Gökkuşağı oluşumunu izah eden matematik alimi Kemaleddin Farisi kimdir?

İslam dünyasındaki fizik çalışmaları İbn Sina, İbnü'lHeysem, el-Cezerî, Kemaleddin el-Farisî ve Takiyüddin er-Raşid gibi bilim adamları tarafından geliştirildi.. Müslüman bilim adamları ve buluşları Fizik çalışmalarında üzerinde durulan konular genellikle ışığın sapma, yansıma ve kırılması, su saatleri, mekanik saatler, özgül ağırlıklar gibi alanları kapsardı. Fizik bilgilnlerinin işlediği konular bugün optik, mekanik, jeofizik, botanik vb. gibi bağımsız çalışma alanlarını oluşturdu. 9 asır önce icat edilen Filli Su Saati nasıl çalışıyordu? İslam dünyasının 'Optiğin Babası' olarak anılan en büyük fizikçi ve bütün çağlarda yetişmiş optikçilerin en büyüklerinden birisi olan İbnü'l Heysem, aynı zamanda bir astronom, matematikçi ve tıp bilginidir. Aristoteles ve Galen'in eserlerine çözümleyici açıklamalar yazmış olan Heysem'in en önemli eseri Kitabü'l Menazir Batı dünyasındaki bilimsel çalışmalara kaynak oldu, Bacon ve Kepler üzerinde büyük bir etki yaptı. İbnü'l-Heysem optiğini doğuda sürdüren Kemaleddin Farisî ve Kutbeddin Şirazî oldu. Dünyanın ilk gerçek bilim adamı: İbnü'l Heysem Heysem gökkuşağını bulutların meydana getirdiğini iddia ederken, Farisi 'Tenkihü'l-Manazir' adlı eserinde güneş ışığının su damlacıkları içinde iki defa kırılmasından meydana geldiğini savunmuştur. Ayrıca o gökkuşağının renklerinin oluşmasında da öncekilerden farklı açıklamalar yapmıştır. Kemaleddin el-Fârisi'nin doğum ve ölüm tarihlerinde net bir bilgi yoktur. Modern kaynaklarda 665 (1267) yılında doğduğu, 718'de (12 Ocak 1319) elli üç yaşında iken Tebriz'de öldüğü belirtilir. Kemaleddin Farisi uzun süre matematik eğitimi aldı. Kutbüddîn-i Şîrâzî'nin öğrencisiydi. Bu arada ilm-i menâzır (optik) konusuyla ilgilenmeye başladı; İbnü'l-Heysem'in optik ilmine dair Kitâbü'l-Menâẓır'ını okuyup inceledi. Optik bilimini İbn Heysem'den sonra kaldığı noktadan daha ileriye taşıyan Tenkîh elmenâzir gibi bir çalışmanın bilime kazandırılması da Kutbüddin Şirâzî'nin desteğiyle gerçekleşir. Ardından bu esere Tenḳīḥu'l-menâẓır adıyla bir şerh yazarak sonuna bir küre yüzeyinde ışığın yansıması ve kırılması, *gökkuşağı, hâle ve karanlık oda konularına dair yeni tespitlerini ekledi. Gökkuşağı: Güneş ışınlarının atmosferdeki su zerrelerini geçerken kırılması sonucunda meydana gelen çok renkli yay takımı. Gökkuşağı olayının İslam Ortaçağı'nda tek doğru ve parlak açıklamasını ortaya koyan Farisi İbn Sîna'nın bir su damlası ile içi su dolu bir cam küre arasında daha önce kurduğu benzetmeden hareket etmek ve İbnü'l-Heysem'in 'yakan küre' (el-küretü'l-muhrika) deneylerini göz önünde tutmak suretiyle teoriye küresel ortamda, aralarında bir yahut birkaç yansımanın vuku bulduğu iki kırılma açıklamasını dahil etti ve iki kırılma arasındaki bir ve iki yansımayı ayrı ayrı tanımlayarak bunları ışın konileri terminolojisi içinde ayrıntılı bir tarzda ortaya koydu. Bu teorisini test etmek için de daha sonra Descartes tarafından tekrarlanacak olan 'karanlık oda' (camera obscura) düzeneğine başvurup karanlık bir odada güneş ışınlarıyla aydınlatılan cam bir küre üzerinde ışığın durumunu gözlemledi. Kameranın en yalın hali: Karanlık oda Yarı şeffaf bir perde ile kapatılan kürenin bir kırılma, bir yansıma ve tekrar bir kırılmaya maruz bıraktığı ışınların, merkezi kürenin merkeziyle güneşi bağlayan eksenin üzerinde olan bir yay, daha çok ışık geçiren bir perde ile kapatıldığında da gökkuşağının bütün renklerini sergileyen bir çember meydana getirdiğini tespit etti. Ayrıca bu çemberi, küreden yansıdıktan sonra ikinci defa kırılan ışınların oluşturduğunu ortaya koydu ve aynı düzeneği iki kırılma arasındaki iki yansıma için de uyguladı. Böylece modern terminolojide birincil ve ikincil gök kuşağı denilen renkli yay takımlarını açıklamış oluyordu. Kemaleddin el-Fârisî'nin bu açıklamalarına yer verdiği ve aslında İbnü'l-Heysem'in Kitâbü'l-Menâzır'ının yeni bir yorumu olan Tenkīhu'l-menâzır li-davʾi'l-basar ve'l-besâʾir adlı eseri İslam bilim tarihinin en parlak ve en orijinal ürünlerinden biridir. Geliştirdiği aletlerle tutulmaları, bulutların ve kuşların hareketlerini inceledi. İslam bilim tarihinin en parlak ve en orijinal ürünlerinden birini teşkil eden Tenkīhu'l-menâzır'da ışığın yayılması hakkında şu bilgilere yer verilmektedir: Sonsuz olduğu düşünülen ışığın hızı sonludur; fakat çok büyüktür. Farklı ortamlarda ışığın hızı optik yoğunlukla ters orantılıdır (madde yoğunluğu gibi değildir). Onun ulaştığı bu sonuç gerçekte ışığın tanecik teorisine karşı geliştirilen dalga teorisinin bir özeti sayılır. Yararlanılan kaynak: TDV İslam Ansiklopedisi, Mehmet Emin Bozhöyük; Kemâleddin el-Fârisî.