olan İbrahim Paşa, Timeşvar ve Sofya Beylerbeyliği, Rumeli ve Bosna Valiliği görevlerinde bulunmuştur. Medrese 1781 yılında Müderris Salih Efendi tarafından tamir ettirilmiştir. Medreseden sonra Travnik Saat Kulesi'nin de bulunduğu Yukarı Çarşı semtine doğru yürüyebilir, caddenin sağ tarafındaki iki türbe ve tarihî çeşmeyi görebilirsiniz. Türbelerden büyük olanda Celal Ali Paşa ve Abdullah Paşa'nın mezarı, diğer türbede ise Mustafa Paşa'nın mezarı bulunuyor. Çeşme üzerindeki Sultan Abdülmecid'in tuğrası ve kitabe, çeşmeye ait değildir. Hurşit Pağa Kışlası'na ait olan kitabe kışla yıkıldıktan sonra çeşmeye monte edilmiş. Kitabede kışlanın 1855 tarihinde inşa edildiği ve banisinin İsmail Ağa olduğu yazılıdır. Türbe ve çeşmenin karşısında caddenin diğer tarafında Mehmed Paşa Medresesi'nin kapısı bulunur. 18. yüzyılın ortalarında Bosna Valisi Mehmed Kukoviç Paşa tarafından yaptırılan medreseden günümüze sadece kapı ve birkaç mezar sağlam olarak ulaşmıştır. Medreseden sonra caddenin biraz daha ilerisinde yine aynı semtte yer alan Hacı Ali Bey Cami'ne doğru geçiş yapabilirsiniz. Cami saat kulesiyle aynı park içerisinde bulunuyor. Cami ilk olarak 1757 yılında eski Bosna valilerinden Hacı Mehmed Kukaviç Paşa tarafından yaptırılmış. Daha sonra 1763 yılında yangın geçiren caminin yerine, 1865 yılında Hacı Ali Bey tarafından yeni bir cami inşa ettirilmiş. Caminin ön tarafında bir çeşme ve yan duvarında ise bir güneş saati bulunuyor. Caminin hemen yan tarafında bulunan saat kulesi ise 18. yüzyılda inşa edilmiş. Bu bölgede bulunan diğer cami ise bir 17. yüzyıl eseri olan Lukaçka Camii'dir. 1903 yılındaki yangından sonra hasar gören cami Avusturya - Macaristan döneminde tamir edilmiştir. Yine bu bölgede bulunan ve oldukça dik çatısıyla dikkat çeken ve bir park içerisinde yer alan Konator Camii de 17. yüzyılda inşa edilmiştir. 1863 yılında tamir edilen cami daha sonra gördüğü tamiratlara rağmen orijinal haliyle günümüze ulaşmıştır. Konator Cami'nden sonra bir arka caddeye geçip Abdülvehap İlhamiye Türbesi'ne doğru ilerleyebilirsiniz. Celal Ali Paşa ve Abdullah Paşa Türbeleri'nin arka tarafında yer alan ve 19. yüzyılın ilk yarısında inşa edilen türbede Abdülvehap İlhamiye'nin mezarı bulunuyor. Türbeden sonra Potur Mahallesi'ne geçiş yaparak bu tarihî mahallede de çok eski bir cami ve kahverengi boyalı bir çeşmeyi gözlemleyebilirsiniz. Travnik'teki Elçi İbrahim Paşa Medresesi'nin karşı tarafındaki tepenin yamacında bulunan Nakşibendî Tekkesinin bulunduğu dar sokağın bir ucu tarihi iki gözlü köprüye çıkıyor. Tekke giriş kapısı üzerinde yer alan kitabeye göre Muhammed bin Ömer Efendi tarafından 1764 yılında yaptırılmış. Travnik demografik özellikleri bakımından son yıllarda önemli değişiklikler gösterdi. 1991'de yapılan sayımda belediye alanındaki nüfus 70.747 idi. Bunun % 45'ini Boşnaklar, % 37'sini Hırvatlar, % 11'ini Sırplar oluşturuyordu. Savaşla birlikte yaşanan kaos ortamında binlerce Sırp ve Hırvat bölgeyi terk etti. Diğer taraftan farklı bölgelerde Müslümanlara yönelik saldırı ve katliamlardan kaçan binlerce Boşnak müslüman Travnik'e akın etti. Kasım 1997'de nüfusu 59.367'ye geriledi. Bunun % 82'si Boşnaklar, % 15'i Hırvatlar, % 1'i Sırplar'dan meydana geliyordu. Son yıllardaki nüfus bilgileri tamamen tahmine dayalıdır. Mültecilerin geri dönmesi ve doğum oranlarındaki artış sebebiyle bölge nüfusunun 70.000'lere, merkezinin 26.000 civarına çıktığı sanılmaktadır. Günümüzde bölgenin en yaygın ekonomik faaliyetleri tarım ve hayvancılıktır. Et ve süt ürünleriyle ilgili gıda işletmeleri vardır. Nobel ödüllü Yugoslav roman yazarı İvo Andriç 1892 Travnik doğumludur. Çoğunluğu Tito zamanında restore edilen bütün tarihî eserler hâlâ ayakta olup toplu yıkımlar gerçekleşmemiştir. Geçmişten kalan İslâmî ve tarihî eserlere hem Travnik Belediyesi hem Travnik Müftülüğü sahip çıkmaktadır. Saraybosna'ya yaklaşık 1,5 saat uzaklıkta olan Travnik şehrine dağ yollarının aksine normal anayoldan gelinebilir. Yollar araçlar için oldukça uygundur. Balkanlarda araba kiralamak gibi niyetiniz varsa Travnik şehrine sabah erkenden gelip günübirlik gezebilirsiniz. Saraybosna uçak biletlerini öğrenmek için tıklayın.

Osmanlı’nın mührünü gururla taşıyan şehir Travnik’i gezme rehberi

TRAVNİK’İN TARİHİNE KISA BAKIŞ