İbn Haldun kimdir? İbn Haldun’un hayatı…

İbn Haldun, 27 Mayıs 1332 tarihinde Tunus'ta doğdu. Aslen Yemen'in Hadramut bölgesinden olduğu için kendisi Muḳaddime'de Hadramî nisbesini kullanmış, Tunus'ta doğmuş olması sebebiyle Tûnisî, hayatının büyük kısmını Kuzey Afrika'da geçirmesi dolayısıyla Mağribî nisbeleriyle de anılmıştır. İbn Haldun'un mensup olduğu kabilenin reisi olan atası Vâil bin Hucr bir heyetle Medine'ye giderek Peygamber Efendimizi ziyaret etmiş, Resûl-i Ekrem'in, 'Allahım, Vâil'i ve soyunu mübarek kıl!' şeklindeki duasını almıştı. Ülkesine dönerken Muâviye bin Ebû Süfyân da onunla birlikte gönderilmişti. Vâil, Peygamberimizden yetmiş kadar hadis rivayet etmişti. Vâil'in torunları Endülüs'ün fethi sırasında buraya gelip Karmûne (Carmona) şehrine yerleşmişlerdi. Bu aileden Endülüs'e ilk gelen Hâlid bin Osman bin Hânî'dir. Hâlid ed-Dâhil olarak da bilinen Hâlid'in ismi Endülüs'te âdet olduğu üzere saygı ifadesi olarak 'Haldûn' şeklinde söylenmeye başlanmış, onun soyundan gelenler de Benî Haldûn diye tanınmıştır. Karmûne'de bir süre ikamet eden Haldûnoğulları, daha sonra yerleştikleri İşbîliye'de (Sevilla) saygın bir aile olarak tanınmışlar, Endülüs'te ve Kuzey Afrika'da siyasî ve ilmî alanda önemli rol oynamışlardır. Tarihçi İbn Hayyân el-Kurtubî bu ailenin siyaset ve ilim alanındaki ününe işaret etmiştir. Yetiştiği siyasî ve içtimaî ortam İbn Haldun'un ilmî kişiliğinin oluşması bakımından büyük önem taşır. Onun zamanında Tunus'ta Hafsîler, Fas'ta Merînîler, Tilimsân'da Abdülvâdîler, Endülüs'te Nasrîler (Benî Ahmer), Mısır'da Memlukler hüküm sürmekteydi. Kuzey Afrika ve Endülüs'teki devletler hem birbiriyle mücadele ediyor hem de kendi içlerinde sık sık taht kavgalarına girişiyorlardı. İbn Haldun 16 yaşında iken Merînî Hükümdarı Sultan Ebü'l-Hasan Tunus'u işgal etti. (x) İbn Haldun ve sosyal bilimlere dair 15 ilginç bilgi Endülüs'ten Fas'a göç etmek zorunda kalan âlimlerin bir kısmını da beraberinde Tunus'a getirdi. Tunus'a gelen Muhammed bin Süleyman es-Sattî, Ahmed ez-Zevâvî, Muhammed bin İbrâhim el-Âbilî, Ebü'l-Kāsım İbn Rıdvân, Ebû Muhammed Abdülmüheymin el-Hadramî gibi âlimlerden faydalanan İbn Haldûn, Abdülmüheymin'den hadis ve siyer, Zevâvî'den kıraat, Sattî'den fıkıh, Âbilî'den fıkıh usulü, kelâm, mantık, felsefe ve matematik dersleri aldı. Fahreddin er-Râzî'nin kelâm ilmindeki usulünü öğrendi. İbn Haldun, 1348'deki veba salgınında anne ve babasıyla hocalarının bir kısmını kaybetti. Bu sırada Tunus'u işgal etmiş olan Sultan Ebü'l-Hasan Fas'a dönmek zorunda kaldı. Beraberinde getirdiği âlimler de onunla birlikte Fas'a döndü. Hocalarıyla beraber Fas'a gidip öğrenimine orada devam etmeye karar veren İbn Haldun'u ağabeyi Muhammed bu fikirden vazgeçirdi. Ancak Tunus'ta iktidarın tekrar el değiştirmesi sonrası İbn Haldun Fas'a gitti. Kendisine yakın ilgi gösteren sultan onu ilim meclisini oluşturan âlimler arasına aldı. Bir yıl sonra da kâtiplik ve mühürdarlık görevine getirdi. İbn Haldun bu sırada Fas'taki kütüphanelerde çalışmalar yaptı. Endülüs'ten buraya göç eden âlimlerden de faydalanarak bilgisini genişletti. İbn Haldun, sultanın kendisine verdiği görevi ailesinin daha önce bulunduğu görevlerden aşağı görüyor, daha yüksek mevkilere ulaşmak istiyordu. Bu husustaki çabaları sonuç vermeyince vezirle arası açıldı ve görevini bıraktı. Endülüs'e gitmeye karar verdi ve 1362'de Gırnata'ya (Granada) ulaştı. Nasrî Hükümdarı Muhammed'in veziri ünlü müellif Lisânüddin İbnü'l-Hatîb Fas'ta sürgünde iken İbn Haldun kendisine yardımcı olmuş, aralarında dostça ilişkiler kurulmuştu. Bu sayede İbn Haldun büyük itibar gördü. Ailesini de yanına alan İbn Haldun, Gırnata'da bir süre refah içinde yaşadıysa da çok geçmeden Vezir İbnü'l-Hatîb'le arası açıldı. Bu durum sultanın da ondan uzaklaşmasına sebep oldu. (x) İbn Haldun'un Mukaddime eserine göre devletlerin bekası Hayatının ilk 20 yılını Tunus'ta, 26 yılını Cezayir, Fas ve Endülüs'te, 4 yılını yine Tunus'ta, son 24 yılını da Kahire'de geçiren İbn Haldun iyi bir eğitim görmüş, küçük yaştan itibaren ilim ve fikir hayatına ilgi duymuş, ancak siyasetin cazibesinden kurtulamamıştır. Devletin en üst kademelerinde bulunma hırsı takibata uğramasına, sürgün ve hapsedilmesine sebep olmuştur. Sıkıntılı bazı dönemleri olmakla birlikte genellikle saray ve konaklarda refah içinde itibarlı bir hayat sürmüştür. Sık sık kabileler arasında dolaşarak bedevî kabile hayatını yakından tanımış, fırsat buldukça da ilim ve öğretimle meşgul olmuştur. Ünlü Muḳaddime'sini böyle bir bilgi ve deney birikimiyle kaleme almıştır. (x) İbn Haldun'un Mukaddimesi'nden 20 alıntı Kadı ve resmi elçi olarak yoğun bir programı olmasına rağmen akademik araştırmalarına devam eden İbn Haldun, Erken ve Sonraki Dönem Tarihi Üzerine Dersler ve Arşiv adlı dünya tarihi eserini kaleme aldı. Bu eserin ilk cildi Mukaddime ve Tarihe Giriş adlarıyla bilinir. Çok büyük bir emeğin ürünü olan Mukaddime, genel dünya tarihi üzerine bir eserdir. İbn Haldun, tarih yazıcılığının gerçeklerin liste halinde sunulmasından ibaret olmadığı ve bu gerçekle kimin yorumladığına, hangi bölgeye ait olduklarına ve taraflı olup olmadıklarına bağlı olarak farklılık arz edeceği fikrini araştırdı ve uyguladı. (x) İbn Haldun'a göre beslenme ibadeti nasıl etkiliyor? 🍽 Tarih yazıcılığına ve yöntembilimine yönelik bu yeni yaklaşım bugün hala tarihçiler tarafından kullanılır. İbn Haldun taraflılığı ve doğrulanmamış bilgilerin aktarılmasını tamamen reddediyordu. Böylece, delillerin bilimsel sayılabilmesi için esas teşkil eden akademisyenlik ve sosyal bilimlere yeni ve ihtimamlı bir boyut getirdi. Bu büyük kitap uzun bir giriş bölümünün ardından gelen altı bölümden oluşur. Birinci bölüm genel olarak toplum, toplumun türleri, coğrafi dağılımları ve medeni dünyanın bölgeleri ile ilgiliydi. İkinci bölüm vahşi kabileler de dâhil olmak üzere göçebe toplumlara bakılıyordu. Üçüncü bölüm hanedanlıklar, halifelikler, manevi ve geçici güçler ve siyasi makamlar üzerine bir söylemdi. Dördüncü bölümde göçebe olmayan toplumlar, şehirler ve iller ele alınıyordu. Beşinci bölümün konusu zanaatlar, geçim yolları ve diğer iktisadi faaliyetlerdi. Altıncı bölüm ise bilimlerin sınıflandırılması ve öğrenme ve öğretme yöntemleri üzerineydi. Bu kitabın tamamı 1957 yılında İngilizceye tercüme edilmiştir. En tanınmış çalışmalarından bir tanesi medeniyetlerin yükselişi ve çöküşüyle ilgiliydi; medeniyet ve sosyolojinin bilimi olan sosyal bilimin temelleri bu eserle atıldı. İbn Haldun, medeniyet ve kültürün kendi çöküşünü nasıl hazırladığını açıklıyordu. Çökmeleri öncesinde sosyal bağların en sağlam olduğu noktada zirveye ulaşan medeniyetler, grup desteğinin ve sosyal bağların refah dönemlerinde boy gösteren sağlıksız rekabet ve yolsuzluk sebebiyle zayıflaması sonucunda tarih sayfasından yok oluyordu. (x) İbn Haldun 'insanı açlık değil, tokluk öldürür' sözüyle ne kastediyor? Geliştirdiği sosyal teoriyi daha ayrıntılı şekilde açıklayan İbn Haldun, bir sosyal grubun, hatta devletin yükselişinin asabiye ya da aşiretçilik adını verdiği sosyal bir kavram ile başladığını öne sürer. 'Siyasal liderler ve hanedanlıklar, bulundukları yüksek mevkilere grup hissini yoğunlaştırma kabiliyetleri sayesinde gelirler ve bu hissin iktidarı elde etme konusundaki doğal gücünden fayda sağlarlar. Siyasi tahakkümün elde edilmesi sonucunda ortaya çıkan aşırı toprak genişlemesi hanedanlığa verilen grup desteğini seyreltir. Daha da önemlisi, bu noktada hanedanlığın ahlaki yapısının zayıflamasıyla ilgili üç nesle yayılan kaçınılmaz bir döngü başlar. Kendisini destekleyenlere yabancılaşan hanedanlığın toprakları güçlü ve bozulmamış grup hissinden beslenen diğer grupların eline düşer.' İbn Haldun toplumların ve medeniyetlerin döngüsel bir yapısı olduğunu gördü. Ona göre medeniyetler, ortak bir korunma ya da yönetme ihtiyacından doğuyor, çöküşün hemen öncesinde sosyal bağların en kuvvetli olduğu dönem zirveye ulaşıyor ve grup desteğinin ve sosyal bağların refah döneminde ortaya çıkan haksız rekabet ve yolsuzluklar yüzünden zayıflamasıyla birlikte çökerek yok oluyordu. İbn Haldun'un düşüncesine göre bölücü kuvvetlere karşı koyacak yegâne şey, her milletin tabiatında mevcut bulunan din olgusuydu. İbn Haldun, İslam'ın toplumlara kalıcı manevi hoşnutluk verdiğini, hayatın tüm sorunları için komple bir cevap sunduğunu ve insan ırkının yapılanmasıyla ilgili deneye dayalı soruları tek başına cevapladığını açıklar. Gerçekten birlik içerisinde yaşayan etkili bir devlet için, dini mutlak bir gereklilik olarak görüyordu. İbn Haldun, iktisat teorisinde de zamanının ilerisindeydi. Refahın kaynağının emek olduğu sonucuna Adam Smith'ten 4 yüzyıl önce varmıştı. Tarım, endüstri ve ticaretteki direkt gelir kaynağıyla ve devlet memurlarının ve özel ücretlilerin dolaylı gelirleri arasındaki ayrıma da işaret ediyordu. (x) İbn Haldun'un Mukaddime adlı eserinde 'umran' ilminin tarihle olan ilişkisi

İbn Haldun kimdir? İbn Haldun’un hayatı…

İBN HALDUN KİMDİR?