Endülüslü alim İbn Hazm'ın kaleminden aşk

İBN HAZM KİMDİR?

🔶İbn Hazm, Endülüs Emevi Devleti'nde yetişen, Zahiri mezhebinin temsilcisi, usulcü, fakih, muhaddis, tarihçi, edip ve şair olan çok yönlü bir şahsiyettir.

🔶İbn Hazm, klasik dönem İslam düşüncesinin gelişiminde büyük bir rol oynadı. Babasının devlet adamı olması, çocukluğundan itibaren iyi bir eğitim almasını sağlamış, bu durum edebi kişiliğinin gelişimini de etkilemişti.

🔶İbn Hazm'ın görüşleri, birçok alimi etkiledi. Özellikle İbn Haldun'a esin kaynağı oldu.

İbn Haldun kimdir?

🔶Çağının en seçkin alimleri arasında yer alan İbn Hazm, bütün İslam ilimlerinde derinleşmiş bir isimdi. Dini ve edebi ilimlerdeki yetkisi sebebiyle bu alanların hemen hepsinde eserler verdi.

10 Müslüman düşünürün hayatımıza ışık tutacak eserleri

AŞIKLARIN BOYNUNA DOLANAN ZİNCİR: GÜVERCİN GERDANLIĞI

🔶Birçok yönünü araştırma konusu edebileceğimiz İbn Hazm'ın öyle bir eseri vardır ki aşk ve sevgi bu satırlarda yeniden hayat bulur.

🔶Türkçeye Güvercin Gerdanlığı olarak çevrilen bu eserin asıl ismi Tavku'l-hamâme… Esere neden Güvercin Gerdanlığı isminin verildiğinin oldukça nahif bir hikayesi var. Güvercinlerin boyunlarında bulunan halka biçimindeki tüyler, İslami edebiyatta boyna geçirilen ve sonsuza kadar çıkarılmayan aşkı sembolize ediyor. Ayrıca Arapçada güvercin gerdanlığı deyiminin farklı bir anlamı daha var. Güvercin gerdanlığı deyimi "kişinin devamlı yanında taşıdığı, hep birlikte olduğu ve hiç ayrılmadığı" şeyler için kullanılır.

Kitabı incelemek ve satın almak için tıklayınız

🔶Güvercin Gerdanlığı, aşığın boynuna dolanan bir aşk zinciri…Aşk zinciri sembolü yalnızca İbn Hazm tarafından kullanılmamış, Arap edebiyatında yaygın bir tema aynı zamanda. İbn Hazm'dan sonra konuya ilgi duyan isimlerden biri Hüccetü'l-İslam olarak tanınan Gazzali… Mizanü'l-amelde bu konuya değinen Gazzali'nin eserinde aşk daha ziyade tasavvufi yönüyle karşımıza çıkar. İbn Kayyim'in el-Cevziyye'si "Aşk derdinden nasıl iyileşilir?" sorusuna cevap verilen bir eser, ayrıca konu bağlamında verilebilecek örneklerden. İbn Kayyim, aşk derdinden iyileşmenin reçetesini "fetva"lar şeklinde sunar.

İmam-ı Gazali kimdir? Gazali'nin ilmi çalışmaları...

İbn Kayyim kimdir?

🔶"Aşk derdi" yüzyıllar boyunca şairlerin ve yazarların eserlerinde türlü vehçelerle şekillenmiş. Fuzuli gibi şairler, aşk derdinden hoşnut olduklarını dizelerine şu şekilde yansıtmış:

"Aşk derdiyle hoşem el çek ilâcumdan tabîb
Kılma derman kim helâkim zehri dermânumdadır."

Divan şiirinin edasını dönüştüren Fuzuli'nin beyitleri ve anlamları

🔶Verilen bu edebi ürünler arasında hiç kuşkusuz İbn Hazm'ın Tavku'l-hamâme'si ayrı bir öneme sahip. Peki, Leyla ile Mecnun, Ferhat ile Şirin, Yusuf ile Züleyha gibi aşk hikayelerinin olduğu Doğu edebiyatında Tavku'l-hamâme'yi farklı kılan özellik nedir?

Doğu'nun dillere destan 4 aşk hikayesi

🔶İbn Hazm, eserinde bize kendi yaşantısından örnekler sunar. Eser, bu açıdan otobiyografik özellikler taşır. Eserindeki kişiler bizzat sıklıkla görüştüğü prensler, bakanlar, bilginler… Eserde, büyüleyici bir üslubun rehberliğinde Müslüman Endülüs'ün ara sokaklarında gezindiğiniz değişik aşk hikayeleri sizleri karşılıyor. Canlı, diri, özgün ve kişisel olması eseri, diğer klasik aşk mesnevilerinden ayırt eden özelliklerden… İbn Hazm, eserinde ayrıca kendi hayatından kesitler sunarken çağındaki yaşamın az bilinen yönlerine de ışık tutuyor.

İbn Hazm'ın Güvercin Gerdanlığı kitabından alıntılar

ESERİN İÇERİĞİ

🔶Aşk ve aşıkları anlatan Tavku'l-hamâme, nazım ve nesir karışık olarak yazılmış. Eserdeki şiirlerin ince ince dokunmasının yanında felsefi ve psikolojik derinliğe sahip olan nesirlerle bir "başyapıt" niteliği taşıyor.

Nazım: Şiir
Nesir: Düz yazı

🔶Edebi bir üslubun hakim olduğu eserde İbn Hazm kimi zaman, ince ruhlu bir şair olarak karşımıza çıkmakta kimi zaman ise aşkı çok iyi tahlil eden bir mütefekkir.

🔶İbn Hazm, kitabını kendi ifadeleriyle şöyle tanıtır:

"Bu kitapta şairlerin ana tema olarak işledikleri konuları, şiirlerinde söz ettikleri durumları anlatmaktan hiç kaçınmadım. Tersine o temaları bütün görüntüleriyle aktardım. Ben bu kitabımda bilinen gerçekler üzerinde durdum. Anlattıklarımın hepsi gerçektir. Birçok dostumuz kendilerinin bu kitapta anlatılan öykülerin kahramanı olduklarını görecekler."

🔶Eser, ne tam anlamıyla bir şiir,ne roman ne de hikaye kitabıdır. Pek çok türün iç içe geçtiği eserin kendisine özgü bir dokusu var. Aşkın inişleri çıkışları gibi eserde de edebi türler üzerinde geçişlere yer verilmiş.

🔶Eser, aynı zamanda şairin yaşam günlüğü. Her öykü birer tarihi belge niteliği taşıyor. Düz yazılarında yaşamından kesitler sunan İbn Hazm, şiirleriyle anlattığı konuyu pekiştirmeye çalışıyor. Böylece tarihi gerçeklikler şiirlerle örülü bir metne dönüşerek aşkın kimyasıyla buluşuyor.

İBN HAZM'A GÖRE AŞK

🔶İbn Hazm, Güvercin Gerdanlığı'nda insanlığın kadim konularından biri olan "aşk"ı tahlil eder.

🔶Beşeri aşkın anlatıldığı en güzel eserlerden biri olan Güvercin Gerdanlığı'nda İbn Hazm'a göre aşk, ölümsüzlüğü tattırır.

🔶Kitapta aşkın tarifini yapan İbn Hazm, kendi gözlemlerinin yanında başkalarının tecrübelerine de yer verir. Ve ünlü edip aşkı şu şekilde tanımlar:

"İnsanlar aşkın mahiyeti hakkında tam anlamıyla anlaşamadılar. Üzerinde kafa yordular ve uzun incelemeler yaptılar. Benim düşünceme göre aşk, ruhların çeşitli yaratıklar arasında bölünmüş parçalarının birleştirilmesidir. Bu birleşme onların en yüksek temel öğelerinden meydana gelir…"

"Aşk ruhi bir gönül hoşluğu ve canların birbirinde kaynaşıp erimesidir."

İBN HAZM'A GÖRE AŞKIN MAHİYETİ

🔶İki bölüme ayrılan eserin ilk bölümü Güvercin Gerdanlığı'na İkinci Bölümü ise Endülüs Edebiyatı ve İbn Hazm'a ayrılmış.

🔶Birinci bölümde aşkın mahiyeti ve belirtileri üzerinde duran İbn Hazm'a göre "Aşk ne din tarafından inkar edilir ne de yasaklarca yasaklanabilir. Çünkü yürekler Allah'ın elindedir."

🔶İbn Hazm eserinin bu bölümünde kitabının ayırt edici özelliklerinden biri olan örneklere yer verir. Yakın çevresinden örnekler sunan İbn Hazm'a göre pek çok halife ve imam da aşık olmuştur.

"Bizim Endülüs'te Abdurrahman bin Muaviye Daca'ya aşık olmuştur. Yine el- Hakem bin Hişam ve Abdurrahman bin Hakem'i zikredeyim. Bu sonuncusunun Tarub'a olan aşkı gün gibi herkesçe bilinir."

🔶İbn Hazm, aşık olan kişilerden örnekler verdikten sonra aşkın mahiyetinin tam manasıyla anlaşılamadığını söyler.

İBN HAZM'A GÖRE NEDEN AŞIK OLURUZ?

🔶İbn Hazm'ın değindiği konulardan biri de neden aşık olduğumuz... İbn Hazm, neden aşık olduğumuz sorusuna yine aşkın bizatihi kendisinden bir cevap aramaya koyulur, aksi takdirde aşk sürekliliği olmayan bir eyleme dönüşür.

"Aşk bizzat ruhta oluşan bir şeydir. Kimi zaman olur ki gerçekten aşkın nedeni dışarıdan bir neden olur. Ama o zaman nedeni yitince aşk da yiter ve biter. "

🔶İbn Hazm bu düşüncesini de şiiri üzerinden örnekler:

"Ama bir şeyin nedeninin bizzat kendinde olduğunu anladığımız zaman, onu sonsuza değin sürmesi sağlanmış demektir."

İBN HAZM'DA İÇ İÇE GEÇEN İKİ KAVRAM: AŞK VE KEŞİF

🔶İbn Hazm, keşfetme ve aşk kavramlarını bir arada kullanır. İbn Hazm'a göre en büyük keşif aracı aşktır. Bir olayı, durumu kavratma ve keşfetme aşk ile mümkün olur. Zira alime göre aşkın ve sevginin inşa edici gücü çok kuşatıcıdır.

🔶İbn Hazm bu anlamda kişinin kendini keşfetmesinin de aşk ile mümkün olabileceğini dile getirir.

"Bana 'Sevgilin çok uzak!' dediler; Tek bir an bile benimle birlikte olması ve benden kaçmaması yeter bana."

🔶Allah'a yakınlaşmada beşeri aşkı bir merhale olarak gören İbn Hazm, diğer Müslüman şairlerle bu noktada birleşir. İbn Hazm'ın ayrılan yönü ise Mevla'yı tanımanın kişileri beşeri aşka da yöneltebileceği düşüncesidir. Allah ve sevgiliyi tanımayı beraber zikreden İbn Hazm, her iki duyguyu bir bütünlük içinde ele alır.

"Üstelik evrenin Yaratıcısını tanıma duygusu da bizi birleştirmekte; Bu yaklaşım bana yeter de artar bile: ben daha fazlasını istemiyorum."

🔶Kısacası İbn Hazm'a göre ruhun uyanışı ve varlığı keşif serüveni, aşk ile mümkündür.

AŞK VE AHLAK İLİŞKİSİ

🔶İbn Hazm, Güvercin Gerdanlığı'nda platonik aşkı da dile getirir. Platonik aşka farklı bir bakış açısı getiren İbn Hazm, ahlak olgusunu karşımıza çıkarır. Platonik aşk ile ahlakı ayrılmaz bir parça olarak açıklayan İbn Hazm'a göre aşk, ruhsal ve ahlaki gelişim için de en önemli araçtır.

🔶Eser yalnızca İslam aleminde değil bütün bir Avrupa'da platonik aşkın öncüsü. Avrupa'nın maddeye dayalı aşk anlayışına bambaşka bir soluk…. Platonik aşka dair düşüncelerini Avrupalı şairlerden önce kaleme alan İbn Hazm, Batı'nın ilham kaynağı olmuş.

AŞKIN ÇEŞİTLERİ

🔶İbn Hazm, aşkı tarif ettikten ve mahiyetini anlattıktan sonra aşkın çeşitlerine yer verir. İbn Hazm, aşkı "Düşlerinde sevenler, basit bir tasvir üzerine aşık olanlar, bir bakışta aşık olanlar, uzun görüşmelerden sonra birbirlerini sevenler, birini sevdikten sonra artık başka birini sevmeyenler" olarak tasnif eder.

1.Düşlerinde sevenler:

"Keşke bulabilseydim onun kim olduğunu ve nasıl ilerleyip yol aldığını geceleyin; acaba doğan güneşe mi yoksa ay mıydı?

2.Basit bir tasvir üzerine aşık olanlar:

"Ey beni görmediğim birini sevmekten dolayı ayıplayan, beni aşkta zayıf birisi olarak tanımakla aşırı davrandın.

Peki söylesene bana, cenneti de ancak tasvirle tanımıyor muyuz"

3. Bir bakışta aşık olanlar:

"Onu ilk kez görmüştüm, daha önce onunla hiç karşılaşmamıştım; doğal olarak onu pek tanımıyordum.

Sonra onu tanıdım, ama hiçbir şey anlayamadım; ilk ve son oldu bu."

4. Uzun görüşmelerden sonra birbirlerini sevenler:

"Anladım ki aşk, göz güzellerin al yanağına takılıp kaldığında elde edilen hazla başlıyor."

5. Birini sevdikten sonra artık başka birini sevmeyenler:

"Gönülde iki sevgiliye hiçbir zaman yer yoktur. İkinci sevgili birincinin dengi olamaz kesinlikle.

Nasıl ki akıl tektir ve bir tek Tanrı'dan başka Tanrı tanımaz, O da Rahmandır.

Gönülde tektir ister uzak olsun ister yakın, bir tek kişiye tutulur ancak."