Yusuf Hemedani

Fıkıh ve kelâm tartışmalarından yönünü tasavvufa çevirdi. Bu yönelişte hocası Ebû İshak eş-Şîrâzî'nin etkili olduğu düşünülür.

Hemedani'nin tasavvuf yolunda İranlı fıkıhçı ve kelamcı Abdullah-ı Cüveynî'den faydalandığı nakledilir.

Hayatının son yıllarını Merv ve Herat'ta geçiren Hemedani, Herat'tan Merv'e dönerken Bağşûr yakınlarındaki Bâmeîn'de vefat eder ve buraya defnedilir.  Ardından İbnü'n-Neccâr adlı bir müridi kabrini Merv'e nakleder.

Mezarı bugün Türkmenistan sınırları içinde Merv yakınlarındaki Bayramali denilen yerdedir ve Hâce Yûsuf adıyla bir ziyaretgâhtır.

Tasavvuf eğitimini tamamladıktan sonra Merv'de bir tekke açar.

"Horasan kâbesi" denilen bu tekkeye sûfîlerin yanı sıra âlimler de devam ediyordu.

Fakat Hemedani vaktini sürekli bu tekkede geçirmiyordu. Halka dini anlatmak için için birçok şehre seyahat etti.

Seyahatlerinden büyük vâiz ve sûfî unvanıyla tekrar Bağdat'a döndü.

Hemedani daha öncesinde ders okuduğu Nizamiye Medresesi'nde vaazlar verdi.

Bu vaazları halk tarafından büyük bir ilgi ve sevgiyle karşılanıyordu.

Selçuklu Hanı Sultan Sencer, Horasan Melikliği'ne tayin edildiğinde burada zengin bir ilmî ortamla karşılaştı. Uzun bir idarecilik dönemini bu ortamda geçiren Sultan Sencer, Ehl-i Sünnete olan bağlılığı, hadise düşkünlüğünün yanında Tasavvufa da büyük bir alaka gösterdi. Bu çerçevede Horasan'da dönemin önde gelen şeyhlerinden Yusuf Hemedani ile irtibat kuran Sultan, ilmî mahfillere katılmayı, din bilginleriyle birlikte olmayı da ihmal etmedi.

Selçuklu Hanı Sultan Sencer, Yusuf Hemedani'ye bağlılığını her vesileyle gösterdi. Bu sebeple Yusuf Hemedani "Hocaların Hocası" olarak anıldı.

Dini emirlere son derece bağlıydı. Temkini esas alan bir tasavvuf anlayışına sahipti. Keramet göstermeye iltifat etmiyordu.

Vecd halinin tesiriyle ölçüsüz söz ve davranışlarda bulunulmasını doğru karşılamıyordu.

"Eğer Hallâc mârifeti hakkıyla bilseydi 'enelhak' yerine 'ene't-türâb' (ben toprağım) derdi" dediği bilinmekteydi.

"Allah dostlarının ve peygamberlerin sözlerinden her gün sekiz varak okuyun" tavsiyesiyle Feridüddin Attar'ın Tezkiretü'l-evliya'yı kaleme almasına vesile olmuştu.

Rütbetü'l-Hayât: Bir sûfî gözüyle hayatın yorumunun yapıldığı, hayatın iman, İslâm ve ihsanla yaşamak şeklinde üç dereceye ayrıldığı Farsça eserdir. Bu Farsça eserin Süleymaniye Kütüphanesi'nde tek nüshası mevcuttur.

Risâle: Kâinatın insanın emrine ve hizmetine verildiğini anlatan Arapça risâledir.

Risâle: Tarikat adabına dair bu Farsça bir risaledir.

Risâle: Tahran Üniversitesi Merkez Kütüphanesi'nde bulunan tevhide dair Farsça risâle Celîl-i Misgernejâd tarafından neşredilmiştir.

Safâvetü't-tevhîd li-tasfiyeti'l-mürîd: "Sûfî mahlûk değildir" sözünün açıklamasını, sabır, sâlikin (tasavvuf yolculuğuna çıkan) kalp temizliğine ulaşmasının yolları ve yokluk gibi konuları içerir.

Kitâb-ı Keşf: Câmî'nin Nefehâtü'l-üns'ünde anılan bu eserde müellifin günah ve tövbe konusundaki görüşleri yer alır.