Hayvan ilminde Batı'yı aydınlatan Müslüman deha
Arap ve İslam kültürünün altın çağında yaşayan Cahiz bu kültürün en büyük temsilcilerinden biri olmuş, hem dinî hem din dışı alanlarda eserler verdi. İslam akılcılığının beşiği olan Basra'da doğması ve elde ettiği diğer imkanlar onu büyük zekâlardan biri yapmıştı. Dini-siyasi sahadaki eserlerinde İslam'ın ilk devirlerindeki meseleleri, din dışı eserlerinde ise İslam kültürünü ve hümanizmasını inceledi. Günümüze pek azı ulaşan eserlerinden çıkan sonuca göre Cahiz, imanın sınırlarını aşmadan doğal hadiseleri, eski tarihi, gerçek gibi nakledilmiş efsanevi rivayetleri büyük bir ustalıkla tenkit süzgecinden geçirdi ve bunların akla uygun çözüm yollarını aradı.
MELEZ BİR ÇOCUKTU
Asıl adı Ebû Osmân Amr b. Bahr b. Mahbûb el-Câhiz el-Kinânî olan Basralı El Câhiz, tahminlere göre 767-777 yılları arasında Basra'da doğdu. İlk kaynaklara dayanarak biyografisini yazan Sendûbî'ye göre dedesi Mahbûb deve çobanı bir zenci idi. Buna göre Câhiz bir Arap-zenci melezi olmalı. "Câhiz" lakabı kendisine patlak gözlü olmasından dolayı verilmişti.
Küçük yaştan itibaren karşı konulmaz ölçüde öğrenme isteğine sahip ve olağanüstü meraklı olan Câhiz'in gençliğinde, en parlak devrini yaşayan Basra'da çok canlı bir ilim ve kültür hayatı vardı. Halîl b. Ahmed, Sîbeveyhi, Ahfeş, Ebû Ubeyde Ma'mer b. Müsennâ, Ebû Zeyd el-Ensârî, Asmaî gibi birçok büyük âlim o dönemde Basra'da bulunuyordu. Câhiz, bu âlimlerin derslerine devam ederek gramer, şiir, tarih ve edebiyat öğrendi.