Ünlü daralması nedir? Ünlü daralması örnekleri nelerdir? Ünlü daralması ile ilgili cümleler

ÜNLÜ DARALMASI NEDİR?

Ünlü daralması, Türkçedeki ses olaylarından biridir. Türkçede "a – e" geniş ünlüleri ile biten fillere "-yor" eki getirildiğinde, fiilin sonundaki geniş ünlüler daralarak "ı – i – u – ü" dar ünlülerine dönüşür. Bu kurala ünlü daralması denir.

Ünlü daralmasında;
a ünlüsü → ı veya u ünlüsüne,
e ünlüsü → i veya ü ünlüsüne dönüşerek daralır.

ÜNLÜ DARALMASI ÖRNEKLERİ NELERDİR?

• sakla + yor > saklıyor
• dile + yor > diliyor
• kutla + yor > kutluyor
• gözle + yor > gözlüyor

-yor ekinden önce gelen -ma/-me olumsuzluk eklerindeki a ve e ünlüleri her zaman daralır:

• yazma + yor > yazmıyor
• gelme + yor > gelmiyor
• koşma + yor > koşmuyor
• öpme + yor > öpmüyor

y kaynaştırma ünsüzünden önce gelen a ve e ünlülerinde daralma meydana gelmez:

• anlayabilir ("anlıyabilir" değil)
• saklayarak
• boyayacak
• dileyen
• kutlayalım

Ancak "demek" ve "yemek" fiillerine y kaynaştırma ünsüzü geldiğinde e harfi i'ye dönüşür:

• de + y + ecek > diyecek
• ye + y + en > yiyen
• de + y + e + lim > diyelim
• ye + y + ince > yiyince

TDK'nın önerisi, "de + y + ince" ve "de + y + ip" sözcüklerinin birer istisna olarak daraltılmadan bırakılmasıdır ("yiyince" ve "yiyip", ama "deyince" ve "deyip").

ÜNLÜ DARALMASI İLE İLGİLİ CÜMLELER

*Arkamızdan hızla gelen araç bizi solluyordu. (solla – yordu.)

*Annem ve babam benimle birlikte gezmiyordu. (gezme- yordu.)

*En çok beklediğim dizi şimdi başlıyor. (başla – yor.)

*İnsan evladını her dakika özlüyor. (özle – yor.)

*Zeki çocuk olduğu için hemen anlıyor. (anla – yor.)

*Dayımlar bugün bize geliyor. (gele – yor.)

*Bu hareketler pek hoşuna gitmiyor. (gitme – yor.)

*Sabahtan akşama kadar yemek yiyor. (ye – yor.)

*Sanatçı çok güzel şarkı söylüyor. (söyle – yor.)

*İnatla bu sorunu çözmüyor. (çözme – yor.)