Hareket felsefesini Anadolu'yla buluşturan mütefekkir: Nurettin Topçu

O hem sosyolog hem felsefeci hem yazar hem de öğretmendi. 20'nci yüzyıl Türkiyesi'nin mütefekkiri, Cumhuriyet dönemi Türkiyesi'nin kalbi ve ruhuydu. Kısacası bir mektepti Nurettin Topçu... Sorbonne Üniversitesi'nde felsefe doktorası veren ilk Türk Nurettin Topçu'nun 'İsyan Ahlakı' adıyla Türkçe'ye çevrilen tezi, Paris'te 1934'te, Türkiye'de ise 1990'da Kültür ve Turizm Bakanlığınca yayımlandı. Nurettin Topçu ve fikir dünyasına ışık tutan 25 ilginç bilgiyi okumak için tıklayın. 1909'da İstanbul'da dünyaya geldi. Başarılı bir öğrenciydi. Herkes para biriktirirken o kitap biriktirirdi, küçücük sandığında... Emek ve azmi ile Avrupa'da burslu eğitim aldı. Anadolu ve İslam medeniyeti sentezi için çabalayan, 'Hareket' dergisinin kurucusu, sosyolog, felsefeci, yazar ve öğretmen Nurettin Topçu, 1909'da İstanbul Süleymaniye'de dünyaya geldi. Babası Ahmet Efendi, İstanbul'a ilk yerleşen kişiydi ve Çemberlitaş'ta bir kasap dükkânı işletti. 'Hak bildiğiniz yolda yalnız yürüyebilecek kadar güçlü olun.' Nurettin Topçu'dan insan olmanın 'üç'lerini okumak için tıklayın. Kimlikteki adı Osman Nuri olan ve İstanbul'un tarihi semtlerinde yetişen Nurettin Topçu, altı yaşında Bezmialem Valide Sultan Mektebi'nin ana kısmına yazıldı. Sonrasında Büyük Reşit Paşa Numune Mektebi'ne verilen Topçu, burayı birincilikle tamamladı. Bir süre Vefa Lisesi'nde okuyan ve 1928'de İstanbul Lisesi'ni bitiren Topçu, aynı yıl Fransa'ya gitti ve hem Fransızca öğrenmek hem fark derslerini tamamlamak için Aix Lisesi'ne başladı. Buradan mezun olduktan sonra Strazburg Üniversitesi'ne geçerek felsefe öğrenimi gören Topçu, felsefe, ahlak, psikoloji, sanat felsefesi, tarih, mantık, sosyoloji, arkeoloji alanlarında eğitim aldı. Strazburg Üniversitesi'nde felsefe okudu. Yetinmedi bununla ahlak, psikoloji, sosyoloji gibi birçok alanda ilerledi. Öyle ilerledi ki, Sorbonne'da felsefe doktorası veren ilk Türk oldu. Felsefe doktorasını 1934'te Sorbonne Üniversitesi'nde veren Topçu, Türkler arasında ahlak üzerinde çalışan ilk öğrenci ve Sorbonne'da felsefe doktorası veren ilk Türk oldu. Cumhuriyet tarihinin önemli fikir adamlarından biri olan Topçu'nun Fransa'da altı yıl boyunca süren eğitiminin sonucunda verdiği doktora tezi 'İsyan Ahlakı' adıyla Türkçe'ye çevrildi. 'Gafil düşmanların kin ile doldurduğu bu kalbi ibadet ile aşk ile sabır ile durmadan yıkamak zorundayız. Yoksa bir yolun ortasında mahvolacak gibiyiz.' İslam'a adanmış bir ömür: Nurullah Topçu analizini izlemek için tıklayın. Topçu, Fransa'da 1934'te, Türkiye'de ise 1990'da Kültür ve Turizm Bakanlığınca yayımlanan başarılı çalışmasından dolayı üniversiteden altın saat, Amerika ve Kuzey Amerika'ya seyahat gibi ödüller almaya hak kazansa da bu ödüllerin hiçbirini kabul etmedi. Bu yükseliş zamanında bile aklında tek şey vardı: Vatanı! Hiçbir ısrara aldırmadı, vatanına geri döndü. O doğduğu topraklara sırt çevirmedi ama memleketindeki hiçbir fakülte ona kadro vermedi. Ödüllerin yerine üniversitenin giriş ve çıkış kulelerinde 24 saat Türk bayrağının asılmasını isteyen Topçu'nun bu isteği üniversite yönetimi tarafından yerine getirildi. Avrupa'daki hayatı okul, ev, kütüphane arasında geçen Topçu, bu sırada Sosyoloji Cemiyeti'ne girerek, derneğin yayın organında felsefi yazılar yayımladı. '20. asır insanlığının içinde bulunduğu büyük ruhî buhrandan Fransız çocuğunu kurtaracak idealcinin muallim olduğunu yedi sene evvel Sorbonne kürsüsünde dersini verirken ölen fikir şehidi, asrın tarihçisi Mathiez söyledi.' Samet Ağaoğlu, Ömer Lütfi Barkan, Besim Darkot gibi o yıllarda Fransa'da bulunan Türk öğrencilerle tanışan ve öğrencilik yıllarını Remzi Oğuz Arık ve Ziyaettin Fahri Fındıkoğlu ile geçiren Topçu, burada hareket felsefesinin kurucusu Maurice Blondel ile de tanıştı. Blondel ile tanışması Topçu'nun fikirlerinin olgunlaşmasında önemli bir rol oynarken, hareket felsefesinin etkisinde kalan Topçu, bu felsefenin kavramlarını ve metodunu kullanarak ahlak sorunlarına kendi kültürü açısından baktı. Nurettin Topçu'nun İsyan Ahlakı kitabından 20 unutulmaz alıntı 'Unutmak denilen o müthiş hem de kurtarıcı musibet, daha yaşarken hayat yolunda adım adım öldüğümüzü göstermiyor mu?' Yunus Emre ve Mevlana Celaleddin Rumi'nin düşüncelerinden de etkilenen Topçu, Sorbon'da başladığı Bergson üzerine çalışmasıyla doçent unvanı almasına ve İstanbul Üniversitesi'nde iki yıl eylemsiz doçent olarak çalışmasına rağmen kendisine üniversitede kadro verilmedi. Türkiye'ye döndükten sonra Galatasaray Lisesi başta olmak üzere farklı liselerde öğretmenlik görevi yürüttü. Toplam 40 yıl boyunca öğretmenlik yapan Topçu, 1960 ihtilaline kadar Robert Koleji'nde tarih, İstanbul İmam Hatip Okulu'nda psikoloji, felsefe ve dinler tarihi dersleri verdi. 3 kavram akla gelirdi Nurettin Topçu denildiğinde: İSYAN, HAREKET VE İRADE... Hareket felsefesine, Maurice Blondel'in penceresinden baktı. Hareket felsefesinden esinlenerek 1939'da 'Hareket' dergisini çıkarmaya başlayan Topçu, bir ekol oluşturdu ve hareket felsefesini Türk okurlarına tanıttı. Topçu, eğitim ve öğretime katkısını öğretmenlikte bırakmayıp felsefe, sosyoloji, psikoloji, mantık ve ahlak dersleri için ders kitapları da yazdı. Usta yazar, Anadolu coğrafyasında yaşayan herkesi merkeze koyan 'Anadoluculuk' düşünce hareketini savundu, kadim İslam ve Türk tarihini, tasavvufu ve modern dönemdeki sosyolojik gerçekliği eserlerinde de tahlil etti. İsyan ahlakı neferi Nurettin Topçu'nun hafızalardan silinmeyen sözleri 'İnsanlar, hakikate ulaştıran imana sahip olmadıkları için hukuk sistemlerini icat ettiler; din yerine mecburiyeti koydular.' Aynı zamanda Anadolu toprağına ve Türk tarihine sıkı sıkıya bağlı bir milliyetçilik anlayışı geliştiren Topçu, milliyetçiliğin 'devirlerin tahakküm sermayesi olan siyasi hezeyanlardan sıyrılması' gerektiğini savunurken, 'Hareket, Allah'la insanın terkibidir' sözünü ölçü alarak eğitimden ekonomiye, ahlaktan politikaya, felsefeden bilime, insanı ilgilendiren her alanda yazılar yazdı. 'İsyan' bir başkaldırı değildi onun için Allah'a doğru yükselmeyi ifade ediyordu. Topçu'ya göre isyanın da bir ahlakı vardı. Bunu hatırlattı eserlerinde… Topçu, Medeniyeti 'İnsanlığın muayyen tarihi devirlerinde bir zümre cemiyetin benimsediği vasıtalarla çalışarak ortaya koyduğu ve yaşattığı teknik eserlerin ve yaşayış şekillerinin bütünü', kültürü ise 'Bir cemiyetin kendi tarihi içinde meydana getirdiği değer hükümlerinin bütünü' olarak tanımladı. 'İsyan'ı da 'insanı Allah'a götürecek yolları tıkayan her şeye başkaldırı' olarak tanımlayan Topçu, Batıcılığın ve Batılılaşma çabalarının taklitten öteye gidemeyişinin nedenini kültür ile medeniyetin birbirine karıştırılmasında gördü. 'Sizi dört taraftan çeviren düşmanları tanımak istiyor musunuz? Bunların çoğu sizin hayatınıza girmiş, sizin dilinizle konuşuyor ve bazan da sizin kalbinizde barınıyorlar.' Nurettin Topçu, ilk yazılarından itibaren bütünlüğü olan çok taraflı bir fikir mücadelesi yürüttü, bir taraftan da Osmanlı-Cumhuriyet modernleşmesini hesaba katıp onu aşmayı hedefleyerek tenkitçi bir bakış açısıyla 'yeni bir insan', 'millet', 'devlet modeli' keşif ve inşa etmeye çalıştı. Nurettin Topçu'nun kendi sesinden 'Vaaz' 1975 Nisan'ı pek de iyi haberler getirmedi. Pankreas kanserine yakalanmıştı. Aynı yılın 10 Temmuz'unda vefat etti. Nizam Ahmed imzasıyla da şiirler yayımlayan ve 1975 nisanında pankreas kanserine yakalandıktan sonra aynı yıl 10 Temmuz'da vefat eden Topçu, İstanbul'un Fatih ilçesindeki Kozlu Mezarlığı'nda toprağa verildi. '20. asırda ilmin ulaşabildiği teknik, bizi apartmanlarda barındırıyor, masada yemek yiyor ve otomobille dolaşıyoruz.' Nurettin Topçu'yu 'Cumhuriyet dönemi Türkiyesi'nin kalbi ve ruhu' olarak tanımlayan Mehmet Kaplan, vefatının ardından Topçu için, 'Ben onda Yunus Emre'nin çağın felsefesi ile yoğrulmuş büyük bir temsilcisini buldum. Hiç şüphe etmiyorum ki öbür dünyada yöneldiği yer Mevlana ve Yunus Emre'nin yanıdır.' ifadelerini kullandı. Nurettin Topçu'dan bize, 'Hareket, Allah'la insanın terkibidir' sözü miras kaldı. Merhum Nurettin Topçu'ya, 2017'deki Cumhurbaşkanlığı Kültür ve Sanat Büyük Ödülleri'nde, 'İnsanın var oluşunu sadece et, kemik, kan ve maddeden ibaret görmeyip ruhun derinliklerine inen, isyanın da bir ahlakı olduğunu ve bireyin toplumda bir ahlak nizamı çerçevesinde kendine yer edineceğini anlatan, bu millete Anadolu irfanının kıymetini ve düzen kurucu ahlakını kuşanmayı telkin eden, kadim İslam ve Türk tarihini, tasavvufu ve modern dönemdeki sosyolojik gerçekliği tahlil eden eserleri' dolayısıyla 'Vefa' ödülü verildi. 'İnsanlar, bazan kendi katillerinden hayranlıkla bahseder. Ah Avrupa! Ah Amerika!' Deneme, inceleme, öykü, roman, çeviri ve ders kitapları kaleme alan Topçu, ardında 'İsyan Ahlakı', 'Yarınki Türkiye', 'İslam ve İnsan', 'Ahlak Nizamı', 'Ahlak', 'Devlet ve Demokrasi', 'Mevlana ve Tasavvuf', 'Kültür ve Medeniyet', 'Türkiye'nin Maarif Davası', 'Taşralı', 'Bergson', 'Mehmet Akif', 'Büyük Fetih' gibi birçok eser bıraktı.

Hareket felsefesini Anadolu'yla buluşturan mütefekkir: Nurettin Topçu

Nurettin Topçu kimdir?