Boeing uçaklar güvenli mi?

Boeing'in Max modeli, havacılık dünyasında başarıyla anılan ve 1960'dan beri uçan iki motorlu 737 serisinin teknoloji ile beraber yeniden tasarımı şeklinde değerlendiriliyor.

Max modeli, önceki 737'lere göre daha az yakıt harcıyor ve daha fazla menzile sahip. Boeing 737 Max; Max 7, Max 8, Max 9 ve Max 10 olmak üzere 4 farklı modelden oluşuyor.

Boyutlarına göre farklılık gösteren bu modeller, 138 ila 204 yolcu kapasiteli. Uçaklar kısa ve orta menzilli uçuşlar için tasarlanırken, uçağın menzili 3 bin 300 kilometre ile 3 bin 850 kilometre arasında değişiyor.

MODELLERDEKİ SORUN

Boeing, uçuş emniyetini artırmak ve pilot hatalarını azaltmak için 737 Max serisinde yeni bir uygulamaya giderek Manevra Karakteristiklerinin Artırılması Sistemi'ni (Maneuvering Characteristics Augmentation System-MCAS) tasarladı.

Bu sistem, daha eski Boeing 737 modellerinde bulunan "speed trim" emniyet sistemine ek olarak sunuldu. Max serisinde kullanılan motorlar, daha büyük olduğu için normale göre daha yukarıda ve kanadın daha önünde duracak şekilde tasarlandı. Bu da uçak düşük hızla uçarken burnun yukarı kalkarak süratsiz kalmasına, yani "stall" olmasına yol açıyor.

Sorunu aşmak için Boeing, mevcut güvenlik sistemine ek bir yazılım ekledi. Sistem, uçağın uçuş açısının tehlikeli bir artış göstermesi halinde 737 Max'ın burnunu aşağıya basıyor. Pilotlar gerektiğinde bu sistemi devre dışı bırakıp uçağı manuel bir şekilde de kontrol edebiliyor.

Sensörler tarafından iletilen hatalı verilerin, uçağın kontrol edilebilirliğini tehlikeye soktuğu ve uçağın burnunun aşağıya fazla basılmasından dolayı aşırı irtifa kaybına neden olduğu belirtiliyor. Bunun da otomatik durumda (pilot tarafından müdahale edilmediği takdirde) uçağın aniden yere çakılmasına yol açabildiği iddia ediliyor.

ETİYOPYA VE ENDONEZYA'DAKİ KAZALAR

Endonezya'da Lion Hava Yolları'na ait "JT 610" sefer sayılı 737-8 Max tipi uçak, 29 Ekim 2018'de Cakarta'dan Sumatra Adası'ndaki Pangkal Pinang şehrine gitmek üzere havalandıktan kısa bir süre sonra denize çakılmıştı. 189 kişinin yaşamını yitirdiği kaza Boeing 737-8 Max tipi uçakların ilk kazası olarak tarihe geçmişti.

Etiyopya Havayolları'na ait ardından Boeing 737-8 Max tipi yolcu uçağı, 10 Mart 'ta Addis Ababa'dan Kenya'nın başkenti Nairobi'ye gitmek için kalkıştan kısa süre sonra düşmüş, kazada uçaktaki 157 kişinin tamamı hayatını kaybetmişti. Etiyopya Ulaştırma Bakanlığı, uçak kazasında en az 35 ülke vatandaşının hayatını kaybettiğini duyurmuştu.

BOEİNG'DEN PİLOTLARA UYARI

29 Ekim'deki Lion Air kazası üzerine soruşturmayı yürüten Endonezyalı yetkililerle iş birliği yapan Boeing, 10 Mart'taki Etiyopya Havayolları kazası sonrası ise "çok üzgün olduklarını" belirterek, araştırmaya teknik destek vermesi için Etiyopya'ya bir ekip göndereceğini açıklamıştı.

Lion Air kazası sonrası Boeing, söz konusu uçakların sensörlerinden gelen hatalı verilerden dolayı burnun otomatik olarak yere dönebileceği konusunda hava yolları şirketlerinin pilotlarını uyarmıştı.

Şirket, pilotların yeni bir özellik olan bu otomatik sistemi geçici olarak devre dışı bırakması halinde sorunun giderilebileceğini açıklarken, bazı hava yolu şirketlerinin pilotlarının "bu sistemden haberdar olmadıklarını veya kendilerine iyi bir şekilde izah edilmediğini" söylemesi dikkati çekmişti.

Her iki kaza da, Boeing'in piyasaya sürmesinin üzerinden henüz 2 yıl dahi geçmeyen Max modelleriyle ilgili kaygıları artırdı. Boeing, söz konusu uçakların ilk teslimatını Mayıs 2017'de Malezyalı Malendo Air'e yapmıştı.

Dünyanın en büyük iki yolcu üreticisi olan Boeing ve Airbus, tüm yeni modellerini çeşitli testlerden geçirdikten ve hava yolları şirketlerine teslim ettikten sonra uçakların kullanım aşamasında bazı sorunlarla karşı karşıya kalıyordu. Ancak 737-8 Max uçakların 6 ayda ikinci kazaya karışması ve toplamda 346 kişinin yaşamını yitirmesi, kamuoyunda bu uçakların güvenliği konusundaki soru işaretlerini artırdı.

Uzmanlar, her iki kazanın sebebine yönelik herhangi bir sonuç çıkarmak için çok erken olduğunu belirterek, devam eden soruşturmaların beklenmesi gerektiğini ifade ediyor.

BOEİNG'İN PİYASA DEĞERİ YAKLAŞIK 22 MİLYAR DOLAR ERİDİ

737-8 Max ve 737-9 Max uçaklarının, tüm uçuşlarının birçok ülke ve hava yolu şirketi tarafından durdurulması, New York borsasında işlem gören Boeing hisselerinde düşüşe neden oldu.

Boeing hisseleri, dün yüzde 6,15 gerileyerek 375,41 dolara indi. Martın ilk işlem gününde 446,39 dolara yükselerek bu yılın en yüksek rakamına ulaşan şirketin hisse değeri de son 12 günde yaklaşık yüzde 16 değer kaybetti.

Kazadan önceki haftanın son işlem günü olan 8 Mart'ta şirketin hisseleri 422,54 dolardan kapanırken, şirketin piyasa değeri de 247 milyar 40 milyon dolar olarak hesaplanmıştı. Dün itibarıyla şirketin hisseleri 8 Mart Cuma gününe göre yaklaşık yüzde 12 düşerken, piyasa değeri de yaklaşık 22 milyar dolar silindi.

YENİ SİPARİŞLER KONUSUNDAKİ BELİRSİZLİKLER ARTTI

Çin'in, söz konusu uçakların kullanımını "güvenlik risklerine sıfır tolerans yönetim prensibi doğrultusunda" ilk durduran ülke olması dikkati çekti.

Boeing'in hesaplamasına göre, Çin, hava yolu yolcu talebini karşılamak için 2037'ye kadar toplamda 7 bin 690 uçağa ihtiyaç duyacak ve ilk defa 1 trilyon dolarlık uçak piyasasına ulaşacak. Ülkedeki hava yolu şirketlerine ait 96 adet Boeing 737-8 Max uçak bulunuyor.

Birçok hava yolu şirketinin bu uçakların operasyonlarını durdurmasının, yeni siparişler konusundaki belirsizlikleri artırdığı belirtiliyor.

BUGÜNE KADAR 4 BİN 700 ADET 737 MAX SİPARİŞİ VERİLDİ

Boeing, 737 Max model uçaklarını, yakıt tasarruflu ve popüler olan 737 modellerinin teknolojik açıdan gelişmiş bir üst modeli olarak satıyordu.

Boeing 737 Max, hava yolu şirketlerinin yeni bir uçak tipinde eğitim maliyetlerini azalttığı için de büyük ilgi görüyor. Boeing 737 Max'ın, hava yolları şirketlerine tanesinin 121 milyon dolara mal olduğu hesaplanıyor.

Boeing'in internet sitesine göre, 737 Max şirket tarihinde en çok satan uçak oldu. Dünyanın dört bir yanında 100'den fazla hava yolu şirketi bugüne kadar 4 bin 700 adet 737 Max siparişi verirken, Boeing, 350'den fazla uçağın teslimatını gerçekleştirdi.

Söz konusu uçaklar halihazırda Norwegian Air, Air China, SpiceJet, Southwest Airlines, Icelandair, Flydubai, Air Italy, TUI, LOT Polish Airlines, AeroMexico, Oman Air, SmartWings, Aerolineas Argentinas, Lion Air, Corendon Airlines, China Southern, Ethiopean Airlines, Air Canada, Garuda Indonesia, United Airlines, American Airlines, Xiamen Airlines, WestJet, SCAT Airlines, Chian Eastern, Shanghai Airlines, Shenzhen Airlines, Jet Airways, Okay Airways, GOL, SilkAir, S7 Siberia Airlines, Copa Airlines, Lucky Air, Sunwing Airlines, Hainan Airlines, Mauritania Airlines International, Shandong Airlines, Fiji Air, Enter Air, Cayman Airways, Comair ve Türk Hava Yolları (THY) tarafından kullanılmaktaydı.

THY'nin 75 adet 737 Max siparişi bulunuyor. THY'nin filosunda hala 11 adet 737-8 Max, bir adet 737-9 Max yer alıyor. THY ile Alman Lufthansa'nın ortak kuruluşu olan SunExpress'in de 25 adet Boeing Max siparişi bulunuyor.

DÜNYA UÇUŞLARI DURDURUYOR

Boeing 737-8 Max uçakların 6 ayda ikinci kazaya karışması ve toplamda 346 kişinin yaşamını yitirmesi üzerine bu modelin kullanımını durduran ülkeler ve hava yolu şirketlerinin sayısı hızla artıyor. Şimdiye kadar yaklaşık 50 ülke, Boeing 737 Max tipi uçaklara uçuş yasağı getirdi. 35'den fazla hava yolu şirketi de söz konusu uçakların uçuşunu askıya aldığını duyurdu.

Etiyopya'daki kaza sonrası Boeing 737 Max tipi uçakların kullanımını durduran ilk ülke olan Çin'e Türkiye ve AB ülkeleri de katıldı.

AB'ye bağlı ve 32 ülkenin üye olduğu Avrupa Sivil Havacılık Emniyet Ajansı (EASA), Etiyopya'daki uçak kazasından sonra "Uçuşa Elverişlilik Direktifi" yayımlayarak, Boeing Model 737-8 Max ve 737-9 Max uçakların, tüm uçuşlarının Avrupa'da dünden itibaren askıya alındığını duyurdu.

737-9 MAX UÇAKLARIN UÇUŞU TEDBİREN YASAKLANDI

Bu arada, 737-9 Max serisi uçakların, herhangi bir kazaya karışmamasına karşın yolcu emniyeti için uçuşlarının yasaklanması dikkati çekiyor.

EASA'nın açıklamasından önce İngiltere, Almanya, İtalya, Avusturya, Fransa, Belçika, Malezya, Singapur, Endonezya, Brazilya, Hindistan, Meksika, Güney Kore, Etiyopya, Güney Afrika, Vietnam, Cayman Adaları, Kazakistan, Arjantin, Etiyopya'daki uçak kazasından sonra Boeing 737-8 Max durdurma kararı almıştı.

THY de filosunda bulunan 12 Boeing 737 Max tipi yolcu uçağının operasyonlarını, bugün itibarıyla ikinci bir karara kadar durdurduğunu açıkladı.

Şu ana kadar 35'den fazla hava yolu şirketi, söz konusu uçakların uçuşunu askıya aldığını duyurdu.

ABD VE KANADA UÇUŞLARI DURDURMADI

Amerikan Federal Havacılık İdaresi ise (FAA) şu an için Boeing model 737-8 Max'ların uçuşlarının durdurulmasını gerektirecek bir durum olmadığını belirterek, söz konusu modelin "stall" yazılımını ve uçuş kumanda sistemini geliştirmesi için nisan sonuna kadar süre verdi.

ABD ve Kanada'nın halen bu uçakların uçmasına izin veren ülkeler olması dikkati çekiyor.