Çınarın kuvvetli bir dalı: Fahreddin er Razi

FAHREDDİN ER RAZİ KİMDİR?

📌Tam adı "Ebu Abdullah Fahrüddin Muhammed b. Ömer b. Hüseyin er-Razi et-Taberistani" olan Fahreddin er Razi, 1149 tarihinde Rey'de doğmuştur. Rey o zamanlar Büyük Selçukluların başşehri, ilim merkezi ve güvenli bir bölgedir. Razi'nin ailesi ilmi geleneğe sahip bir ailedir. Üstün hafıza yeteneği ve zekâsı ile akranlarından sivrilen Razi, ilmi hayatı küçük yaşlarda başlamış ilk hocası babası olmuştur. Babasının vefatı üzerine Simnani'nin derslerine devam eden Razi aynı zamanda El Cili'den de kelam ve felsefe tahsil ederek her alanda kendisini yetiştirmiştir.

📌Razi, yaptığı ilmi ve fikri seyahatlerle büyük bir üne ve ilme sahip olmuştur *Maveraünnehir bölgesini Cürcan, Tus, Herat, Harizm, Hucend, Belh, Gazne ve bazı Hint şehirlerini gezerek buradaki âlimlerle tanışmış, münazara etmiş ve Ehl-i Sünnet'in yayılmasına büyük hizmette bulunmuştur. Hayatının son döneminde Herat'a yerleşen Razi, burada tamamen ilme yönelerek çok sayıda talebe yetiştirmiş ve 1210'da vefat etmiştir.

*Maveraünnehir: Ceyhun ve Seyhun nehri arasındaki topraklar. Semerkant ve Buhara gibi büyük ilim merkezleri de burada bulunmaktadır.

(X)🔎 Bilgi Notu:Fahreddin er Razi'nin babasının "Gayetul meram" isimli bir eseri mevcuttur.

FAHREDDİN ER RAZİ'NİN İSLAM DÜŞÜNCESİNE ETKİLERİ
📌 Fahreddin er Razi, zekâsı ve hitabet yeteneği ile öne çıkan bir İslam düşünürüdür. İslami ilimlerin tüm dallarının yanında astronomi, fizyonomi, matematik ve tıp gibi ilimlerle de ilgilenen Razi, deyim yerindeyse "çift kanatlı" bir âlimdir. Bu hasletleri kendisinin 12. asra damga vurmasına sebep olmuştur.
ER RAZİ'YE GÖRE MANTIK BİLMENİN ÖNEMİ

📌 Razi'nin ilim camiasına getirdiği devrim niteliğindeki yenilik ise mantık ilmini başlı başına bir ilim haline getirmesidir. Bu şekilde mantık bilmek artık iyi bir ilim adamı olmanın ön şartı sayılmıştır. Bugün dahi iyi bir ilim adamı ve araştırmacı olmanın yolu iyi bir mantık bilmekten geçmektedir.

📌 Razi, o dönemin şartlarında Eş'ariliği bölgede güçlendirmiştir. Razi yönelttiği eleştirilerle aslında bir tenkitten ziyade derinlemesine konuları izah etme yoluna gitmiştir. İslam düşünce geleneği de şerh ve haşiye üzerinden ilerlemiştir. İlmin birikerek ilerlemesi budur. Herkes kendinden öncekilerin üstüne koymaya ve ilmi daha ileriye götürmeye gayret etmiştir. İslam ilmi geleneği bu şekilde ilerlemiştir.

(x)***Eş'arilik nedir?
(x)Ebu'l Hasan el Eş'ari'nin düşünceleri etrafında birleşen Müslümanların itikadi mezhebidir.
Ebu'l Hasan Eş'ari'nin Mutezile'ye karşı fikirleri neticesinde oluşmuştur. Temel anlamda inancı esas almışlardır.

ÇİZGİYİ KALINLAŞTIRMAK: EHL-İ SÜNNET

📌 Razi, batıl gruplara karşı verdiği mücadelesiyle ana hattı belirginleştirmiştir. Bu ana hat Kur'an ve sünnetin üzerinde bulunduğu hattır. 12. yüzyıl Kerramiyye, Felasife, Batıniyye gibi grupların fikirlerini yaydığı ve destek bulduğu bir dönemdir. Razi, hatiplikteki meziyeti sayesinde bu grupların sözcüleriyle farklı şehirlerde münazara etmiş ve insanları bu batıl gruplardan ehl-i sünnete çekmiştir.

(x)***Kerramiyye nedir?
(x)Muhammed b. Kerram tarafından kurulan fırka. İnanç ve ibadet esaslarını kendilerince belirlemişlerdir. İslam dışı fırkalardan kabul edilmektedir.
(x)*Batıniyye nedir?
(x)Zahiri anlam kabul etmeyen aşırı uç fikirlere sahip fırkaların çatı adıdır.

📌Fahreddin er Razi'nin çabaları sayesinde bugün Müslümanlığın yaşandığı bölgelerde temiz bir itikat vardır. Maveraünnehir, Anadolu, Arabistan, Orta Doğu ve Afrika Razi'nin başlattığı büyük mücadele sayesinde Batınilikten uzak kalabilmiştir. Vermiş olduğu vaazlar, yapmış olduğu münazaralar ile karışık olan ve Batıniliğe kayan kalpleri tekrar geri kazanmasını bilmiştir. Maveraünnehir'de ortaya çıkan temiz ilmi ve itikadi geleneğe de bu bakımdan büyük katkı sağlamıştır.

📌 Bâtıniler, Razi'nin derslerine katılmış ve zaman zaman Razi'yi ölümle tehdit etmişlerdir. Mutezile âlimleri ile yaptığı bir münazaradan sonra halkın düzenini bozmak suçlamasıyla Harizm'den çıkarılmıştır. Razi tüm bu olumsuzluklara rağmen yılmamış ve sarmaşık gibi yayılan bu tehlikeli fırkalara karşı ehl-i sünneti savunmuştur.

MODERN BİLİMİN DOĞUŞUNA ETKİSİ

📌 Modern bilimin öncüsü olarak kabul edilen Galileo Galilei "İki Büyük Dünya Sistemi Hakkında Diyalog" adlı eseriyle modern bilimsel paradigmanın temelini atmıştır. Bu eserle beraber Batı bilimsel atağa kalkmış ve bugünkü medeniyetinin temelini atmıştır. Aslında Galilei'nin yaptığı Fahreddin er Razi'nin açtığı yolda yürüyen Taftazani'nin eserlerindeki bilimsel teorileri revizyona tabii tutmaktan başka bir şey değildir. Bir yerde Fahreddin er Razi çabaları, çalışmaları neticesinde Batı medeniyetinin temellerine tesir etmiştir.

RAZİ'NİN İBN-İ SİNA ELEŞTİRİLERİ

📌 Razi, birçok eserinde İbn-i Sina'ya muhalif bir durumdadır. Bu tenkit durumu yıllar içinde bir tahkik haline dönüşmüştür. Razi, İbn-i Sina'nın görüşlerine eleştirileri ile şerh düşerek hem İslam düşüncesinin önünü açmış hem de İbn-i Sina düşüncesinde anlaşılmayan meseleleri açıklığa kavuşturmuştur.

📌Razi'nin İbn-i Sina'ya yönelttiği eleştiriler fizik, tıp, mantık, varlık, varlık tasavvurları ve metafizik alanlarda olmuştur.
📌 Razi ve İbn-i Sina temelde varlığın tanımlanamaz ama tasavvur edilebilir, mümkün varlıklarda mahiyetin varlıktan ayrı olduğu ve varlığın arız olduğu konusunda hemfikirlerdir.
➡İbn-i Sina zorunlu varlıkta mahiyet ve varlığın aynı olduğunu söylerken Razi buna karşı çıkmaktadır.
➡İbn-i Sina'ya göre zorunlu varlığın benzeri yoktur. Ama Razi'ye göre zati sıfatlar zorunlu varlıkla kaimdir.
➡Razi'ye göre İbn-i Sina Allah'ın sıfatlarını dışta bıraktığı için âlemin ezeliliği ve Allah'ın filleri zatı gereği zorunlu olarak yaratılmıştır. Hâlbuki Razi'ye göre sıfatlar zorunlu varlık ile kaim olmuştur.
➡Yine Razi'ye göre mümkünleri illete muhtaç kılan "hudus" iken İbn-i Sina bunun "imkân" olduğunu söylemektedir.

FAHREDDİN ER RAZİ'NİN ESERLERİ
📌 Bir âlimin eserleri, kitap olduğu kadar talebeleridir de. Âlimler talebeleri üzerinden de ilmi ve toplumsal görevlerini yerine getirmişlerdir. Razi'nin eserleri ve talebeleri aracılığıyla görüşleri yayılmış, daha fazla insana ulaşmıştır. El-Mısri, El-Keşşi, El-Herevi, El-Ebheri, El-Urmevi, Hüsrevşahi Razi'nin talebeleridir.

📌 Talebeleri Razi'nin görüşlerini ve eserlerini dünyanın geri kalanına ulaştırmışlardır. Bu şekilde Fahreddin er Razi ve öğretisi çağlar üstü bir şöhrete ve fikri zemine kavuşmuştur.
📌 Fahreddin er Razi "İtikadat" isimli eserinde talebelerinden ve yetiştirmiş olduğu talebelerin görevlerinden açıkça bahsetmektedir:

"Tanıyanlar benim ve benden öncekilerin mezhebinin Ehl-i sünnet ve'l-cemaat mezhebinden başkası olmadığını bilir. Benim ve babamın öğrencileri dünyanın dört bir yanında insanları hak dine ve hak mezhebe davet ediyorlar, bütün bidatları iptal ediyorlar."

(X)🔎 Bilgi Notu:İbn- Ebi Usaybia "Uyunu-l Enba" adlı eserinde Razi'nin
yolculuk halinde dahi kendisine 300 kadar talebesinin eşlik ettiğini dile getirmektedir.

📌 Fahreddin er Razi, hem fenni hem İslami ilimlerde kendini geliştirmiş klasik bir İslam âlimidir.

📌 İslam âlimleri yüz yıllar boyunca bu anlayışla eğitim almışlardır. İnsanlar Fahreddin er Razi'ye İslami ve fenni ilimlerin tamamıyla alakalı soru sormuş ve kendilerini tatmin eden cevaplar almışlardır. Medreselerin zaman içerisinde geçirdikleri dönüşümler ve sıkıntılar neticesinde geri kalan yüzyıllarda bu denli büyük âlimler nadiren görünmüşlerdir. Fahreddin er Razi Kelam, Felsefe, Mantık, Fıkıh, Fıkıh Usulü, Arap Dili, Tıp, Matematik, *Fizyonomi gibi farklı alanlarda eserler telif etmiştir. Yazdığı eser sayısı elliden fazladır.

(x)*Fizyonomi: Yüz okuma

Başlıca eserleri;

Kelâm

↪📕El-Meṭalibu'l Aliye: Eser dokuz ciltten oluşmaktadır ve maalesef muhtelif sebeplerden dolayı tamamlanamamıştır. Kelam ve Felsefe ile ilgilenen Müslümanlar uzun yıllar eserden istifade etmişlerdir. Bilhassa kelami tartışmalar eserde geniş bir yer tutar.
↪📗 İtiḳadatü Fıraḳi'l Müslimin ve'l Müşrikin: Müslümanların ve kafirlerin itikadlarının farkları anlamına gelen eserde ana tema inanç esaslarıdır. Razi eseri hayatının son demlerinde kaleme almıştır.
↪📘 Ḥudusu'l Alem: Eser Leipzig kütüphanesinde bulunmaktadır. Yurtdışında olan diğer kıymetli eserler gibi bu eserinde nasıl Leipzig'e gittiği belli değildir.

Felsefe ve Mantık

↪ 📕 El Mebaḥisu'l Meşriḳıyye: Doğunun Konuları" anlamına gelmektedir. Felsefenin doğu toplumlarındaki karşılığı, nasıl anlaşıldığı, varlık, madde, metafizik, fizik gibi meselelere dair kaleme alınmıştır.
↪ 📗 Aḳsamu'l Leẕẕat
↪ 📘 El Manṭıḳu'l Kebir: Eser Razi'nin mantık ilmi hakkındaki görüşlerini dile getirmektedir. Bu eserle beraber Razi Mantık ilmini müstakil bir hale getirmiştir.
Tefsir
↪ 📕 Mefatiḥu'l Gayb: Tefsiru'l Kebir adıyla da bilinir. Razi'nin en bilinen eseridir. Şu ana kadar yazılmış en önemli dirayet tefsirlerinden biri olarak ümmetçe kabul görmektedir. Konuları belli bir sistematiğe göre ele alması sebebiyle Razi eleştiriye de uğramıştır. Mefatihu'l Gayb en sarih anlamıyla bir İslami İlimler ansiklopedisi gibidir.
↪ 📗 Esraru't Tenzil ve Envarü't Teʾvil: Çevirisi, Kelime-i Tevhidin sırları anlamına gelmektedir. Eser bir tefsir kitabı olmakla beraber kelime-i tevhide ayrılmıştır. Eserde ana hatlarıyla kelime-i tevhidin manası, sırları, faziletleri dile getirilmiş, Kur'an da ilgili ayetlere değinilmiştir.
↪ 📘 Acaibü'l-Ḳurʾan
Fıkıh
↪ 📕 El Maḥṣul: Çok önemli bir fıkıh usul kitabıdır. *Mütekellimin metoduna dâhildir. Eserde yeni bir tertip ve tasnif söz konusudur. Kitabın fıkıh usulünde öne çıkan özelliği delilleri temel almasıdır.

(x)*Mütekellimin metodu: Mezhep imamından ziyade mantığa dayanan bir usul yazma yöntemidir.

↪ 📘 Risâle-i Bahaiyye: Şafiilerin Hanefilerden ayrıldığı temel meselelere dikkat çekmek maksadıyla kaleme alınmıştır. Asıl dili Farsçadır.

Fenni İlimler
↪ 📕 *Kitâbul Firase
↪ 📗 **Er Riyazül Muniḳa
↪ 📘 Cami'u'l Ulum: Ansiklopedik bir eserdir. Fahreddin er Razi bu eserinde döneminde var olan ilimleri tasnif etmiş ve madde madde muhtevalarını işlemiştir. Eser Alaaddin Tekiş'e ithaf edilmiştir.

(x)*Fizyonomi alanında bir eserdir.
(x)**Matematiğe dairdir.
(x)Alaaddin Tekiş: Harizmşahlar Devleti hükümdarıdır.

📌Er Razi'nin farklı ilim dallarına olan hâkimiyeti İslam düşüncesini ve ilmi hayatını birinci elden etkilemiştir. Bu eserler arasında dirayet tefsirlerinin atası olmakla meşhur "Mefatihul Gayb" bilhassa öne çıkarak kendisinden sonraki dirayet tefsirlerini etkilemiştir.

(X)🔎 Bilgi Notu: Aklı ve akli ilimleri kullanarak ayetleri tefsir eden ekole dirayet tefsiri denir.
(x)Akli tefsir, içtihadi tefsir gibi farklı isimleri de mevcuttur.
(x)📍 İlginç Bilgi: Razi, Mantığı alet ilmi olmaktan çıkararak müstakil bir ilim dalı haline getirmiştir.

Bir çizgi ki…
Tarih boyunca İslamiyet'in ana omurgası durumunda olan ehl-i sünnet birçok tehlikeli dönemeçten geçmiş ama çizgiyi korumasını bilmiştir. Her çağda ana omurgadan bir *fasit grup ayrılmış ve etrafına binlerce insan toplamıştır. Zamanla Müslümanların temiz bir itikat etrafında bir arada kalabilmelerinin ne kadar zor ve güzel bir gerçeklik olduğu anlaşılmıştır. İşte Fahreddin er Razi bu tanımlamaya kapsayıcılık getiren büyük bir âlimdir. Ana omurga olarak kabul edilen ehl-i sünnet her zor durumda kendi içerisinden bir âlim çıkararak zararlı grupları ve kötü planlarını boşa çıkarmasını bilmiştir. Razi yaptığı şerhler ve telif eserleri ile İslam düşüncesine katkıda bulunduğu gibi halefleri üzerinden Batı felsefe ve medeniyetini de etkilemeyi başarmış büyük bir âlimdir.

(x)*Fasit: Bozucu, bozguncu.

FİKRİYAT