10 maddede müzik dehası Hammamizade ve miras bıraktığı eserler...

📌Musikişinas Hammamizade İsmail Dede Efendi, I. Abdülhamid'in ilk saltanat yıllarına rastlayan 9 Ocak 1778 tarihinde İstanbul Şehzadebaşı'nda dünyaya geldi. 📌 Kurban Bayramı'nda doğmasından dolayı İsmail adını aldı. Babası Süleyman Ağa, Cezzar Ahmet Paşa'nın mühürdarıydı. Emekli olup İstanbul'a gelince çeşitli yerlerde hamam işletmesiyle birlikte zamanla da 'Hammamizade' sıfatını aldı. 📌 Çamaşırcı Mektebi'nde 1786'da ilköğrenimine başlayan Dede Efendi, kısa bir süre sonra yeteneği ve sesinin güzelliği ile dikkatleri üzerine toplayarak, okulda ilahici başı olarak seçildi. Türk sanat müziği meraklılarının bilmesi gereken terimler 📌 İlk musiki dersini, sesini bir merasimde dinleyip beğenen Anadolu Kesedarı Uncuzâde Mehmed Emin Efendi'den aldı. 7 yıl boyunca talebesi oldu. 📌Dede Efendi henüz okurken, yüzlerce esere imza attı. Bir süre sonra hocası Mehmet Emin Efendi'nin aracılığıyla Maliye Nezareti Baş Muhasebe Kaleminde 'katip muavini' olarak çalıştı. 📌 Yenikapı Mevlevîhânesi'ne düzenli olarak giderek Ali Nutkî Dede ile kardeşi Abdülbâki Nâsır Dede ve devrin ileri gelen diğer musikişinaslarından faydalandı. Ney üflemeyi de burada Abdülbâki Nâsır Dede'den öğrendi. 📌 Mevlevihaneyi bir okul gibi görerek 7 yıl boyunca giderek kendini geliştirdi. Ali Nutki Dede ile bir öğretmen-öğrenci ilişkisinden ziyade baba-oğul gibiydi. 📌 Kısa bir süre sonra babasını kaybetti. Bu arada babasının işlettiği hamamı sattı. Sonraki yıllarda memuriyetinden istifa ederek 3 Haziran 1798'de Mevlevi dergahında çileye girdi. Dede Efendi, 29 Temmuz 1798'de de sema meşkini bitirdi. 📌Çilesi sırasında bestelediği ve ilk eseri olduğu sanılan buselik makamında semai usulündeki 'Zülfündedir benim baht-ı siyahım' güfteli şarkısı, İstanbul'un müzikle ilgili çevrelerinde büyük ilgi topladı. 'Zülfündedir benim baht-ı siyahım 📌 İsmail Dede Efendi, III. Selim'in huzurunda eserini icra ettikten sonra, sarayda fasıllara katıldı. Sultanın kendisiyle ilgilenip hanendeleri arasına almak istemesi üzerine Dede Efendi'nin 1001 günlük çile süresinin son yılı Nutki Dede tarafından bağışlandı. 1799 yılında 9 aylık bir çileyle 'Dede' unvanını alan usta bestekar, 21 yaşındayken rütbe sahibi bir Mevlevi oldu. 📌 Dedeler arasına katıldıktan sonra usta bestekâr, Yenikapı Mevlevihanesi'nde kendisine ayrılan hücreye yerleşti ve artık ünü bütün İstanbul'a yayıldı. 'Mukabele' günleri Dede Efendi'nin hücresi, ondan yararlanmak isteyen müzik meraklılarının uğrağı oldu. 📌 Dede Efendi bu sıralarda 'Ey çeşm-i ahu hicr ile tenhalara saldın beni' dizesiyle başlayan 'Hicaz Nakış' da büyük yankı uyandırdı. 'Ey çeşm-i âhû hicr ile tenhâlara saldın beni 📌 Yeniden saraya çağrılan Dede Efendi, bundan sonra haftada iki gün, padişah huzurunda düzenlenen küme fasıllarına hanende olarak katılmaya başladı. Saraya dahil olan Dede Efendi, Enderun'da da hocalık yapmaya başladı. 📌Sarayda kendisine gösterilen iltifata 'Müştâk-ı cemâlin gece gündüz dil-i şeydâ' mısraıyla başlayan sûzinak bestesiyle teşekkür etti. 'Müştâk-i cemâlin gece gündüz dil-i şeydâ 📌 İsmail Dede Efendi, 1802'de saraydan Nazlıfer Hanım'la evlendi. Bu evliliğinden iki oğlu, 3 kızı oldu. 1804 yılında büyük sevgiyle bağlandığı hocası Ali Nutki Dede'yi, bir yıl sonra üç yaşındaki oğlunu, 1808 yılında annesini, 1810 yılında da diğer oğlunu kaybetti. Dede Efendi, bayati makamındaki, 'Bir gonca femin yaresi vardır ciğerimde' dizesiyle başlayan bestesinde büyük oğlunun ölümünden duyduğu acıyı dile getirdi. Mersiye olarak adlandırılan bu eserle ilk kez Türk müziğinde kişisel bir konu işlenmiş oldu. 'Bir gonca-femin yâresi vardır ciğerimde 📌 III. Selim'in 1808'de saltanatının sona erdikten sonra tahta IV. Mustafa geldi. 1 yıllık padişahlığı sırasında müzik toplantılarına son verdiği için Dede Efendi, saraydan uzaklaştı. II. Mahmut döneminde karışıklığı sona ermesinden sonra yeniden saraya döndü. 📌 Onun mûsiki hayatının en parlak dönemi II. Mahmud devriydi. Önce padişah musahibi sonra da sermüezzin oldu. 📌 II. Mahmud, Yenikapı'da bulunduğu bir gün, mukabeleden sonra Dede Efendi'ye, Ferahfeza makamını çok sevdiğini ve bu makamda bir eser bestelemesini rica etti. Bu istek üzerine ünlü 'Ferahfeza'yı besteledi. 'Bişnev ez ney çün şikâyet mî küned 📌 Sultan Abdülmecid devrinde saray 'alafranga' havanın etkisi altına girdi. Bu durumdan rahatsız olan İsmail Dede Efendi, rahatsızlığını talebesi Dellâlzâde İsmâil Efendi'ye, 'Artık bu oyunun tadı kaçtı' şeklinde özetledi. 📌 Batı müziği zevkiyle yetişen yeni padişahın Türk müziğinin, saraydaki varlığını eskisinden farklı olarak ancak resmi bir ilgiyle sürdürür hale gelmesi, Dede Efendi'nin bu çevreden uzaklaşmasına yol açtı. 📌 Dede Efendi, öğrencileri Mutafzade Ahmed ve Dellalzade İsmail Efendi ile birlikte padişahtan izin isteyip, hacca gitmeye karar verdi. Hacca giderken yolda koleraya yakalanan Dede Efendi, 1846 yılında hac görevini tamamladıktan sonra Mekke'de hayatını kaybetti ve Hz. Hatice'nin ayak ucuna defnedildi. 📌 İsmâil Dede'nin zikredilmesi gereken bir yönü de hocalığıydı. Yetiştirdiği pek çok talebe arasında Dellâlzâde İsmâil Efendi, Mutafzâde Ahmed Efendi, Yağlıkçızâde Ahmed Ağa, Şâkir Ağa, Hamparsum Limonciyan, Hacı Ârif Bey, Eyyûbî Mehmed Bey, Çilingirzâde Ahmed Ağa, Nikogos Ağa, Suyolcuzâde Sâlih Efendi, Yeniköylü Hasan Efendi, Behlûl Efendi, Hâşim Bey, torunu Sermüezzin Rifat Bey, Gelibolu Mevlevîhânesi şeyhi Hüseyin Azmi Dede ve Zekâi Dede en meşhurlarıdır. 📌 İsmâil Dede Efendi hayatı boyunca 500'den fazla eser besteledi. Musikimizin durak, tevşih, savt, ilahi, peşrev, saz semaisi, kar, karçe, kar-ı natık, murabba, semai, şarkı, türkü, köçekçe gibi dini ve din dışı sahadaki hemen her formunda eser verdi. 📌 Hac sırasında bestelediği bestelediği sözleri Yunus Emre'ye ait 'Yürük değirmenler gibi dönerler' dizesiyle başlayan şehnaz ilahisi onun son eseri oldu. 'Yürük değirmenler gibi dönerler 📌 Dede Efendi, 19. yüzyılın en büyük bestekârlarından biriydi. Arabankürdi, hicaz buselik, sababuselik, neveser ve sultaniyegah gibi makamları da ilk kez kendisi seslendirdi. Klasik üslubunu koruyan sanatkârın bu üslubu 'Dede Efendi tavrı' olarak nitelendirildi. 📌 İsmail Dede Efendi'nin göze çarpan en önemli özelliği Türk musikisinin geleneksel biçim ve tavrını korumasıdır. Bununla birlikte eserlerini kendinden önceki bestekarların gösteremediği yeniliklerle süslemiştir. 📌Türkçe ve Farsça şiirler de kaleme alan İsmail Dede Efendi'nin hece vezniyle yazdığı sade şiirleri de bulunuyor. Aynı zamanda iyi bir hattat olan Dede Efendi'nin 'Ayin Mecmuası' adlı eserinin fotoğraf nüshası Baki Baykara Arşivi'nde yer alıyor. 📌 Eserlerinde birçok farklı öğeyi karşılaştıran İsmail Dede Efendi'nin, başlıca eserleri ise şunlardır: 'Hüzzam, Saba, Ferahfeza Mevlevi', 'Suzidil durak (Ayağı tozunu sürme çekelden gözüme)', 'rastkar-ı nev (Gözümde daim hayal-i canan)', 'hicaz nakış beste (Ey çeşm-i ahu hicr ile tenhalara saldın beni)', 'bayati beste (Bir goncafemin yaresi vardır ciğerimde)', 'ferahfeza beste (Ey kaş-ı keman tir-i müjen canıma geçti)', 'ferahnak beste (Figan eder yine bülbül, bahar görmüştür)', 'mahur beste (Ey gonca-dehen har-ı elem canıma geçti)', 'sultaniyegah 1. beste (Misalini ve zemin ü zeman görmüştür)', 'hüzzam nakış yürüksemai (Reh-i aşkında edip kaddimi kütah gönül)', 'neva yürüksemai (Ey gonca-dehen ah-ı seherden hazer eyle)', 'ferahnak ağır semai (Dil-i biçareyi mecruh eden tiğ-i nigahındır.)' 'Yine bir gül-nihâl aldı bu gönlümü