Kalemi yorulmayan alim: İmam Zehebi

📌1274 – 1348 yılları arasında yaşayan meşhur hadis, kıraat ve tarih alimi İmam Zehebî'nin asıl adı, Ebu Abdillah Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman ez Zehebî et Türkmânî el Fâriki ed Dımaşkî'dir. Aslen Türkmen olan Zehebî'nin ailesi Silvanlıdır. Şam'a göç eden ailesi vesilesiyle dönemin ilmi merkezi olan Şam'da eğitim hayatına başlayan Zehebî sonrasında ilmi seyahatlere çıkar. 📌 Babası altın işleme ile uğraşan Zehebî'nin künyesi ve lakabı buradan gelir. Ailesinden ilmi hususlarda destek alan Zehebî, vefat ettiği tarih olan 1348'e dek ilim mecrasının içinde olup talebe yetiştirerek İslam ilimlerine katkı sağlar. Müslümanlar için hadis ilminin önemi 🔸 İmam Zehebî'nin evvela kıraat ilmi ile başlayan tahsil hayatı zaman içerisinde hadis ilmine doğru kayar. Azmi ve anlayışı ile genç yaşlarda kıraat ilminde önemli bir noktaya ulaşan alim, tecvid ilmine dair 'el Mukaddime' isimli bir eseri hocasından nakille kaleme alır. 🔸 Hadis meclislerine katılarak hadis ilmine dair ilk bilgilerini edinen Zehebî, hadislere dair içinde büyük bir sevgi duyar. Bu sevgi onu hayatının büyük çoğunluğunu vakfedeceği hadis ilmine yönlendirir. Hoca hoca dolaşarak hadis ilmine dair icazetler toplayan İmam Zehebî, birçok hadis seyahati yaptığı gibi rical ilminde derinleşir. Rical ne demek? Hadis ilmi içerisinde ravilere yani hadis nakleden kişilere odaklanan yan dal. 🔸 Hadis hakkındaki çalışmaları onun yolunu aynı zamanda tarih ilminde de düşürür. Hadisleri anlamak maksadıyla girdiği tarih ilminde de büyük vukufiyet elde eden İmam Zehebî 14. asır alimleri tarafından 'İslam'ın tarihçisi' olarak anılır. Ayet ve hadislerin ışığında 'İlmin fazileti' 📌 Zehebî ilmi meselelere ciddi emek veren, yaptığı çalışmalarla ümmetin önünü açan bir âlimdir. Sağlık sorunları pahasına hayatının sonuna dek ilim öğrenmek ve öğretmekten vazgeçmeyen Zehebî, ömrünün son yıllarında katarakt olur. 📌 Ömrünü hadis, kıraat ve tarih sahalarına hasreden Zehebî, bu alanlara dair yüzlerce eser okuyarak, yüzlerce eser kaleme alır. Yaptığı ilmi seyahatler ile ilmini kuvvetlendiren İmam, hayatı boyunca yüzlerce talebeye ders veren, yol gösterici bir âlim olur. Dört fıkıh mezhebiyle eğitim veren ilk İslam üniversitesi; Müstansıriyye 🔸 Hadis ilmi içerisinde daha çok rical konularına yoğunlaşan İmam Zehebî, bu hususta ciddi çalışmalar yapar. Kendi dönemine ulaşan ve ekseriyetle birbirini tekrarlayan çalışmaların dışında kalarak kıymetli, özgün işler ortaya koyan Zehebî, tenkidi öne alan bir anlayışı temsil eder. 🔸 Bilhassa bu hususlarda kendisinden önce yapılan çalışmaları tenkid eden İmam Zehebî, bu eserleri bir düzene sokarak, hadis ilimlerine dair olan malumatı ansiklopedik bir sisteme kavuşturur. Böylece hadis ilmi araştırmacıları için pratik bir sistem kurarak ilimleri kolaylaştırır. Yol gösterici 50 hadis 📌 Hayatı boyunca ilmi yolculuklarda bulunarak İslami ilimler eğitimini ikmal eden Zehebî, bu minvalde pek çok hocadan hadis, tefsir, kıraat ve temel bilgiler alanında dersler alır. Ders aldığı isimler içinde öne çıkanlar ise, ➡ Alemüddin es-Sehâvî ↪ 12. yüzyılda yaşayan Mısırlı meşhur kıraat alimi. ➡ Alemüddin el-Birzâlî ↪ Aslen Berberi asıllı olan meşhur muhaddis ve tarihçi. ➡ İbnü'l Vekîl el-Osmânî ↪ Soyu Hz. Osman'a (RA) dayanan meşhur Şafii fıkıhçısı. ➡ Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Mansûr el-Halebî el-Hâdırî ↪ 13. asırda Suriye'de yaşayan büyük Arap dili alimi. ➡ Yahyâ b. Ahmed es-Savvâf ➡ Ali b. Muhammed el-Halebî ➡ İbrâhim b. Gālib b. Şâver el-Bedevî el-Himyerî ➡ Ebû İshak Cemâleddin İbrâhim b. Dâvûd el-Askalânî ed-Dımaşkī ↪ Dımeşk'te bulunan büyük kıraat alimi. ➡ Talha b. Abdullah el-Halebî ➡ Mes'ûd b. Abdullah el-Agazâzî ↪ 13. asırda Dımeşk'te imamlık yapan alim. ➡ Yûsuf b. Abdurrahman el-Mizzî'dir. ↪ Halep civarında meşhur olan 14. asrın meşhur hadis hafızı. Hadis ilminin tartışmasız otoritesi: İmam Buhari 🔸 Büyük alimlerin en önemli özellikleri kendilerinin eksikliğini hissetmeyecek talebeler yetiştirmeleridir. İmam Zehebî bulunduğu tüm şehirlerde ve bilhassa Dımeşk'te yüzlerce talebeye ders vererek ilim halkasının genişlemesini sağlayan önemli bir figürdür. Yetiştirdiği meşhur talebeleri; ➡ Selahaddîn es-Safedî ↪ Zehebî'nin meşhur talebelerinden olan Safedî; alim, şair, edip, gramerci yönleriyle öne çıkar. ➡ Muhammed b. Ali b. Hasen ed-Dımeşkî el-Huseynî ↪ Zehebî'nin tahric hususunda en usta talebesidir. Muhaddis, fakih ve tarihçidir. ➡ İbrahim Burhanettin b. Abdirrahim Zeyniddin ➡ İsmail b. Amr İbn Kesîr ↪ İmam Zehebî'nin en meşhur talebesidir. İslam tarihi eserine dair çabaları ile tanınır. Bunun dışında müfessir ve muhaddistir. ➡ Abdülvehhâb Takıyyüddîn es-Sübkî ↪ 14. asırda yaşayan büyük Şafii fıkıhçısıdır. İmam-ı Azam Ebu Hanife'nin ilim silsilesi 🔸 Rıhle, eskiden alimlerin hadis almak için yaptığı ilmi yolculuklara verilen isimdir. İmam Zehebî de hadis ilminde derinleşmek ve hadis rivayet edebilmek için pek çok önemli şehre seyahat eder. Bunlar; ➡ Maarre ➡ Kudüs ➡ Basra ➡ Humat ➡ Halep ➡ Mısır ➡ Nablus ➡ Trablus ➡ İskenderiye ➡ Tebük ➡ Humus ➡ Şam ➡ Kerk ➡ Ramle şehirleridir. İlim için kilometreleri yaya yürüyen Müslüman âlimler 🔸 En bilinen talebelerinden Safedî İmam Zehebî hakkında, 'İmamların hocası, kendisine ulaşılamayacak bir hafız ve taklid edilemeyecek bir üslub, hadis ve onun ricali ilminde derin, hadislerin ilmine ve illetlerine hakim, insanların hal tercemelerini bilen, onların tarihlerindeki karışıklıkları ve şüpheleri gideren, kuvvetli zeka sahibi, birçok tasnif, muhtasar ve telifi olan, kendisiyle karşılaşıp ondan birçok ilim aldığım, birçok tasniflerini okuduğum, lüzumsuz nakilleri olmayan bir şahsiyetti.' der. (Safedî, Neksü'l Hımyan) 🔸 Alâmüddîn el-Birzâlî, 'Faziletli, temiz düşünceli, ilim için seyahat eden, faydalı pek çok eseri, tasnifleri, muhtasarları olan bir şahsiyet' cümleleri İmam Zehebî'yi över. (Beşşar, Avvad Maruf) 🔸 İbn Hacer el-Askalânî, 'Nablûsi'den şeyhinin hayatını okudum, ricâl ve onların durumları konusunda zamanın allâmesi, keskin zekâlı ve ince görüşlü biri olduğunu anladım' diyerek İmam Zehebî'nin zekasını ve ilmini över. (İbn-i Hacer el Askalani, ed Dürerü'l Kamine) Hadis Usulünün Zirvesi: İbn Hacer el Askalani 📌 Eser yazımlarını büyük ölçüde tamamladıktan sonra halka yönelik vaazlar veren İmam Zehebî, Keferbatne Mescidi'nde uzun yıllar boyunca vaaz verir. Zehebî'nin ders verdiği mekanlar; ➡ Dâru'l-Hadîs et-Tenkiziyye ➡ Türbetü Ümmü's-Salâh ➡ Dâru'l-Hadîs el-Arûyye ➡ Dârü'l-Hadîs el-Fâdıliyye ➡ Dâru'l-Hadîs en-Nefîsiyye'dir. 📌 Daru'l Hadis kurumları, Efendimiz (SAV) döneminden itibaren var olan yerlerdir. Bu yerler sadece hadis ve hadis ilimlerine ayrılan medreselerdir. İslam tarihinin dönüm noktası Nizamiye Medresesi 📌 Zehebî ilmi çalışmalarını toplayarak ortaya pek çok önemli eser koyabilmiş, sebatkar bir bir müelliftir. Tarih ve hadis gibi öne çıkan alanlara dair kaleme aldığı eserler kendisinden sonra bu ilim dalları ile ilgilenen talebe ve alimlerin vazgeçemediği, başucu kaynakları olur. 📌 Ana hatları ile tarih, hadis, teracim, kıraat, fıkıh gibi alanlarda eser veren İmam Zehebî, disiplinli bir çalışma ve Allah Teala'nın yardımı ile iki yüzden fazla eser kaleme alır. İlim yolculuğunda mutlaka okunması gereken kitaplar ◼ 'Mîzânü'l-İ'tidâl fî Nakdi'r-Ricâl' ↪ Zayıf ravilerle alakalı yazılan en önemli eserlerden olan 'Mîzânü'l-İ'tidâl', hadis uyduran, yalan hadisleri yayan, duymadığı hadisleri duymuş gibi anlatan ve güvenilmeyen hadis ravilerini ifşa eder. Ravi ne demek? Hadis rivayet eden şahıslara 'ravi' denir. ◼ 'Tezkiretü'l-Huffâz' ↪ Hadis hafızlarını anlatan ansiklopedik bir eserdir. Kitap sahabe olan ravilerden başlayarak 21 tabakada toplam 1176 biyografiyi içerir. ◼ 'Telhîsü'l-Müstedrek' ↪ Hâkim el Nîsâbûrî'nin 'Müstedrek' isimli sahih hadisleri ihtiva eden eserine yapılan en önemli şerh çalışmasıdır. Zehebî bu kitapta bazı hadislerde bulunan yanlışları düzeltir. En güvenilir hadislerin derlendiği kaynak: Kütüb-i Sitte ◼ 'Siyeru A'lâmi'n-Nübelâ' ↪ İmam Zehebî'nin tarih alanına dair yazdığı en kıymetli kitaplardan olan eser, tabaka şeklinde yazılır. İslamiyetin başlangıcından hicri yedinci asrın sonuna kadar olan tarihi hadiseleri anlatır. ◼ 'Târihü'l-İslâm ve Vefeyâtü'l-Meşâhiri vel-A'lâm' ↪ Onar yıllık tabakalar halinde yazılan eser genel bir İslam Tarihi eseri olduğu gibi hükümdarları, vezirleri, askerleri, kadıları, mezheplerin önde gelen isimlerini âlimleri, şairleri anlatır. Sayılan sınıfların hayatları ve etkileri eserde ele alınır. Kitap aynı zamanda Zehebî'nin kaleme aldığı en geniş eserdir. ◼ 'Ehlü'l-miʾe fe sâʿiden' ↪ Eser İslam tarihi için epey değerlidir. Çünkü bu eserde yüz yaşını aşkın kimseler anlatılır. Peygamber Efendimizin (SAV) 'Bu geceden itibaren geçecek 100 yılın sonunda bugün yeryüzünde yaşayanlardan hiç kimse kalmayacak' (Buhârî, İlim 41) hadisi merkeze alınarak, yüz yıldan fazla yaşayan 126 kişinin biyografisi zikredilir. İslam bilincinizi tazeleyecek 60 kitap ◼ 'Kitâbü'l-ʿArş' ↪ Eserin ana konusu Allah Teâlâ'nın arş ile olan ilişkisidir. İlgili ayet ve hadisler merkeze alınarak ilerlenen eserde Zehebî, sahabe ve âlimlerin görüşlerini serdeder. ◼ 'Teşbîhü'l-hasîs bi-ehli'l-hamîs' ↪ İmam Zehebî gördüğü tehlikeler üzerine bu eseri kaleme alır. Eser, Müslümanların ehl-i kitaba benzeme tehlikesine dikkat çeker. Bilhassa bayram günlerindeki bu riski açıklar ve Müslümanları bu hususta ikaz eder. İslam akaidini oluşturan esaslar

Kalemi yorulmayan alim: İmam Zehebi

İmam Zehebî kimdir