Osmanlı hanedanının tek kadın şairi; Adile Sultan

1 Haziran 1826'da doğan Âdile Sultan, II. Mahmud'un kızıdır. Sultan Adlî olan lakabına telmihen yeni doğan çocuğuna Âdile adını verdi. On üç yaşında iken babası vefat edince, tahsil ve terbiyesiyle ağabeyi Sultan Abdülmecid meşgul oldu. Çocukluğundan itibaren önde gelen hocalardan iyi bir eğitim aldı. Kendisini din, edebiyat, müzik ve hat alanında geliştirdi. Arapça, Farsça, musiki ve hat dersleri alarak yetişen Sultan, hatta Ebubekir Mümtaz Efendi'den yazı dersleri alarak hattat olmaya da hak kazandı. Bu eğitim süreci onun edebiyat ve şiire meyletmesini sağladı. Divan oluşturan şiirler yazan Âdile Sultan, Osmanlı hanedanı mensupları arasında yetişen tek kadın şairdi. Onun şiirleri oldukça samimi olup, büyük bir kısmı dinî-tasavvufî bir mahiyete sahipti. Âdile Sultan'ın bazı şiirleri Şehnaz, Hüzzam ve Hicaz makamında bestelendi. Kanuni Sultan Süleyman'ın şiirlerinden oluşan Muhibbi Divanı 1890 yılında ilk defa Âdile Sultan tarafından bastırıldı. Dervişim, kendi başıma yine sultân gezerim Yirmi yaşında iken, Tophane Müşiri daha sonra sadrazam olan Mehmed Ali Paşa ile evlenmesi uygun görüldü. Nikâhları 28 Nisan 1845 tarihinde kıyıldı. Ertesi yılın şubat ayında bir hafta devam eden muhteşem bir düğünle evlendiler. Âdile Sultan'ın düğün töreni, XIX. yüzyılda Osmanlı sarayında yaşanan en ilgi çekici hadiselerden biri olarak tarihe geçti. Bir hafta süren düğün, Düğün bugünkü Haydarpaşa Tren İstasyonunun bulunduğu yerde ve arkasındaki geniş çayırlıkta yapıldı. Burada bulunan kasırda İstanbul'daki sefirler, maslahatgüzarlar ve diğer misafirler ağırlanmış ve baloncu Komaski'nin balonu ile uçuşu seyredildi. Sultan'ın dört çocuğundan üçü daha küçük yaşlardayken vefat etti. Daha sonra kocasının ve hayatta kalan son evladının da vefat etmesi Âdile Sultan'ı çok etkiledi. 1869 yılından sonra kendisini hayır işlerine adayan Âdile Sultan, on dört vakıf kurarak hayırseverliğin güzel örneklerinden birini verdi. 1899 yılında vefat eden Sultan'ın mal varlığının bir kısmı satılarak yardıma muhtaçların iaşesinde kullanıldı. Mülklerin birçoğu ise eğitim kurumu olarak kullanıldı. Dindarlığı ve yardım severliğiyle tanınan Âdile Sultan'ın Fındıklı'daki sarayı âlim ve şeyhlerin sık sık toplanıp sohbet ettikleri, muhtaç ve fakirlerin her zaman başvurduğu bir yer haline geldi. Âdile Sultan, fukara evlerini ve mekteplerini tamir ettirir, çocuklarını mektebe başlatır, gelinlik kızlarına çeyiz yaptırır, hastalarına baktırır, kurumuş çeşmelere su getirtir, susuz yollara kuyu kazdırırdı. Böylece haberdar olduğu ihtiyaç sahiplerinin imdadına yetişmeye çalışırdı. Âdile Sultanın ölünceye kadar terk etmediği bir adedi de Muharrem aylarında kazanlarla aşure pişirtip halka dağıttılmasıydı. Ramazan ayının son günlerinde de Hazreti Halid Türbesi'nde 'Kadınlar Mescidi' olarak adlandırılan bölümde itikafa girerdi. Âdile Sultan maddi durumu oldukça iyi olan bir hanım sultandı. Fındıklı'da sahil sarayı, Kandilli 'de sarayı, Kuruçeşme'de Esma Sultan'dan kalma yalısı, Üsküdar'da Validebağı'nda ve Kâğıthane civarında ayrıca sarayları vardı. Vefatından sonraki yıllarda Kandilli 'deki yazlık sarayı ve korusu Kandilli Kız Lisesi'ne bırakıldı, Koşuyolu'ndaki köşkü ve korusu sağlık kurumu olmak üzere öğretmenlerin, Fındıklı'daki sarayı ise sırasıyla Meclis-i Mebusan, Güzel Sanatlar Akademisi ve Mimar Sinan Üniversitesi kullanımına tahsis edildi. Galata Mevlevihanesi'nde büyük avlunun ortasında yer alan sekiz mermer sütunlu şadırvan ve sarnıcı da Âdile Sultan yaptırdı. Sarnıcın üzerindeki beyitte övgü ve duadan sonra Galata Dergâhı'na Âdile Sultan sarnıç yaptırınca dedelerin cömertlikten suya kanmış oldukları yazılıdır. Âdile Sultan, oldukça uzun bir hayat yaşamış, II. Mahmud, Abdülmecid, Abdülaziz, Beşinci Murad ve Sultan İkinci Abdülhamid dönemlerini gördü. İkinci Abdülhamid Âdile Sultanı çok sever, onunla hususi olarak ilgilenir, 'halacığım' diye hitap ederdi. Sultan'da ona 'oğlum' derdi. Sultan Abdülhamid'in kızı Ayşe Sultan hatıralarında babasıyla Âdile Sultanın ilişkilerini şöyle anlatır: 'Babamla görüşmek istediği zaman haber gönderir, sarayda hususi hazırlıklar yapılır, bu suretle saraya gelirdi. Babam hürmet ve tazimle halasının elini öper, büyük kanepeye halasını oturtup kendisi de karşısına otururdu. Hazinedarlar, askılar içinde kahvesini getirirler, babam eliyle tepsiden alıp halasına verirdi... Bizler içeriye girip elini öper, yerden bir temenna ederek Padişah'a yaptığımız resmî tazimi ifa eder, çıkardık. Babama, oğlum hitabında bulunur, babam da kendisine; 'Emredersiniz halacığım' cevabını verirdi. Konuşma bir-iki saat kadar devam eder, yine geldiği gibi arabasına biner, babam da kapıya kadar kendisini teşyi ederdi. Yüzünün eskiden pek güzel olduğu belliydi. Narin, orta boylu, kumral, mavi-elâ gözlü, nurani, asaletini gösteren hâl, hareket ve terbiyeye mâlik bir sultandı. Giyinmesi tamimiyle alaturka olup, ağır kumaşlardan dört etekli entari, ayağına güderiden pabuç giyer, beline şaldan kuşak bağlar, bu entari üzerine, salta dedikleri bol kollu bir ceket geçirir, başına fes gibi bir şey giyip etrafına oyalı ipekli yemeni sarar, üzerine zümrüt ve lâ'llerle yapılmış, ortadaki daha büyük, iki yanlarındakiler küçük, gül şeklinde kıymetli iğneler takardı. Başka hiç bir mücevher nişan takmazdı.'

Osmanlı hanedanının tek kadın şairi; Adile Sultan

ÂDİLE SULTAN KİMDİR?