Farkında mısınız? - İstanbul'un orta noktasına götürüyoruz!
Her gün önünden geçip gittiğimiz fakat dikkatimizden kaçan tarihin tanıklarıyla tanışmanın zamanı geldi. Bu hafta, yeni formatımız olan "Farkında mısınız" serimizle karşınızdayız. Kadim medeniyetin izlerini unutulmaması, tarihi belleğimize sahip çıkılması amacıyla oluşturduğumuz bu formatımızda kültürel değerlerimize sahip çıkıyoruz. İlk olarak şöyle bir soruyla başlayalım: Sizce tarih boyunca birçok medeniyetin başkenti olan İstanbul’un merkezi neresi?
Birçok medeniyete ev sahipliği yapan İstanbul, dünyanın merkezi olarak kabul edilirdi. Şehzade Cami'nin önündeki 'yeşil sütun' da Osmanlı dönemi İstanbul'unun merkez noktasıydı. Binlerce kişi, yeşil sütunun Osmanlı dönemi İstanbul'unun merkez noktasını temsil ettiğinin farkında olmadan önünden geçiyor.
Merhum Prof. Dr. Haluk Dursun, İstanbul'da Yaşama Sanatı kitabında "İstanbul'un tam olarak ortası Şehzade Paşa Camii'nin avlu duvarıyla Nevşehirli Damat İbrahim Paşa Külliyesi'nin kesiştiği yerdir. İnanmayan ölçsün!" der.
"Farkında mısınız?" serimizi YouTube kanalımızdan izlemek için tıklayın
Gelin tarihin soluk aldığı yeşil sütunun serüvenine daha yakından bakalım👇
📌 Medeniyetlerde her zaman bir hâkimiyet noktası bulunurdu ve bu hakimiyetin diğer uygarlıklara etki alanları hesaplanırdı. Osmanlı'dan asırlar evvel dikilen Milyon Taşı da bunun örneğidir.
📌 Bunun simgesi olarak Sultanahmet'te Milyon Taşı dikildi. Milyon Taşı, Ayasofya Camii'nin karşısında, Yerebatan Sarnıcı'nın yanında yer alır. Bizans döneminden kalan tarihi taş, Antik Roma yollarının başlangıç noktasını ve sıfır meridyenini simgeler. "Her yol Roma'ya çıkar" sözünün kaynağı da bu taştır. Önceleri kare şekilde birbirine kemerlerle bağlı dört mermer ayak üzerine oturtulmuş kubbeden oluşsa da zamanla parçalanarak bugünkü görünümüne ulaştı.
📌Osmanlı dönemine gelindiğinde Kanuni Sultan Süleyman, Mimar Sinan'dan İstanbul'un merkezini tespit etmesini ve buraya vefat eden oğlu Şehzade Mehmet için bir cami inşa etmesini istedi.
📌Osmanlı döneminde surlar içinde kalan bölge İstanbul olarak adlandırıldı. Bundan dolayı Mimar Sinan Eyüp'ten Sarayburnu'na kadar İstanbul'un geometrik merkezini ölçtü.
📌Mimar Sinan birtakım ölçümler sonucunda orta noktanın Şehzadebaşı Külliyesi'ndeki Şehzade Mehmed Türbesi'nin yanına rastladığını belirledi ve 38 cm çapında 128 cm yüksekliğinde yeşil somaki mermerden sütunu koydu.
Günümüzde sütun, Şehzadebaşı ile Dede Efendi caddelerinin kesiştiği noktadaki Şehzadebaşı Camii dış avlu duvarının köşesine rastlar.
📌 Demir miller üzerine oturtulan yeşil sütun, eskiden bulunduğu yerde dönerek hareket ederdi. Fakat günümüzde yol seviyesinin yükseltilmesi ve asfaltın sütunu kapatmasından dolayı bu özelliğini kaybetti.
📌Tarihin sessiz tanığı yeşil sütun Osmanlı şehirciliğinde sıfır nokta olarak kabul edildi. Çevre illerin başkente uzaklığı hesaplanırken bu nokta kullanıldı. Külliyelerin teşekkülünden yolların biçimlendirilmesine kadar her şey bu noktaya göre nizam verildi.
Farkında mısınız?
— Fikriyat (@fikriyatcom) November 13, 2020
Birçok medeniyete ev sahipliği yapan #İstanbul, dünyanın merkezi olarak kabul edilirdi. #ŞehzadeCami'nin önündeki 'yeşil sütun'da #Osmanlı dönemi İstanbul'unun merkez noktasıydı. pic.twitter.com/78YzkbdTNV
Söz konusu somaki mermer taş hakkında birçok sözlü rivayet olmasına rağmen yazılı kaynak sadece Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'nde yer alır. Seyahatname'nin birinci cildinde İstanbul'daki tılsımlı taşları anlatırken Evliya Çelebi, "Mimar Sinan Şehzadebaşı Camii'ni öyle bir yere yapmak ister ki aynı zamanda İstanbul'un tam merkezinde yani ortasında olsun. İşte Suriçi'nden ölçüm yaparak İstanbul'un tam ortasının burası olduğunu tespit eder ve buraya granit taşı kor. Ona göre burası İstanbul'un ortasıdır." diyerek bahsetmektedir.
Bir anlamda yeşil sütun, evlat sevgisinin hayatın merkezinde olduğunu da ifade eder.
Yolunuz Şehzade Cami'ne düşerse İstanbul'un merkezinden geçtiğinizi unutmayın.
Fikriyat
Editör - Sunucu: Burcu Sandıkçı
Kamera - Kurgu: Ahmed Helal