Bilim tarihini yeniden yazdı

1924'te Bitlis'te doğan Fuat Sezgin, ilk eğitimini Erzurum'da aldı. 1943 yılında matematik okuyup mühendis olmak için İstanbul'a geldi. Daha sonra İstanbul Üniversitesi Şarkiyat Araştırmaları Enstitüsünde hocası Alman şarkiyatçı Hellmut Ritter ile tanıştı. Ritter'in anlattığı bilgiler; içinde barındırdığı tarih ilgisini gün yüzüne çıkardı ve Fuat Sezgin öğrenim planlarını kökten değiştirdi.

Fuat Sezgin'in hocası Ritter, ona Arapça öğrenmeye başlamasını tavsiye etti. Fuat Sezgin, Arapça çalıştı, Ebû Hamid el-Gazalî'nin İhyâu Ulûmi'd-Dîn kitabını kolaylıkla okuyabiliyordu.

1947 yılında "Bedîʿ İlminin Tekâmülü" konusundaki tezini bitirdikten sonra, Hellmut Ritter´in danışmanlığıyla Ebû Ubeyde Me'mar ibn el-Musennâ´nın Mecâzu'l-Kur'ân'ındaki filolojik tefsirini konu alan ikinci bir tez hazırladı. Sezgin, doktora tezi için araştırmalarını sürdürdüğü Mecâz'ul-Kur'ân´dan bazı yerlerin Muhammed el-Buhârî'nin hadis kitabından alındığını fark etti. El-Buhârî'nin yazılı kaynakları kullanmış olması; daha önce akademisyenlerin ve muhaddislerin mecmualarının sadece sözlü geleneğe dayandıklarına dair tezlerinin yanlış olduğunu kanıtladı. Ayrıca "Buhârî´nin Kaynakları Hakkında Araştırmalar" adındaki tezini ise 1956 yılında yayımladı.

1960 senesinin siyasi durumu sebebiyle Sezgin, Türkiye dışında ilmî çalışmalarını sürdürmek zorunda kaldı. Frankfurt Üniversitesinde araştırma ve öğretim faaliyetlerine devam etti. 1965 yılında Câbir ibn Hayyân konusunda ikinci doktora tezini Frankfurt Üniversitesi Institut für Geschichte der Naturwissenschaften´da yazdı ve bir yıl sonra profesör unvanını kazandı.

Fuat Sezgin; insanlık tarihinin başlangıcından bugüne kadar sahasında yazılan en kapsamlı eser olan Arap-İslam Bilim Tarihi'nin ilk cildini, 1967 yılında yayınladı. 17 ciltten oluşan eserin(GAS), muhtelif ciltlerinde bulunan konulardan bazısı şöyledir: Kur'an ilimleri, hadis ilimleri, tarih, fıkıh, kelam, tasavvuf, şiir, tıp, zooloji, veterinerlik, simya, kimya, botanik, ziraat, matematik, astronomi ve ilgili alanlar, dil bilgisi, matematiksel coğrafya, İslam'da kartografya, İslam felsefe tarihi.

Bu ciddi işin her bir cildi kaleme alınırken temelinde muazzam bir gaye yatıyordu. Söz konusu gaye ve azmi Fuat Hoca şu sözleriyle özetler: "Amacım; İslam topluluğuna mensup insanlara İslam bilimlerinin gerçeğini tanıtmak, benlik duygularını olumsuz etkileyen yanlış yargılardan onları kurtarmak ve ferdin yaratıcılığına olan inancı onlara kazandırmaktır."

ARAP-İSLAM BİLİM TARİHİ ENSTİTÜSÜ

Prof. Dr. Fuat Sezgin; İslam bilim tarihi alanında çalışmalarını genişletebilmek ve daha çok öğrenciye ulaşabilmek adına 1982 yılında Johann Wolfgang Goethe Üniversitesine bağlı olan Arap-İslam Bilim Tarihi Enstitüsünü kurdu. Öte yandan akademik çalışmalarına paralel olarak farklı bir yolu daha benimsedi. Böylelikle Sezgin; Alman fizikçi Eilhard Wiedemann'ın 1900-1928 yılları arasında yapmış olduğu İslam bilim aletlerinin modellerinden esinlenerek kendisi de bir modelleme çalışması başlattı ve 800'ü aşkın bir sayıya ulaşarak Frankfurt'ta İslam Bilim Tarihi Müzesini açtı. Aynı binada hayatı boyunca dünyanın her yerinden büyük bir özenle, zorluk ve sıkıntılara katlanarak biriktirdiği binlerce ciltlik kitabın yer aldığı Bilimler Tarihi Kütüphanesi bulunmaktaydı. Bazı kitaplarının sahasında orijinal veya tek nüsha olma özelliğini taşıyan bu kütüphane İslam Bilimler Tarihi açısından dünyada tek olma özelliğine sahip, koleksiyon bir ihtisas kütüphanesi idi.

Prof. Dr. Fuat Sezgin ve Dr. Ursula Sezgin'in olağanüstü gayret ve çalışmalarıyla ikinci bir müze; 2008 tarihinde İstanbul Gülhane Parkı içerisindeki binada kuruldu. Her iki müze de Müslüman bilim adamlarının yüzyıllar boyu tarihe geçirdikleri icat ve keşiflerini bilim tarihinin değişik disiplinlerdeki evrimini kapsamlı bir şekilde sunmakta olup kendi sahasında dünyada bir yenilik arz etmektedir. Bu model ve yapıları tanıtıcı mahiyette Prof. Dr. Fuat Sezgin tarafından yazılmış olan toplamda 5 ciltten oluşan "İslam'da Bilim ve Teknik" adlı katalog eser mevcuttur ve Türkçe, İngilizce, Almanca ve Fransızca dillerinde yayınlanmıştır.

2010 yılına gelindiğinde İstanbul İslam Bilim ve Teknoloji Tarihi Müzesinin faaliyetlerini desteklemek amacıyla Prof. Dr. Fuat Sezgin İslam Bilim Tarihi Araştırmaları Vakfı kuruldu.

Uluslararası çeşitli akademilerin üyesi onan Prof. Dr. Fuat Sezgin, çok sayıda önemli ödül ve nişana layık görülmüştür. Bunlardan bazıları Kahire Arap Dili Akademisi, Şam Arap Dili Akademisi, Fas Rabat Kraliyet Akademisi, Bağdat Arap Dili Akademisi, Türkiye Bilimler Akademisi şeref üyeliğidir. Ayrıca Kral Faysal Ödülü, Frankfurt am Main Goethe Plaketi, Almanya Birinci Derece Federal Hizmet Madalyası, Almanya Üstün Hizmet Madalyası, İran İslami Bilimler Kitap Ödülü, Hessen Kültür Ödülü ve T.C. Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülü sahibidir.

2017 yılında Türkiye'ye kesin dönüş yapan Sezgin ailesi, araştırma kütüphanesinin oluşumunda ve kuruluşunda muazzam emek göstermiştir. Bu alandaki çalışmalarda bir örneğe daha imza atarak hayatları boyunca korudukları kitapları araştırmacılara miras bırakmışlardır.

T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı Prof. Dr. Fuat Sezgin ve Dr. Ursula Sezgin Bilimler Tarihi Araştırma Kütüphanesi çalışanları Fuat Sezgin önderliğinde çalışmalarını devam ettirmektedir. Proje kapsamında Gülhane Parkı içerisinde yer alan Eski Telgrafhane binası restore edilerek bu büyük mirasın her daim canlı kalması için hazırlanmıştır. Kütüphane içerisinde başta Arapça olmak üzere Türkçe, Almanca, İngilizce, Fransızca, Farsça ve diğer dillerde Bilim Tarihi alanında kitaplar ve süreli yayınlar yer almaktadır.

Koleksiyonun en temel yapı taşı; GAS serisi ve ayrıca toplamda 1134 ciltten oluşan Frankfurt Goethe Üniversitesi Arap-İslam Bilim Tarihi Enstitüsünde Prof. Dr. Fuat Sezgin tarafından yayınlanan tıpkı basım külliyatıdır. Bu ciltlerde İslam Bilim Tarihi ile ilgili Arapça, Almanca, İngilizce ve Fransızcanın yanı sıra Yunanca, Latince, Portekizce, Rusça ve İspanyolca gibi dillerde yayınlanmış araştırmalar yer almaktadır.

Prof. Dr. Fuat Sezgin ve Dr. Ursula Sezgin Bilimler Tarihi Kütüphanesi gerek İstanbul'daki konumu gerekse bilimler tarihi alanındaki uzman görevli kadrosu ile uluslararası bir araştırmacı kitlesine ulaşmayı hedeflemektedir. Bu alanda ilgili çalışmalar yürüten veya yürütecek her yaştaki ziyaretçiye hitap ederek bilimler tarihinin akademik anlamda gelişimini ve gelecek nesillere aktarımı birincil ve en mühim amacı olarak görülmektedir.

Fuat Sezgin'in ilim ile örülmüş hayatından ilham alarak yeni nesillerimizin de tarih algısının zenginleşmesi; bir işin disiplin ve yöntemlerine uygun olarak yapıldığı takdirde başarılı sonuçlara ulaştıracaktır.

Prof. Dr. Fuat Sezgin'in İslam Bilim Tarihi alanında sitemizde yer alan yazılarını okumak için tıklayın.

TR dergisi