Cebir ilminde çığır açan Müslüman alim; Kereci

Cebir: İslam matematik tarihinde denklemlerin düzenlenme, incelenme ve çözümlenmesine verilen ad Teori: Kuram Polinom: Çok terimli ifadeler İslam medeniyetinde yetişen âlimler, sanatta olduğu gibi bilim ve teknolojide de Kur'an ışığında tüm dünyaya aydınlanmayı getirdiler. Batılı bilim adamları kendi icadı olarak gösterdiği birçok yenilik aslında Müslüman âlimlere aitti. Âlimlere ait birçok çalışma hem Doğu'da hem Batı'da asırlar boyunca başvuru kaynağı olarak kullanıldı. Bu bilim adamlarından biri de Kereci'ydi. Matematiğin temellerini atan Müslüman âlimler İslam medeniyetinde yetişen bilim adamları, önemli problemlere ilişkin çalışmalar yaparak ilim tarihine büyük bir katkı sağladı. Bu Müslüman âlimlerden biri de 10. yüzyılda yaşamış Kereci idi. Asıl adı Ebu Bekr Muhammed ibn el- Hüseyin olan âlim, Kereci lakabıyla tanındı. Hayatı hakkında fazla bilgi bulunmasa da Büveyhîler döneminde Bağdat'ta uzun yıllar yaşayarak ilmi çalışmalar yaptığı ve 11. yüzyılda vefat ettiği bilinir. Matematik ilmine yön veren 10 Müslüman alim Kerecî, cebri 'bilinenler yardımıyla bilinmeyenin bulunmasını sağlayan bir hesaplama usulü' olarak tanımlar. Müslüman âlim Kereci, cebir problemlerini geometrik yöntemlere başvurmadan sadece matematiksel olarak çözdü. Böylece geometrik çözüm geleneğine karşı cebir geleneğini başlattı. Bu sayede de cebrin kendi kendine yeten bir bilim dalı olduğunu göstererek çığır açtı. Geçmişten günümüze çığır açan bilim adamları Batılı bilim adamları tarafından da araştırılan Kereci hakkında Hollandalı matematikçi Woepcke 'İslam dünyasında cebir hesaplamaları teorilerini, en gelişmiş olarak öneren ilk matematikçidir.' tespitinde bulunur. Kereci'nin bilime yaptığı en büyük katkı polinomları formülize edebilen bir binom katsayılarının tablosunu oluşturmaktı. Dante'nin akıl hocası olan Müslüman astronom Cebire şekil veren Kebiri, kendinden önceki bilim adamlarının cebirle ilgili çözümlerini gözden geçirerek geliştirmiş, yüksek dereceli denklemleri ikinci dereceye dönüştürerek çözmüştü. Onun bu hesaplama yöntemi, Müslüman bilim adamlarının cebir alanında en üstün çalışmasıdır. Cebir ilminin kurucusu Abdülhamid İbn Türk Döneminde cebire dair en mükemmel incelemeye imza atan Kereci, ilk defa cebirsel üsleri sistemli biçimde incelemiş, aritmetik işlemlerini cebir terim ve ifadelerine uygulamış ve yine ilk defa polinomlara ulaştı. Cebir ilminin 11. yüzyılda yüksek düzeye geldiğini ispat eden Kereci, çözümlerde geometriye başvurmadan yalnız cebirsel yolları kullanması sebebiyle bu ilmin modern şeklini almasına önemli katkı sağladı. İkinci dereceden bir denklem alışılmış üç basit tip ve alışılmış üç katışık denklem tipi ile temsil edildi. Üç katışık denklem ise ilk defa burada x2'nin katsayısı 1'e dönüştürülmeksizin hesaplandı. Batı bilimine yön veren Müslüman alim Kerecî, cebir ilmini Öklides geometrisinin sınırlarından dışarı çıkardı. Cebirsel birimleri düzenleyerek onun bağımsız bir ilim olduğu kanıtladı. Onun yazdığı eserler döneminden on yedinci asra kadar bilim adamlarının araştırmalarına konu olup alanının başvuru kaynağı oldu. Hisâbî cebir geleneğini geliştirip bu yeni geleneğin temellerini atmasıyla cebir ilminin müceddidi unvanını kazanan Kerecî'nin ilmi yöntemini takip eden bilim adamları ise; Şehrezûrî, İbnü't-Turâb, İbnü'l-Hişâm, Semev'el el-Mağribî, İbnü'l-Havvâm, et-Tenûhî, Kemâleddin el-Fârisî, İbnü'l-Bennâ el-Merrâkûşî, Cemşid el-Kâşî, Abdulmecîd el-Sâmûlî, İbn Hamza el-Mağribî ve el-Yezdî idi. Cebirin yanında, yer altı sularının bulunduğu arazilerin fizikî durum ve bitki örtüsü açısından tasvirini yapan Kereci, su kaynaklarının tanıtımını, ayrıca sulardaki sertlik derecesinin sebepleriyle yer altı sularının çıkarılma tekniklerini de inceledi. 'Hesaptaki Yeterlilik' adlı eserinde zihni aritmetik yöntemlerine yer verdi. Buradaki hesaplama işlemleri rakamlarla ifade edilmemesine rağmen son derece kolay ve anlaşılır bir üslupla işledi. Yer altı sularının bulunduğu arazilerin fizikî durumu, su kaynaklarının tanıtıması, sulardaki sertlik derecesinin sebepleriyle yer altı sularının çıkarılma tekniklerini yönünde çalışması onun bilinen ilk hidroloji mühendisi olduğunu gösterir. Al-Badi' fi'l-hisab (Hesaptaki Hariküladelik)

Cebir ilminde çığır açan Müslüman alim; Kereci

HABER OKUMA KILAVUZU