İlk çocuk doktorumuz Şifai Şaban Efendi

Türk tıp tarihinde unutulmaması gereken hekimlerden biri anne ve çocuklar için ilk Türkçe tıp kitabını yazan Şaban-ı Şifaî Efendi'dir. On yedinci asrın ortalarına doğru doğduğu tahmin edilen Şifai Efendi'nin doğum yeri Ayaş babasının ismi ise Ahmet idi. (x)Bir şifa medeniyeti : Osmanlı Erken yaşlarda İstanbul'a gidip medrese tahsili gördü ve tıpla ilgilendi. Medrese mezuniyetinden sonra yıldızı kısa sürede parladı. Kaynaklarda kendisinden tatlı dilli ve güler yüzlü olarak bahsedilir. Hatta Mirzazâde Salim Efendi'nin tezkiresinde kaydettiğine göre tedaviden önce güzel sözlerle hastalarının gönlünü alır, kalbini kuvvetlendirirdi. (x)Osmanlı tıbbına dair 25 ilginç bilgi Bu hususiyetleriyle herkesin olduğu gibi devlet ricalinin de dikkatini çekmeyi başaran Şaban Efendi, çalışkanlığıyla da nam salmıştı. Nitekim tahsilinden sonra Dârüssaâde Ağası Yûsuf Ağa'ya intisap ederek saray hekimleri arasında yer aldı. Hekimbaşı Hayâtîzâde Mustafa Feyzî Efendi'den himaye gördü ve onun gözden düşmesiyle saraydaki görevine son verildi. (x)Müslüman alimlerin sağlık ile ilgili çalışmaları Şifai Efendi yaşamı boyunca çeşitli görevlerde yer aldı. Şark ve garbın tıbbî eserlerini yakından takip eden, Arapça ve Farsçaya son derece hâkim olan Şaban Efendi, 1684 Anadolu Kazaskeri Minkārîzâde Abdullah Efendi'den mülâzemetle müderrisliğe başladı. Mart 1688 Sarây-ı Galata, Mayıs 1692 Şeyhülislâm Hüseyin Efendi, Ekim 1697 Etmekçioğlu, 1700 Koca Mustafa Paşa, Ağustos 1703 Sinan Paşa medreselerine ve aynı yılın cemâziyelâhirinde 1703'te Diyarbekir kadılığına tayin edildi. (x)Osmanlı'da görülen hastalıklar ve tedavi yöntemleri Müderrislik mesleğinden el çektirilip kadılığa tayininde II. Mustafa'nın hekimbaşısı Nuh Efendi'nin etkili olduğu söylenir. Bir taraftan mesleğini icra ederken diğer yandan da şiire ve tarihe de meraklı olan Şifai Efendi, Temmuz 1704 kadılıktan da azledilince Diyarbakır'dan İstanbul'a dönüş yolculuğu sırasında Ankara'da aynı yılın zilkadesi Mart 1705'te hastalanarak vefat etti. Şifai vefatından sonra Ankara'ya defnedildi. (x)İslam uygarlığında 'tıp eğitimine' dair bilinmeyenler Süleymaniye Tıp Medresesi'nde müderrislik, darüşşifasında başhekimlik ve İkinci Viyana Kuşatması'ndan sonra devam eden seferler sırasında da ordu başhekimliği yapan Şifaî Şaban Efendi, pek çok hekim yetiştirmiş mühim bir hocaydı. Şiirlerinde 'Şifâi' mahlasını kullanan şair hekim Şa'bân Şifâ'î, pek çok hekim yetiştirmiş olup Diyarbakır'da bulunduğu dönemde tabip Mehmed Rıza Amedî'yi yetiştirmişti. (x)İslam dünyasında ilk operatör doktor İbnü'l Kuff Osmanlı İmparatorluğu'nda çocuk sağlığı ve hastalıkları konusunda yazılmış ilk eserlerden biri olan Tedbîrü'l-Mevlûd, Şaban Şifai tarafından 1701 yılında tamamlandı. Şa'bân Şifâ'î Sadrazam Amcazade Hüseyin Paşa ile Reisülküttap Râmî Efendi'ye ithaf ettiği bu eserini hazırlarken başta İbn Sînâ olmak üzere Râzî ve Hacı Paşa gibi İslâm coğrafyasının büyük hekimlerinin yazdıkları eserlerden yararlanarak eserini Türkçe yazmıştı. Eser, gebelik ve yeni doğan çocukların tedavi ve beslenmelerine dair önemli bilgiler içermekteydi. Sade bir dille kaleme alınarak yazılmıştı. (x)İslam uygarlığında temelleri atılan 'ilk hastanelere' dair bilinmeyenler Klasik İslâm tıbbını ve müellifin şahsî gözlemlerini yansıtan eser, mukaddimeden sonra sekiz bölümle bir hâtimeden meydana gelmekteydi. Eserin başlıca konuları; üreme, gebelik, yalancı gebelik, fetüsün teşekkülü, gebeliğin süresi, gebelere ve yeni doğan çocuklara yönelik alınması gereken tedbirler, beşiğin ve sütün nitelikleri üzerine çeşitli bilgiler, meme hastalıkları, kızamık, çiçek ve suçiçeğiydi. Kitabın önemli bir bölümü çocuk bakımı ve eğitimiyle ilgiliydi ve ana hatlarıyla Nasîrüddîn-i Tûsî'nin Aḫlâḳ-ı Nâṣırî'si ile Kınalızâde Ali Efendi'nin Ahlâk-ı Alâî'sinden derlenmişti. Eserin çeşitli kütüphanelerde nüshaları mevcuttur. Süleymaniye, Hacı Beşir Ağa, Hamidiye, Mihrişah Sultan,Esad Efendi, Nuruosmaniye Kütüphanelerinden bulunmaktadır. (x)Tıp tarihine damga vuran 5 Müslüman alim Şifai, Tedbirü'l Mevlud dışında pek çok önemli eser kaleme almıştı. Şifai'nin eserleri şunlardır: Şiirler: Salim tezkiresinde geçtiği üzere Şifâî mahlasıyla şiirler ve tarihler yazmıştır. Şa'bân Şifâ'î'nin bir şiir kitabı da Süleymaniye Kütüphanesinde bulunmaktadır. Şifâîye : Tıbbî bir eserdir. 1700'de telif edilmiştir. Nuruosmaniye Kütüphanesi'nde bulunur. Birer nüshaları da Ayasofya ve Nuruosmaniye Kütüphaneleri'nde bulunmaktadır. Fezâil-i Âl-i Osman: Mer'î bin Yusufü'l-Madisîyü'l-Hanbelî'nin Kalâidü'l-Ikyan fî Fezâil-i Âl-i Osman adındaki eserinin genişletilmiş tercümesidir. Bu eser I . Ahmed zamanında 1703-04 yılında tercüme edilmiştir. İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi'nde bulunuyor. Bursalı Tahir'e göre tercümenin bir nüshası Nuruosmaniye ile Umumi Kütüphane'de bulunuyor. Yazarın düzeltmeleri ve yazmaları içeren nüshası ise Nuruosmaniye Kütüphanesi'nde yer almaktadır. Kısas-ı Enbiyâ Tercümesi: Kaynaklarda söz edilmesine rağmen elde yoktur.

İlk çocuk doktorumuz Şifai Şaban Efendi

ŞİFAİ ŞABAN EFENDİ KİMDİR?