Ahmet Vefik Paşa ve tiyatrocu kimliği

3 Ağustos 1823 İstanbul'da doğdu, bir dönem Tercüme Odası'nda memurluk yaptı ve çeşitli devlet kurumlarında -elçilik dahil- çeşitli görevlerde bulundu. 1877 yılında Meclis-i Mebusan'ın ilk reisi olarak görev yaptı, 1879 senesinde Bursa Valiliği'ne atandıktan sonra burada bir tiyatro binası kurdu. İşte isminin canlılığını, tiyatro alanında yaptığı çalışmaları ve Moliere çevirileriyle bugüne dek korumayı başaran sanatçı ve devlet adamı Ahmet Vefik Paşa...

ELÇİLİK BİNALARINA BAYRAK ASMA ÂDETİNİ GETİREN KİŞİ

Tahran'da elçilik binasını Osmanlı Devleti toprağı olarak ilan edip bayrak çeken Ahmet Vefik Paşa, 1882 senesinden sonra şahsını bütünüyle bilim ve edebiyata adadı ve 2 Nisan 1891 yılında İstanbul'da hayata veda etti. Çağının en aydın kişiliklerinden biri olan sanatçı, edebiyat dünyasına çeviri eserleriyle girdi ve özellikle Moliere'den yaptığı komedileri uyarlamada büyük başarı gösterdi.

Moliere'in tam 16 eserini uyarlayan Ahmet Vefik Paşa, "Zor Nikâh" ve "Zoraki Tabip" oyunlarının sahnelenmesine öncülük ederek, onların Türk tiyatrosunun sahnelenen ilk oyunları arasında yer almalarını sağladı. Bu uyarlamaları ile büyük ün yakalayan sanatçı, Victor Hugo ve Voltaire'in eserlerini Türkçeye çevirdi ve "Arslan Avcıları yahud Hak Yerini Bulur" isimli bir tiyatro oyunu yazdı.

Türk Tiyatro ve sahne hayatının gelişmesine çok büyük katkıları olan Ahmet Vefik Paşa, halkı tiyatroya gitme konusunda yönlendiren kişiydi. Bursa valisiyken kendi adına bir tiyatro kuran sanatçı, kendi çevirdiği ve uyarladığı piyesleri burada oynattı. sanatçı, bu özelliği sayesinde Türk tiyatrosunun kurucusu olarak anılır.

TÜRKÇÜLÜĞÜN İDDİALI İSİMLERİNDEN BİRİYDİ

Eğitim ve öğretime katkısı oldukça büyük olan sanatçı; öğretmen okulları açtı, özellikle kız öğretmen okullarına büyük önem verip okullar için ders kitapları hazırladı.

Kayıtlara geçmiş olan, "Benim evime Türk malından başka bir şey giremez" sözüyle körü körüne yapılan Batı taklitçiliğine karşı olduğunu vurgulayan Ahmet Vefik Paşa, öz benliğimize sahip çıkılmasını savunurdu ve geleneklerine sıkı sıkıya bağlı kaldı. Yaşadığı dönemde Türkçülüğün en önemli temsilcisi olarak bilinmesi de bu tutumundan kaynaklanıyordu.

Anadolu Türkçesine ait ilk sözlüğü Lehçe-i Osmani adıyla hazırladı ve bu sözlükte Türkçe sözlüklerle dilimize kullanılan yabancı sözcükleri derledi.

Ebulgazi Bahadır Han'ın "Şecere-i Türk" adlı eserini Çağatayca'dan çevirdi. "Müntehebat-ı Durub-ı Emsal" adında atasözleri derlemesi yazdı ve Türk tarihinin Osmanlı ile başlamadığı yönündeki düşüncelerini "Fezleke-i Tarih-i Osmanî" adlı eserinde kaleme aldı. Yayınladığı tüm eserlerde halkın anlayabileceği bir dil kullanan ahmet Vefik Paşa, bu özelliği ile de çağdaşlarından ayrılır.

17.YY FRANSIZ YAŞANTISINI 19.YY OSMANLISINA USTACA UYARLADI

Türk tiyatrosunun gelişmesinde önemli bir rol oynayan Ahmet Vefik Paşa'nın, Fransız tiyatrosundan ve özellikle Moliere'den yaptığı çeviri ve adapte oyunlar tiyatrosunun ilk örnekleri olmuştur. Bu özelliği, kendisinin devlet adamlığından ziyade tiyatrocu kimliğinin ön planda tutulmasını sağlamıştır.

Bursa Valiliği sırasında yaptırdığı Tiyatro Binasında sahnelenecek oyunların her aşamasıyla ilgilenen Ahmet Vefik; Moliere'den uyarladığı "Zor Nikâh" ve "Zoraki Tabip" Türk tiyatrosunun ilk oyunları oldu. Moliere'in sanatçı kişiliğinden oldukça etkilenen sanatçı, tiyatroculuğunda da onun izinden gitmeyi tercih etti; 17. yüzyıldaki Fransız yaşantısını dile getiren Moliere'in eserlerindeki yabancı unsurlar olan "huy, anlayış, konuşma şekli, kültürel unsurlar dini ve ahlaki telakkileri 19. yüzyıldaki Osmanlı yaşantısına uygun hale getirerek tiyatro eserlerini Türk Toplumuna adapte etmeyi başardı.

Ahmet Vefik'in Zor Nikâh eseri, ilk adaptasyon eseriydi ve bu oyunda Fransız kültürüne ait unsurlar, Türk kültürüne adapte edildi; bu özelliği sayesinde halk, tiyatroyu daha çok sevmeye başladı. Zoraki Tabip adaptasyonu ve ardından yaptığı Tabib-i Aşk adaptasyonu ile Türk tiyatro arşivine güzel eserler bıraktı.

"TÜRK TİYATROSUNUN HAKİKİ PİRİ VE PATRONU"

Sanatçının 19 adaptasyonundan 16'sı basılı olarak elimize ulaşmış olup, Reşat Nuri Güntekin Ahmet Vefik Paşa'nın yeni oyunlar yazmak yerine adaptasyon ve çeviri yöntemini tercih etmesine ilişkin şunları söylediği kayıtlara geçti:

"Ahmet Vefik Paşa Türk tiyatrosunun hakiki piri ve patronudur; hakiki sanat tiyatrosunu onun kadar iyi anlayan yetişmemiştir. Ahmet Vefik Paşa, işe Moliére'i adapte etmekle başlamıştır; bu demir gibi bir başlangıçtır. Paşa, memlekette yerli malı eserle tiyatro kurulmayacağını biliyordu, fakat yabancı eser tercümesiyle de bunun kâbil olmayacağını anlayacak kadar mütekamil kafalı ve sanat işlerine vâkıftı. Tiyatroda vaka icat etmek ve bunlara enteresan bir piyes kurmak zor iştir. [...] Yerli edebiyatçı birdenbire tiyatro yapamaz, fakat hazır patron üzerine elbise biçip diken terzi gibi hazır bir piyes üzerinde çalışmak suretiyle iyi bir adaptasyon meydana getirilmesi daima mümkündür."

TERCÜME ÜSTADI AHMET VEFİK PAŞA

Lehçe-i Osmanî: Türkçeden Türkçeye ilk sözlük çalışmasıdır. Sözcüklerin aynı zamanda farklı ağızlardaki karşılıklarına da yer verilmiştir. Kullanımda olan yabancı sözcükler ve yerli sözcükler ayrı bölümler halinde derlendi.

Şecere-i Türk Çevirisi: Çağatay Türkçesi ile Ebu'I Gazi Bahadır Han tarafından kaleme alınmış olan Şecere-i Türk adlı eseri Çağatay Türkçesinden Osmanlı Türkçesine aktardı

Müntehabat-ı Durûb-ı Emsâl: Şinasi'nin başlattığı atasözleri derleme çalışmasının daha sistematik ve hacimli halidir.

Fezleke-i Tarih-i Osmanî: Bu eser, kültür ve eğitim tarihimiz açısından oldukça önemlidir. Rüştiyelerde Osmanlı tarihi derslerinde okutulmak üzere hazırlanmış ilk ders kitabıdır.

Lehçe-i Osmani (Türkçe Sözlük)

Fezleke-i Tarih-i Osmani (Kısa Osmanlı Tarihi)

Hikmet-i Tarih (Tarih Felsefesi)

Şecere-i Türki (Tercüme)

Moliere'in 16 eserini tercüme etti.

MENSUR UYARLAMALAR

Tabib-i Aşk

Zoraki Tabip

Azarya

Zor Nikah

Merakî (Hastalık Hastası)

Dekbazlık

Kibarlık Budalası

MANZUM UYARLAMALAR

Savruk

Kocalar Mektebi

Kadınlar Mektebi

Tartüffe

Adamcıl

Don Juan

İnfihal-i Aşk