Yunus Emre'nin şiirlerinde terennüm edilen insani değerler

📌YUNUS EMRE KİMDİR?

🔶 Doğum tarihine dair kesin bir bilgi bulunmayan Yunus Emre'nin 13. yüzyılın ortası ile 14. yüzyılın ilk çeyreği arasında Anadolu'da yaşadığı tahmin ediliyor. Büyük düşünür, tasavvuf ve halk şairi Yunus Emre, Anadolu'nun manevi mimarlarından sayılmakta.

🔶 Yaşamı hakkında kesin bilgilere sahip olmasak da son yapılan tetkiklere göre Yunus Emre, Tabduk Emre adlı bir Babai şeyhine intisap ederek muhtelif İslam memleketlerinde gezdikten sonra tekrar Anadolu'ya memleketi olan Sakarya'ya döndü ve orada yaşadı.

🔎TAPDUK EMRE KİMDİR?

Tapduk Emre, 1200-1300'lü yıllar arasında yaşamış, yüzlerce insan irşad etmiş bir mürşid-i kamildir. 13. yüzyılda yaşayan bu âlim, Yunus Emre'nin de hocası olarak bilinir.

🔶 Daha yaşamında menkıbeleri bütün Anadolu'ya yayılan Türk dilinin büyük halk şairi Yunus, birçok ilahi ve nutuk yazdıktan ve onların halk arasında yayıldığını gördükten sonra 1328 tarihinde vefat etti.

Bütün zamanların şairi: Yunus Emre

📌YUNUS EMRE'NİN KÜLTÜREL TARİHİMİZDEKİ ÖNEMİ

🔶Her müminin arzuladığı ilahi aşkı anlattığı şiirlerini halk diliyle yazan Yunus Emre, Türkiye Türkçesinin tarihi devresinin ilk safhasını teşkil eden ve "Eski Anadolu Türkçesi" adı verilen bu şivenin oluşmasında rol oynamakla beraber Türk tasavvuf edebiyatının Anadolu'daki kurucusu olarak da kabul edildi.

🔶Hayattayken dahi dilden dile dolaşan Yunus'un Divanı'nında yer alan ilahiler, asırlar boyunca Anadolu'dan Balkanlar'a kadar Türk- İslam kültürünün ortak bir sesi haline geldi.

Allah Aşkının Şairi: Yunus Emre

📌YUNUS EMRE'Yİ "BİZİM YUNUS" VASFINA TAŞIYAN NEYDİ?

🔶Yunus Emre'nin kültürümüzde hangi yönleriyle etkili olduğunu sorsak hiç kuşkusuz vereceğimiz onlarca cevap olabilir. Fakat Yunus'ta öyle bir ayırt edici özellik vardır ki onun şiirlerini anlamaktaki ilk merhale sayılabilir.

🔶Yunus Emre'yi kültürümüzde ayrı bir konuma taşıyan ve "Bizim Yunus" olarak adlandırmamıza sebep olan vasfı; insana karşı yaklaşım biçimidir.

🔶Anadolu'da istilaların ve göçlerin yaşandığı dönemlerde, halk büyük bir endişe ve karmaşıklığın içine sürüklenmişti. Anadolu'da uzun süren bu kargaşa ortamında Yunus'un aşk, inanç, hoşgörü, birtakım değerlerle harmanlanan şiirleri insanlara merhem olmuş ve asırlarca şifa dağıtmıştır.

🔶 Toplumsal birlik ve beraberliğin oluşmasında büyük bir rol oynayan Yunus'un dizeleri, Anadolu irfanını ve bu toprakların ruhunu yüzyıllar boyunca ayakta tutmuştur.

Yunus Emre Divanı'ndan seçmeler

📌"YUNUS EMRE BİZİM NEYİMİZ OLUYOR?"

🔶 Yaptığı çarpıcı dosyalarla dikkat çeken Muhit dergisi, Mayıs sayısında ele aldığı Yunus Emre dosyasıyla, okurlara kültürümüzün en büyük şairlerinden biri olan Yunus'u bütün yönleriyle tanıtıyor.

Muhit dergisini satın almak için tıklayınız

🔶Birbirinden kıymetli isimlerin yazılarıyla katkı sunduğu dosyada Bilal Kemikli "Yunus Emre Bizim Neyimiz Olur? sorusunun cevabını veriyor:

"Yunus, bizim dilimizdir… İnandığımız temel değerleri Türkçe dile getirmiş; milletimizi iman ve amelin tatlı meyveleriyle buluşturmuştur."

🔶Turan Karataş ise "Bir Yunus şiiri, okumasını bilene, nice irfan, bilgi, tecrübe ve görgü bağışlayabilir. Onlarca kitapta ancak bulunabilecek, binlerce satırdan alınabilecek duygu, düşünce ve öğüt bir tek şiirde sırlanmış olabilir." şeklinde izah eder Yunus'un şiirini.

Şiirlerinin ışığında Hak aşığı Yunus Emre

📌YUNUS EMRE ŞİİRİNDE TERENNÜM EDİLEN İNSANİ DEĞERLER

🔶 Yunus Emre'nin kültürümüzde bu denli sevilmesinin nedenlerden biri de insana dair terennüm ettiği değerleri saf bir Türkçe ile kaleme almasıdır. Pek çok karmaşık felsefi kavram, onun dizelerinde aslını koruyarak en yalın haliyle yer edinmiştir.

🔶Yunus'un söz konusu ettiği insani kavramlar ilahi aşkı anmanın tezahürlerinden ibarettir diyebiliriz. Bu durumu Yunus'un şu meşhur dizesiyle anlatmak mümkündür:

Yunus Emre'nin en çok sevilen 15 şiiri

"Elif okuduk ötürü,
Pazar eyledik götürü;
Yaratılanı hoş gördük,
Yaratandan ötürü"

🔶 Şiir ilk bakışta bir mani gibi algılanabilir. Manilerin genel özelliğini düşündüğümüzde ilk iki dizenin doldurma; son iki dizenin ise asıl verilmek istenen mesajın ortaya konduğu bölüm olarak düşünebiliriz. Fakat Yunus'un şairliğinin kuvveti, ilk iki dizeye doldurma dize demekten okuru men eder.

🔶 Bize gayet sade ve anlaşılır gelen bu şiirlerin arka planında derin manalar vardır. İlk dizedeki "Elif okuduk ötürü" cümlesine bakacak olursak, elif harfini ötreli okuduğumuz vakit "O" sesini bize verir.

🔶 O'nu bil, O'na ait ol, gerisini "pazar et gitsin "der Yunus, bu dizesinde bir medeniyetin felsefesini sunar. Dünyalık bütün işleri pazar eyleyen insan ondan sonra da yaratılmışa yaratanın gözüyle bakmaya başlar. Sufiler Allah'ın bütün varlıklarda tecelli ettiğini düşünür. Bir insana bakıldığında ne görülürse görülsün, bütün olumsuz vasıflarına rağmen aslolan onun Allah tarafından yaratılmasıdır. Yaratılanı Yaratandan ötürü seven Yunus'un yaptığı ilk şey O'nu bilmektir.

Yunus Emre şair tezkirelerinde neden yer almadı?

SEVGİ

🔶 Yunus Emre dizelerinde belki de karşımıza en çok çıkan kavram sevgidir. Sevilmeye en çok yaraşan varlık olarak ise insanı koyar Yunus.

🔶 Yunus'un insan sevgisinin temelinde yine Allah sevgisi vardır. Yaratılmışların en üstünü olan insan, Allah'ın yeryüzünde vasıflarını taşımakla şereflendirdiği bir varlıktır:

"Bizim hâlimizden bilen kimdir aşka münkir olan
Bizim sevdiğimiz Hak'tır bu halka göz ü kaş gelir
Nice nice salâtinler zebûn olur aşk elinde
Her kim bu yola düşerse ol bu yola yavaş gelir
Erenler buna kalmadı vardı yoluna durmadı
Hakk'ı gerçek sevenlere cümle âlem kardaş gelir"

🔶 Allah aşkıyla yanıp tutuşan insanın gönlü de sevgiyle dolmalıdır Yunus'a göre. Nitekim Allah aşkına ulaşmada bir vesiledir bu sevgi:
"Ben gelmedim dava için, benim işim sevi için
Dost'un evi gönüllerdir, gönüller yapmağa geldim
Dost esrüğü deliliğim, aşıklar bilim neliğim
Denşürüben ikiliğim, birliğe bitmeğe geldim
Ol hocamdır ben kuluyum, Dost bağçesi bülbülüyüm
Ol hocamın bağçesine, şad olup ötmeğe geldim
Bunda biliş olan canlar, anda bilişirlermiş
Bilişüben Hocamla, halim arzetmeğe geldim
Yunus Emre aşık olmuş, Maşuka derdinden ölmüş
Gerçek erin kapısında, canım arz etmeğe geldim"

🔶 Yunus Emre insanı yapan bütün değerleri aşk ve sevgi kavramına bağlar. "Bana bu aşk dolalı adım Yunus olalı A'yân oldu padişah kulum şükrana geldim" dizesi bunu ayan eder.

🔶 Yunus ayrıca Allah'a inanan insanın bütün herkesi aynı değerde görmesi gerektiğini düşünür:

"Tevhîd imiş cümle âlem tevhîdi bilendür âdem
Bu tevhîdi inkâr iden öz cânına düşmânımış
Yitmiş iki millete birligile bakmayan
Şer'ile evliyâsa hakîkatte âsîdür"

🔶 İnsanları seven Yunus, aynı şekilde onlardan da bir sevgi bekler şiirlerinden. Çünkü şaire göre bu fani dünyada, insana yaraşan en önemli eylem karşılıklı sevilmektir:

"Gelin tanışık idelüm işi kolay tutalum
Sevelüm sevilelüm dünyâ kimseye kalmaz"

HOŞGÖRÜ

🔶 Hoşgörü Yunus'un şiirlerinde en derin manalarıyla karşılığını bulmuştur. Allah'ı tanıma ve bulma yolunda hoşgörüyü kendisine rehber edinen Yunus, bütün insanları eşit saymış ve aynı sevgiyle kucaklamıştır. Sevgi ve hoşgörü aleminde Yunus herkesi kardeş ilan eder:

"İrenler buna kalmadı vardı yolına turmadı
Hakk'ı gerçek sevenlere cümle âlem kardaş gelür"

🔶 Bir gönül insanı olan Yunus, hoşgörü düşüncesini de sözün önemini anlattığı şiirde açıkça ortaya koymuştur. Çünkü Yunus'a göre öyle söz vardır ki savaşı keser, savaşların bitirilme nedeni olur; öyle bir söz de vardır ki söyleyen kişiyi canından, malından, başından eder. Yine söz vardır zehir gibi aşı yağa bala çevirir; insana huzur, gönüllere mutluluk döker.

🔶 Nitekim söz insanın birbirini sevmesinde ve hoşgörülü yaklaşmasındaki en büyük araçtır.

"Söz ola kese savaşı söz ola bitüre başı
Söz ola ağulu aşı bal ile yağ ide bir söz"

GÖNÜL KIRMAKTAN SAKINMAK

🔶Gönlü Allah'ın evi olarak gören Yunus, gönül kırmaktan imtina etmiş ve gönülleri onarmanın en büyük insani erdemlerden biri olduğunu şiirlerine nakletmiştir.

🔶 Allah'ın tecelli ettiği gönülde onun sevgisinden başka bir şey yoktur. Bu sebeple nazargah-ı ilahi olarak tarif edilen gönle, haset, kin, garez gibi duyguları yüklenmemelidir.

"Bir kez gönül yıkdunısa bu kılduğun namaz değül
Yetmiş iki millet dahı elin yüzin yumaz değül."

DÜNYA MALINA TAMAH ETMEMEK

🔶 Yunus maddi değerleri hiçbir zaman amaç olarak düşünmemiş ve şiirlerine de o şekilde taşımamıştır. Onun için önemli olan tek şey varlığın özü Allah'tır.

"Eger tamah kılar isen, gördüğüne kalır isen,
Nefsin gümrah kılar isen, nazar dahi oldı fani.
Nazar gitti tamah koptu, nazar yerin tamah tuttu,
Bastık yerde fitne bitti, işletti yine nefsani."

🔶 Yunus bu dizesinde insanları tembelliğe itmez. Yunus, dünya malına tamah etmenin insanı aslından koparıp "ilk sahibi"ni unutturmaya sebep olacağını düşünür:

"Mâl sâhibi mülk sâhibi hani bunun ilk sahibi
Mâl da yalan mülk de yalan var biraz da sen oyalan."

TESLİMİYET

🔶 İslam sözlükte "teslim olmak" ve "boyun eğmek" manalarına gelmektedir.

🔶 Yunus Emre'ye göre teslimiyet kul olmanın en büyük gereklerinden biridir. Yunus Emre iyi ve kötü her şeyin Allah'tan geldiğinin bilincindedir ve kula düşen bu duruma teslim olmak ve sabretmektir:

"Allah diyelim dâim
Allah görelüm n'eyler Yolda turalum kaim
Allah görelüm n'eyler Allâh diyü kıl zârı
Oldur kamunun varı Andan umalım yârı
Allah görelüm n'eyler Açlık sonı toklukdur
Tokluk sonı yoklukdur Bu yollar korkulıkdur
Allah görelüm n'eyler Çıkarmayalım dilden
Ayrılmayalım tenden Tâ azmayalım yoldan
Allah görelüm n'eyler Sen sanmaduğun yerde
Şâyed açıla perde Dermân irişe derde
Allah görelüm n'eyler Gündüz olalum sâim
Gice olalum kaim Allah diyelüm dâim
Allah görelüm n'eyler Adı sanı dillerde
Sevgüsi gönüllerde Şol korhulı yollarda
Allah görelüm n'eyler …"

SABIR

🔶 İslam dininde önemli bir yere sahip olan sabır kavramının Yunus'un dizelerindeki mahiyeti de büyüktür. Sabır ve şükür, Hak yolunda insanların kendisine edindikleri bir rehberdir. Yunus Emre'nin temel öğretilerinden biri insanda bulunması gereken sabrın mahiyetidir.

🔶 Yaratanın sırlarına vakıf olmak isteyen Yunus Emre, sabrı bu yolda en derin makam olarak görür.

"Niçe eyütdüm gönlüme var sabır eyle dek otur
Şol dem dahi bed-ter olur öğüdümi almaz benüm''

🔶 Sabrın ne denli zorlu bir yol olduğundan bahseden Yunus, her daim kendisine ve insanlığa sabır yoluna ermeyi öğütler.