Peygamber sevgisinin edebiyattaki tezahürü: Kırk hadis

📌KIRK HADİS ESERLERİ NASIL ORTAYA ÇIKTI?

🔷 Kırk hadis, edebiyatımızda çeşitli konular hakkında Peygamberimizin kırk hadisini içeren eserlere verilen isim.

🔷"Ümmetimin dinî işlerine dair kırk hadis derleyen kimseyi Allah Teâlâ fakihler ve âlimler topluluğu arasında diriltir" şeklinde güncel kaynaklarda geçen zayıf bir hadis vardır. Kırk hadis derlemelerinin bu hadisten ortaya çıktığı düşünülür. İbn Abdilberr, Câmiu beyâni'l-ilm, Dârekutnî, el-İlel gibi eserlerde geçse de bu rivayet sahih hadis kaynaklarında yer almamaktadır.

🔷 İmam Nevevı̂ el- Erbaûn isimli eserinde kırk hadis yazma gerekçesini "Resûlullah'tan duyduklarını iyice öğrenip onu duymayanlara aynen nakledenlerin, Allah yüzünü ak etsin" (Ahmed b. Hanbel, Müsned) hadisine ve duasına dayandırdı.

(x)🔎 İmam Nevevı̂: Suriyeli hadis âlimi ve fakih.

🔷 Peygamberimiz'in sevgisine ve şefaatine nail olma, alimler zümresine dahil olma gibi sebeplerden ötürü şair ve yazarlar tarafından kırk hadisler kaleme alındı.

🔷Kırk hadisler, halka Efendimiz'i tanıtmak ve hadislerini kolayca öğretebilmek için de yazıldı.

🔷 Kırk hadis, Arapça'da erbaûn hadîs, Farsça'da çihil hadîs, Türkçe'de kırk hadis şeklinde anıldı.

(x) Peygamber sevgisinin edebiyata yansıması

📌İSLAM EDEBİYATINDA KIRK HADİS

🔷Kırk hadis örnekleri, ilk kez 8. yüzyılda verildi.

🔷Abdullah b. Mübârek tarafından kaleme alınan El-Erbaʿûn hadîs isimli ilk kırk hadis eseri hakkında malumat yoktur.

(x) 🔎Abdullah b. Mübârek: Muhaddis, zâhid ve fakih.

🔷İslam edebiyatında bu alanda önemli eserler veren iki isim vardır. Arap edebiyatından kırk hadisin öncüsü kabul edilen İmam Nevevi ile İran edebiyatındaki kırk hadisin öncüsü Abdurrahman Cami.

(x) 🔎Abdurrahman Cami: Nakşibendî tarikatına mensup İranlı âlim ve şair.

🔷İslam edebiyatında ortaya konan kırk hadis eserlerinin çoğu, bu iki ismin tesiriyle meydana geldi. Abdurrahman Cami ve İmam Nevevi'nin eserlerine pek çok tercüme ve şerh yazıldı.

📌TÜRK EDEBİYATINDA KIRK HADİS TÜRÜ

🔷Ortak bir İslam medeniyeti içerisinde yer alan Türkler, Peygamber sevgisini ve hürmetini tarih boyunca en çok taşıyan milletlerin başında geldi.

🔷 Müslüman milletler içinde en çok manzum kırk hadis yazan Türklerdir.

🔷Türkçede ilk kırk hadis tercümesi, 1358'de kaleme alınan Mahmûd b. Ali'nin Nehcü'l-ferâdîs'idir. Eser Harezm Türkçesi ile yazıldı.

(x) 🔎Mahmud b. Ali: Nehcü'l-ferâdîs'in yazarı, şair, fakih, muhaddis.

🔷 Ali Şîr Nevâî'den Fuzûlî ve Nev'i'den Nâbî'ye kadar birçok Türk şairi, Câmî'nin kaleme aldığı kırk hadisin kıtalar halinde tercümesini yaptı.

🔷 Kırk hadislerin din eğitim ve öğretimine elverişli örnekleri de mevcut. Cemâleddin Aksarâyî, Kemalpaşazâde, Lutfi Paşa, Taşköprizâde Ahmed Efendi, Bursalı İsmail Hakkı'nın yazdığı kırk hadisler bunlara örnek…

🔷Edebiyatımızda Farsça kırk hadis tercümeleri yazanlar isimler de yer alır. İdrîs-i Bitlisî, Uzun Firdevsî, Özbek Veliyyüddin Abdülvelî Farsça tercüme yazan isimlerden…

(x) 🔎 İdrîs-i Bitlisî kimdir?

📌KIRK HADİS ESERLERİNİN İÇERİKLERİ

🔷 Kırk hadisler bir yönüyle dini, diğer yönüyle edebi ve ahlaki bir çizgidedir.

🔷 İslam edebiyatının temel türlerinden biri olan kırk hadisler, manzum ve mensur olarak yazıldı.

(x) Manzum: Şiir
(x) Mensur: Düz yazı

🔷 Türk edebiyatında manzum kırk hadisler önemli bir yer tuttu.

(x) 🔎Neden manzum olarak yazıldı?

(x) 📌Edebiyatımızda bilhassa dini konuların manzum olarak kaleme alınması; sözlü kültürde aktarılmasını ve ezberlenmesini kolaylaştırmak amacıyladır.

🔷 Edebiyatımızda bu hadislerin tercümeleri çoğunlukla ayet, öğüt ve rivayetlerle desteklendi.

🔷 Kırk hadisler genellikle kutsi hadislerden seçildi.

🔷 Kırk hadisler, Kur'an'ın faziletleri, İslâm'ın şartları, zühd ve takvâ, dünyevî meşgaleler, ilim ve âlim, siyaset ve hukuk, içtimaî ve ahlâkî hayat, bir kavim, bölge veya şehrin fazileti, tıp, hüsn-i hat gibi ilim ve sanat gibi konuları içerir.

🔷 Türk edebiyatında siyer, hilye, mevlid, maktel gibi dinî türler içerisinde en fazla işlenen tür kırk hadis oldu.

🔷 Kırk hadisler, Osmanlı toplumunda her kesim insana hitap eden eserlerdi.

🔷 Medeniyetimizde kırk hadis örneklerinin fazla olması, türün zenginleşmesine ve gelişimine katkı sağladı. Kırk hadisler aynı zamanda yazar ve şairlerin maharetlerini gösterdikleri bir alan oldu. Edebiyatçılar bu tür vasıtasıyla tercüme ve şerh güçlerini ortaya koyma imkanı buldular.

(x) Hayatınıza rehberlik edecek 40 hadis

📌KIRK HADİSLER NASIL TERTİP EDİLİR?

🔷İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü'nde kırk hadislerin tertip edilme şekillerini şu şekilde açıklar:

"Kırk hadîslerin tertibi önce hadîs metninin yazılmasıyla başlar. Sonra kısa tercümesi verilir. Eğer gerek duyulursa açıklamaya geçilir. Bu bölümde âyetler, değişik hadîsler ve hikmetli olaylar anlatılarak konu genişletilir. Eserin şiir veya düzyazı oluşu bu tertibi değiştirmez."

📌KIRK HADİS ESERLERİNDEN ÖRNEKLER

📌ALİ ŞİR NEVAİ'NİN KIRK HADİS TERCÜMESİ

🔷 Çağatay sahasının en önemli şairlerinden biri olan Ali Şir Nevai'nin en temel eserlerinden biri Çihil Hadis'tir.

🔷 Çihil Hadis, Nevai'nin dini konuda kaleme aldığı ilk eserdir.

(x) 🔎Türkçenin en büyük hamisi: Ali Şir Nevai

🔷 Eser, Molla Cami'nin Farsça kırk hadisinin Türkçeye tercümesidir. Cami'nin bu eserini Türkçeye tercüme eden ilk isim Ali Şir Nevai'dir.

(x) Ali Şîr Nevâî'nin Molla Câmî'den çevirdiği Hadîs-i Erbaîn Tercümesi'nin ilk sayfası

(x) 🔷 Ali Şir Nevai eserini neden kaleme aldığını şu şekilde anlatır:

(x) "Farsîdânler eylebân idrâk,
(x) Ârî erdi bu nef'din Etrâk.
(x) İstedim ki bu halk hem bârı
(x) Bolmağaylar bu nef'din ârî."

(x) 📌"Farsça bilenler bunu anlıyorlardı, ancak Türkler bunun yararından uzak idiler. İstedim ki Türklerin de hiçbiri bunun yararından uzak kalmasınlar."

(x) Ul sefa ehli pâk fercamı,
(x) Pâkfercam ü pâkfer Câmî.

(x) 📌"İçi ve dışı temiz olan safâ ehlinden olan Câmî; aslı temiz, iffetli ve sonucu da temiz olan kişidir."

(x) Mumin ermestur ul ki îmandin
(x) Rozgaride yüz sefa körgey,
(x) Tâ ki kardaşığa revâ körmes
(x) Her ne kim özige revâ körgey.

(x) 📌"İman vesilesi ile hayatında çokça iyiliklere ulaşan kişi kendisi için sevdiği ve istediği şeyleri kendi kardeşlerine de istemezse o kâmil mümin değildir."

(x) Kim müsülmanliğ eylese davâ
(x) Çini mes ger fidâ kılur cânlar.
(x) Ul müsülmandurur ki sâlimdur.
(x) Tiliyu ilgidin müsülmânlar.

(x) 📌"Kim Müslüman olduğunu iddia ederse, ama Müslümanlar onun dilinden ve elinden emin değilseler, o kişi canını feda etse bile onun bu iddiası gerçek değildir."

📌FUZULİ 'NİN ESERİ: TERCÜME-İ HADÎS-İ ERBAÎN

🔷Fuzûlî'nin Molla Câmî'den çevirdiği Tercüme-i Hadîs-i Erbaîn Türkçe tercümelerin en başarılı örneklerinden biridir.

🔷Fuzuli'nin eşsiz sanatını gösterdiği eserde, hadisler Cami ve Nevai'nin eserinde olduğu gibi kıtalar halinde çevrildi.

(x) 🔎Fuzuli kimdir?

🔷 Eser, Abdülkadir Karahan ve Kemal Edip Kürkçüoğlu tarafından yayımlandı.

(x) 🔎Abdülkadir Karahan: Eski Türk edebiyatı alanındaki çalışmalarıyla tanınan âlim.

(x) 🔎Kemal Edip Kürkçüoğlu: Eski Türk edebiyatı araştırmacısı, şair ve eğitimci.

(x) Fuzûlî'nin Molla Câmî'den çevirdiği Tercüme-i Hadîs-i Erbaîn'in ilk sayfası

(x) 1.Hadis-i şerif

(x) 🔷Sizden biriniz, kendisi için sevdiği şeyi kardeşi için de sevmedikçe kâmil mümin olamaz.

(x) Molla Câmî

(x) Mü´min olmaz kişi hakíkat ile
(x) Dutmayınca tarík-ı terk-i heva
(x) Her ne öz nefsine reva görse
(x) Yar u kardaşa görmeyince reva

(x) Fuzuli

(x) ➡Kendi nefsi için istediğini dost ve kardeşi için istemeyen ve nefsini terk etme yolunu bulamayan kişi gerçek mü'min olamaz.

(x) 2.Hadis-i şerif

(x) 🔷 Kim Allah için verir, Allah için meneder, Allah için sever ve Allah için buğz ederse imanını kemâle erdirmiş olur.

(x) Molla Câmî

(x) "Kamil olmak dilersen ímanun
(x) Kıl temenna-yı neftsen ikrah
(x) Bugz u hubb u ata vü men´den it
(x) Mukteda-yı amel rıza-yı ilah."

(x) Fuzûlî

(x) ➡ Kamil bir imana sahip olmak istersen nefsinin isteklerinden sakın. Sevgi ve uzaklaşmayı ihsan ve men' etmeyi Allah rızasını kazanmak için amelinin başı yap.

(x) Divan şiirinin edasını dönüştüren Fuzuli'nin beyitleri ve anlamları

📌NABİ'NİN KIRK HADİS TERCÜMESİ

🔷17. yüzyıl şairlerinden biri olan Nabi, kırk hadis tercümesi yapan şairlerdendir.

(x) 🔎Nabi kimdir?

🔷Cami'nin eserine Tercüme-i Hadîs-i Erbaîn ismiyle manzum bir çeviri yapan Nabi, sade bir dille kıtalar halinde serbest bir tercüme yaptı.

🔷Eser, 42 kıtadan meydana gelir.

🔷Nabi'nin eseri, Necip Asım tarafından tercüme edildi.

(x) 🔎Necip Asım: İlk kez Türk tarihini kaleme alanlardan, asker, müderris, tarihçi, Türkolog, milletvekili.

(x) Nâbî'nin Molla Câmî'den çevirdiği Tercüme-i Hadîs-i Erbaîn'in ilk sayfası

(x) Müslim ol kimsedür hakikatde
(x) İtmeyüp kesb-i cürm-i bî-hûde
(x) Fi'l u kavl vü yed u lisanından
(x) Müslimûn ola cümle asude

(x) ➡Gerçek Müslüman, diğer müslümanların elinden ve dilinden emin olduğu kimsedir.

(x) Tab'ı mü'minde ictimâ' itmez
(x) İki haslet ki pest hasletdur
(x) Tab'-ı îmâna nâ-muvâfıkdur
(x) Hûy-ı bed biri, biri hissetdur

(x) ➡ Şu iki haslet mü'min kimsede, birleşmez: cimrilik ve kötü ahlâk…

(x) Nabi'den alıntı ve öğütler...

📌NEV'İ'NİN KIRK HADİS TERCÜMESİ

🔷Edebiyatımızdaki önemli kırk hadis tercümelerinden biri de Nev'i'ye aittir. Osmanlı ediplerinden biri olan Nev'i dini konularda çeşitli eserler verdi, bunlardan biri de Kırk Hadis Tercümesi'dir.

(x) 🔎Nev'i': Divan şairi ve âlim.

🔷Eser, mensur bir mukaddime ve dört bölüme ayrılan kırk hadisten oluşur.

🔷Eserde birinci bölümü "Hikmet ve Öğütler", ikinci bölümü "Tevâzu ve Muhabbet", üçüncü bölümü "Sıdk ve Sadaka", dördüncü bölümü ise "Çeşitli Konular" başlığını taşır.

"Kalbinde hardal tanesi kadar kibir bulunan hiçbir kimse cennete giremez. Yâ Rasûlallâh! İnsan elbisesinin, ayakkabısının güzel olmasını istemez mi?" deyince, Rasûl-i Ekrem -sallâllâhu aleyhi ve sellem- şu karşılığı verdi: Şüphesiz ki Allâh güzeldir; güzelliği sever. Kibir (ise nîmetleri kendinden bilerek) hakkı inkâr etmek ve insanları küçük görmektir." (x) (Müslim, Îmân 147; Tirmizî, Birr 61)

"Çok secde etmeye bak! Zira senin Allah için yaptığın her secde karşılığında Allah seni bir derece yükseltir ve bir hatânı siler. (x) (Müslim, Salât 225; Tirmizî, Salât 170)

"Kim, rızkının genişletilmesini, ecelinin uzatılmasını isterse sıla-i rahim yapsın." (x) (Buhârî, Edeb 12)

Gerçek zenginlik, mal çokluğu değil, gönül tokluğudur." (x) (Buhârî, Rikak 15; Müslim, Zekât 130; Tirmizî, Zühd 40; İbn Mâce, Zühd 9)

📌EDEBİYATIMIZDA KIRK HADİS YAZAN DİĞER İSİMLER

Edebiyatımızda kırk hadis yazan şairler şunlardır:

🔷Kemal Ümmî
🔷Ali Şir Nevaî
🔷Hazinî
🔷Usulî
🔷Emir Muhaddis Mukaddes
🔷Merdümî
🔷Nev'î
🔷Abdülmecid b. Nasuh
🔷Âşık Çelebi
🔷Latifî
🔷Selamî Mustafa
🔷 Mecdî
🔷Fuzûlî
🔷Hâkanî
🔷Feyzî
🔷Nâbî
🔷Osmanzade Taib
🔷Bursalı İsmail Hakkı
🔷Münîf
🔷Müstakimzade Sadettin