İslam medeniyetinin en önemli göz doktorlarından Ali bin İsa kimdir?

İslam medeniyeti, asırlar boyunca gıpta edilip örnek alınan bir sağlık sistemi kurdu. Tabiplik, medeniyetimizde çok şerefli bir meslek olarak yer alırdı. 7. yüzyıldan başlayarak tıp ilmi, İslam dünyasının farklı bölgelerinde oldukça karmaşık ve değişik bir disiplin halinde gelişme gösterdi. Medeniyetimizde ortaya konulan ilmi çalışmalar ve yapmış olduğu yeni icatlar insanlığı etkisi altına aldı. Bu alanda kaleme alınan eserler asırlar boyunca medreselerde üniversitelerde ders olarak okutuldu. (X)İslam dünyasının yetiştirdiği büyük alim Tıbbın İslam medeniyetinde gelişme göstermesinin nedeni, İslam inancının, insan yaşayışı ve sağlığına verdiği önemden kaynaklanır. Bundan dolayı hekimler de hastaları tedavi ederken zarar görmemesi için oldukça özen gösterirdi. Örneğin, ameliyat öncesinde hastanın bayıltılması ile ilgili olarak haşhaş otu, kelebek ve banotu suları kullanılırdı. Bu sular bir süngere emdirilerek güneşte tutulur ve ameliyat sırasında tekrar nemlendirilmek suretiyle hastanın burnu önüne yaklaştırılarak koklatılıp hastanın bayılması sağlanırdı. Hasta bu sayede derin bir uykuya dalar ve ameliyatın acılarını asla hissetmezdi. Medeniyetimizde asırlar boyu kullanılan bu narkoz çeşidi Batı dünyasında 1844'te kullanılmaya başlandı. (X)Matematik ilmine yön veren 10 Müslüman alim Müslüman hekimlerin Batılılardan çok daha ileride oldukları önemli alanlardan biri de göz hastalıkları ve tedavileriydi. Müslüman tabipler bu konuda büyük bir itina göstermişti. Özellikle İbnü'l-Heysem'in ortaya koyduğu optik alanındaki buluşları tıbbın bu şubesini bir hayli geliştirdi. İslam medeniyetinde optik alanındaki görüş ve tespitler asırlar boyunca aşılamadı. Migren ile göz hastalıklarının ilişkisi konusunda önemli tespitler yapan Müslüman tabipler bu alanda büyük başarılar elde etmiş iken Batılı doktorlar ise bu düzeyin çok gerisinde kalmışlardır. İslam medeniyetinde önemli yeri olan göz doktorlarından biri de Ali bin İsa idi. Tam adı Şerefeddin Ali b. Îsâ olan âliminin hayatı hakkında bilgiler sınırlıdır. Öğrenimini dönemin önemli hekimlerinden Ebü'l-Ferec bin Tayyib'in yanında yaptı. Tıbbi çalışmalarını da burada yürüttü. Oftalmoloji alanında ün kazanan bilim adamı Batı'da Jasu Haly adıyla tanındı. Döneminin en büyük hekimlerinden biri olan el-Kehhal'ın İsa ismine dayanarak bazıları onun Hıristiyan olduğunu sanmışlardı. (X)*Oftalmoloji: görme yolları hastalıkları ve cerrahisi (X)Endülüslü Müslüman bilim insanları ve buluşları Mesleki etik kurallara oldukça önem veren Ali bin İsa, 10. veya 11. yüzyılda başarılı göz ameliyatları yapabilen ve bunu eserinde ayrıntılı bir şekilde açıklayan Ortaçağ'ın en büyük göz doktoruydu. İslam dünyasının başarılı hekimlerinden er-Razi, hekimlerin kullanabilmesi için antimuan tozunu imal etti. El-Kehhal ise bu tozun göz hekimliğinde kullanılmasına öncülük etti. Antimuan tozu ilaç yapımında kullanılırdı. Kaleme aldığı Tezkiretü'l- Kehhalin fi'l-ʿAyn ve Emraziha (Göz ve Hastalıkları Hakkında Göz Doktorlarına Bir Hatırlatma) adlı eseri göz ve göz hastalıkları üzerine yazılmış oldukça geniş bilgiler veren tıp kitabıdır. Göz hastalıkları hakkında ilk eser olmasının yanında tezkire sahasındaki en eski eserdir. (X)Müslüman bilim adamları ve buluşları El-Kehhal, bu eseri yazarken devrin tıp âlimlerinden, araştırmalarından Galen, Huneyn bin İshak, Hipokrat, Dioskurides gibi tıp alanında önemli hocaların bilgilerinden yararlandı. Üç bölümden meydana gelen eserinin birinci bölümü 21 ayrı kısımdan oluşur. Gözün anatomi ve fizyolojisi tabakaları, damar ve sinirlerin incelenmesi, her bir tabakanın başlangıç ve sonu, sağladığı faydalar ve beslenme kaynakları anlatılır. (X)Göz hekimliğinin temelini atan Müslüman tabipler 74 ayrı kısımdan oluşan eserin ikinci bölümünde göz kapakları, gözyaşı bezleri, katarakt ameliyatı, kornea- uveanın hastalık ve tedavileri hakkında bilgi verir. Trahom hastalığına da yer veren el-Kehhal, gözde arpacık çıkması, göz kapağının büyümesi ve şeklinin bozulması gibi durumları da açıklar. (X)Göz sağlığı hakkında doğru bilinen yanlışlar Tezkiretü'l- Kehhalin fi'l-ʿAyn ve Emraziha'nın üçüncü bölümünde ise gözdeki iç hastalıklar ve tedavileri, billur cisim ve albümin hastalığında gözün değişiklikleri, miyop, hipermetrop, gece körlüğü; saydam tabaka, retina, görme siniri, ağtabaka ve iris hastalıkları, şaşılık ve görme hastalıkları hakkında bilgi verir. Bu bölümde yüz otuz iki çeşit hastalığın tarifi yapılır. Tezkiretü'l- Kehhalin fi'l-ʿAyn ve Emraziha adlı eserde 132 çeşit göz hastalığı ve tedavisi yer alır. Eserin sonunda genel sağlığın korunması için yapılan bazı tavsiyelerin yanında 141 çeşit basit ilacın göze olan etkileri anlatılır. Ali bin İsa ameliyatlarda ilk kez anesteziden yararlanan hekimlerden biridir. O zamana kadar bilinen lokal anestezilerin yanında ağrılı ameliyatlarda ilk defa adamotu ve afyon buharıyla genel anestezi maddelerinin yardımıyla göz ameliyatlarının yapılış şeklini verir. 10. yüzyıl başlarından itibaren oldukça ilgi gören eser, teorik ve pratik açıdan hekimlerin başvuru kitabı olan bu eserden doktorlar oldukça istifa etmiş, çalışmalarını ona göre inşa etmişti. Göz hastalıkları konusunda eser verenler, bu kitabın bazı bölümlerini aynen alır. Göz kapaklarının iç derisine ait olan on üç hastalıktan yumurta akı, süt gibi maddelerin çinko külü ile kullanılabileceğini belirtir. Göz kapaklarının içindeki bu hastalık devam ederse trahom denile kör edici bir hastalığa yol açabileceğini de söyler. Henüz optik cihazların olmadığı bir dönemde katarakt ameliyatı yaptı. Ali Bin İsa'nın en dikkat çeken yönü ise ameliyat tekniklerinin henüz gelişmediği bir dönemde lokal anestezi ile göz ameliyatı yapıyor olmasıydı. Tıp tarihçileri Ali bin İsa'dan sonra 19'uncu yüzyıla kadar gözle ilgili daha iyi bir eser yazılmadığını belirtir. Bununla ilgili olarak şaşılık testi olarak bilinen Hirschberg testini bulan ünlü göz hekimi Hirschberg şunları söyler: 'Bizler Avrupa'da 18. yüzyıla kadar göz hastalıkları sahasında bu eser seviyesinde bir esere rastlayamıyoruz.' İbni ebi Usaybia ise, Tezkiretü'l-Kehhalin fi'l-Ayn ve Emraziha'yı bütün göz doktorlarının mutlaka ezberlemesi gerektiğini belirtir. Ali bin İsa bu çalışmalarından başka, 827 yılında Halid bin Abdülmelik ile birlikte, dünyanın çevresini ölçmüş ve 40.248 km sonucunu elde etmişlerdir. Başka kaynaklarda bu değer 41.136 km dir.