Endülüslü filozof ve hekim: İbn Tufeyl

Doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte 12. yüzyılın ilk on yılı içinde doğduğu söylenebilir. O dönemde Müslümanların hüküm sürdüğü bu coğrafyada İbn Tufeyl, Arapların Kays kabilesine mensup olduğu için Kaysî nisbesiyle anıldı. O devir Endülüs'ünün iki önemli ilim merkezi olan İşbîliye (Sevilla) ve Kurtuba (Córdoba) şehirlerinden birinde veya her ikisinde öğrenim görmüş olabilir. Talebesi Bitrûcî'nin hocasını kadı olarak anmasından ve Lisânüddin İbnü'l-Hatîb'in onu filozof ve tabip olmanın yanı sıra fakih diye tavsif etmesinden anlaşıldığına göre başta fıkıh olmak üzere din ilimlerini öğrenmiş, ayrıca tıp ve felsefe okumuştur. İyi bir tabip ve cerrah olarak yetişen İbn Tufeyl mesleğini Gırnata'da icra etmeye başladı. Bu alandaki şöhreti sayesinde Gırnata valisinin, daha sonra da ilk Muvahhidî halifesi Abdülmü'min el-Kummî'nin oğlu Sebte ve Tanca Valisi Ebû Saîd'in ilgisine mazhar oldu ve onların sır kâtipliğine getirildi. (x) 🔍 Birçok esere ilham olan 9 asırlık öykü: Hayy bin Yakzan Felsefeye büyük ilgi duyan halife İbn Tufeyl'i himayesine alarak ona huzurlu bir çalışma ortamı sağladı. Bu özel ilginin oluşmasında Ebû Ya'kûb'un filozofla aynı kabileye mensubiyeti de rol oynamış olabilir. Halife Ebû Ya'kûb'un felsefî meselelere olan nüfuzu ile İbn Tufeyl'in Arap asıllı okumuşların oluşturduğu 'talebetü'l-hadar' arasındaki öncü konumunu belirten bir rivayeti, İbn Rüşd'ün ağzından onun öğrencisi Ebû Bekir Bündûd bin Yahyâ el-Kurtubî aktarmıştır. Buna göre saraya çağrılan İbn Rüşd halifenin yanında yalnızca İbn Tufeyl'in bulunduğunu görür. Bir ara İbn Rüşd de tartışmaya katılıp bilgisini ispatlama imkânı bulur. Yine İbn Rüşd'ün öğrencisinin aktardığına göre, halifenin İbn Tufeyl'e Aristo külliyatına açıklamalar yazılmasından söz etmesi üzerine kendisinin böyle bir iş için fazla yaşlı olduğunu söyleyen İbn Tufeyl bu görevin İbn Rüşd'e verilmesini sağlamıştır. (x) 🔍 Dünya tarihine yön veren Endülüs alimlerinin buluşları Ebû Ya'kûb, otoritesini kabule yanaşmayan Kafsa şehrini fethettiği sırada maiyetinde İbn Tufeyl de vardı. Zaferden sonra ülkenin her yanına gönderilen fetihnâmeye İbn Tufeyl'in yazdığı bir kaside de eklenmişti. Bu kasidenin yazılışından 10 yıl önce de Ebû Ya'kûb, Hristiyanlara karşı topyekûn cihad çağrısında bulunurken çoğunluğu Kays kabilesine mensup Arapların orduya katılmasını temin etmek üzere İbn Tufeyl'den bir kaside yazmasını istemiş, filozof da bu isteği yerine getirmişti. İbn Tufeyl, İslam tıp literatüründe kendi türünün en uzun manzum eserini (urcûze) kaleme almıştır. Nitekim İbn Rüşd ile filozofun el-Külliyyât fi't-tıb adlı eseri etrafında müzakerelerde bulunduğu kaydedilir. Öte yandan ilim tarihçileri, İbn Tufeyl'in astronomideki yetişmişliğinin tıptan daha ileride olduğu kanaatindedir. Bunun sebebi, Batlamyus astronomi teorisine yöneltilen eleştirilerin Endülüs'teki öncülerinden biri olmasıdır. Bitrûcî de astronomi üzerine olan eserinin mukaddimesinde İbn Tufeyl'in kendisine bu yeni sistemden söz ettiğini, gök cisimlerinin hareketlerini merkez dışı yörüngeler ve episiklüs modeline ihtiyaç duymadan açıkladığını belirtmiştir. (x) 🔍 'Müslüman aleminin tek romanı' Makkarî, İbn Tufeyl'in torununun oğlu olan Vezir Ebû Zekeriyyâ Yahyâ'nın elindeki bir metinden bu mushafın Emevî geleneğindeki hikâyesini aktarmıştır. Ancak İbn Tufeyl'in ilmî şahsiyetinin en önemli unsurunu filozofluğu oluşturur. Nitekim Merrâküşî de her şeyden önce onun bir Müslüman filozof oluşuna, felsefî çalışmalarının yöneldiği alan ve fikirlere temas etmektedir. İbn Tufeyl, Ebû Ya'kûb Yûsuf'un 1184 yılındaki ölümü üzerine yerine geçen oğlu Ebû Yûsuf el-Mansûr tarafından da himaye edildi ve Ebû Ya'kûb'un ölümünden bir yıl sonra Merakeş'te vefat etti. Birçok Doğu ve Batı diline çevrilen bu eser, Ahmet Hamdi Tanpınar tarafından 'Müslüman âleminin tek romanı' olarak tanımlanır. Eserde Hayy karakterinin uykulu çocukluk evresinden bilgiye ve nihai bilgiye geçmesini ve bu bilgiyle dünyayı ve etrafındaki her şeyi kavramasını ele alır. Hikâyenin başında bir prenses, Hayy'ı gizlice doğurur ve ekvatorda bir adanın sahiline terk eder; burada bir dişi geyik tarafından emzirilen Hayy, hayatının ilk 50 yılını insan yüzü görmeden geçirir. 'Issız bir adada yaşam' konusunun işlendiği bu eser birçok yapıta ilham olmuştur.

Endülüslü filozof ve hekim: İbn Tufeyl

İBN TUFEYL KİMDİR?