Cebir ilminin kurucusu Abdülhamid İbn Türk kimdir?

9. yüzyılda yaşamış olan Abdülhamid İbn Türk, cebir ilminin kurucularından biriydi. Doğum tarihi belli olmayan İbn Türk'ün, Hazar denizinin güneyindeki Gîlân yahut Çin Türkistanı'nın batısındaki Huttal'da doğduğu tahmin edilir. Dünya tarihine yön vermiş Müslüman bilim insanları için tıklayın. Tarihte künyesinde Türk yazan ilk âlim olan Abdülhamid İbn Türk hakkında bilgi veren İbnü'l Kıfti, onun hesap ilminde çok bilgili ve maharet sahibi olduğunu, bu ilmin mensuplarının daima ondan bahsettiklerini söyler. Kâtib Çelebi Keşfü'z-zunûn adlı eserinde, Abdülhamid İbn Türk'ün kendisi gibi matematikçi olan torunu Ebû Berze'nin dedesi hakkında bilgi verdiğini, onun cebir ilminin kurucusu olduğuna ve hatta bu konuda Hârizmî'den önce geldiğini söylediğini nakleder. Katip Çelebi kimdir? Katip Çelebi'nin bilinen tüm eserleri... Bilim tarihçisi olan ve Abdülhamid İbn Türk hakkında araştırmalar yapan Aydın Sayılı, bu bilim adamının Harezmî'den biraz daha önce yaşamış olduğunu belirtir. Ayrıca Hârizmî'nin bu ilim dalında öncü olduğu iddiasında bulunmayışının da Abdülhamid İbn Türk'ün torunu Ebû Berze'ye hak verdirebileceğini söyler. Matematiğin temelini atan Müslüman âlim; Battani için tıklayın. Tam adı Abdülhamid İbn Vasi İbn Türk Ebu Fazl olan âlim, 'sayılar teorisi ve cebir' konularında çalışmalar yaptı. Eserleri Kitab-ül Cami fi'l hisap, Kitab'ül Muamelat ve bazı kaynaklarda Kitâbü Nevâdiri'l-hisâb ve Havâssü'l-adâd adlı iki kitabının daha varlığı bildirilir. Ancak bu iki adın bir tek esere ait olması da mümkündür. Abdülhamîd ibn Türk'ün cebir üzerine El-Kitâb el-Cebr ve'l-Mukâbele adlı kitabının sadece birkaç sayfalık bir bölümü zamanımıza ulaştı. Eski tarihçilerden İbn Kıftî Abdülhamîd ibn Türk için şunları söyler: 'O, sahasında önceliği olan bir hesaplama sanatı uzmanıdır ve bu meslekten insanlar ondan söz etmişlerdir. İbn Türk el-Cîlî olarak bilinir ve Ebû Muhammed de takma adıdır. Aritmetik alanında üne sahiptir; çok okunan ve kullanılan yayınlar yapmıştır. Altı kitaptan oluşan Kapsamlı Aritmetik Kitabı ve Aritmetikte Az Bilinen Şeylerin Kitabı ve Sayıların Nitelikleri bunlardandır.' Matematikte özel olarak bahsedilen 'el-cebr' ifadesi Harezmî'nin eserlerinin Latinceye çevrilmesiyle Batıya geçti ve böylece cebir bilimi Avrupa'da 'algebra' adıyla anılmaya başladı. Abdülhamid İbn Türk, ikinci derece denklemlerinin çözümleri, Harezmî'den daha ayrıntılı verdi. Abdülhamid İbn Türk, günümüze sadece bir bölümü ulaşan Cebir ve Denklemler kitabında x² = bx gibi basit denklemler ile x² + c = bx ve x² = bx+ c gibi çok bilinmeyenli denklemleri inceledi. Bu denklemlerin geometrik yolla nasıl çözümlendiğini gösterdi. Abdülhamid İbn Türk, bazı çözümlerinde o dönem negatif sayı kavramı bilinmediği için 'imkânsızlık hali' kavramını kullandı. İbn Türk, birinci ve ikinci dereceden özel denklemleri kare ve dikdörtgen yardımıyla ispatladı. Böylece cebir problemlerinin geometrik yılla çözülmesi demek olan analitik geometri kullandı. Batı'da analitik geometri Abdülhamid İbn Türk'ten asırlar sonra 17. yüzyılda Descartes tarafından ilk kez kullanıldı. İslam uygarlığında sayılar hakkındaki ilginç bilgiler için tıklayın. Mezopotamya geleneğini devam ettiren Abdülhamid İbn Türk, formül kullanmadan sözlü anlatımla sonuca varırdı. Abdülhamid İbn Türk, denklemleri incelemesi ve çözme metodu kendinden önce gelen çözümlerden farklı olsa da kendinden sonra gelen bilim adamlarına yol gösterici nitelikteydi. Harezmî İslâm dünyasında, aritmetik, cebir, kartografı ve trigonometri ve astronomi cetvellerinin yayını gibi önemli sahalardaki çalışmalarıyla öncülük etti. Kitâbü'l-Cebr ve'l-mukabele'de Abdülhamid İbn Türk ile aynı konuyu işleyen Harezmî, onun kadar denklemleri sistemli ele almayıp ayrıntıya girmeden çok kısa bir açıklamayla çözüme varır. Harezmi eğitim modeli için tıklayın. Konuyu meçhul saymayan Harezmî, bu sebeple de ayrıntılara girmeye gerek görmediğini düşünür. Bilim tarihçisi Aydın Sayılı bu nedenle Abdülhamid İbn Türk'ün İslâm dünyasında da Batı dünyasında da cebrin kurucusu olarak kabul edilen Harezmî'den önce yazmış olabileceği ihtimalinin pek zayıf sayılamayacağını söyler. Bu durumda her ikisi de İslâm dünyasında cebir bilgisine sahip olan ilk kişiler arasında bulunur. Abdülhamîd bir denklemi x2 bx= c formundan ziyade X b / X = c biçiminde gibi düşündüğünde, x asıl bilinmeyen ve / X de bilinmeyenin karekökü gibi görünmektedir. Harezmî ile Abdülhamîd İbn Türk'ün her ikisi de cebir konusunda göreli olarak erken tarihlerde birer eser kaleme aldı. Yani, Diophantos'un cebir tarihinde önemli bir rol oynamış olan aritmetik konusundaki eserinin Yunancadan Arapçaya tercüme edilmesinden iki kuşak kadar önce cebir alanındaki kitaplarını yazmışlardı. Abdülhamid İbn Türk'ün söz konusu cebir kitabı, Harezmî'nin ilk cebir kitabı yazarı olma özelliğini şüpheli bir hale getirse de Harezmî'nin cebir tarihindeki etkisi tartışılamaz önemdedir. Matematiğin babası: El-Harezmi ile ilgili haberimize ulaşmak için tıklayın.

Cebir ilminin kurucusu Abdülhamid İbn Türk kimdir?

Cebir ilminin kurucularından biri olan Abdülhamid İbn Türk, yaptığı çalışmalarla kendinden sonra gelen bilim adamlarına yön verdi. Tarihte künyesinde Türk yazan ilk âlim olan Abdülhamid İbn Türk, döneminde çok okunan ve kullanılan yayınlar yazdı.

Abdülhamid İbn Türk kimdir?