Sadece sanatın sözü geçen sohbet meclisi 'Baykara'

◾ İslam coğrafyası olan Orta Asya'da Herât, Merv, Beykent, Buhara, Semerkand, Taşkend, Faryâb, Kaşgar ve Harezm gibi şehirler ilim ve kültür merkezleriydi. ◾ Buralarda yetişip Türk kültür ve medeniyetinin hüviyetini oluşturan sanatkâr ve bilim adamları arasında Ali Şir Nevai, Molla Cami, Fahreddin Razi, Farabi, Biruni, Ali Kuşçu, Hüseyin Baykara yer alır. ◾ Orta Asya'nın önemli hükümdarlarından biri olan Hüseyin Baykara, Timur soyundan geliyordu. Horasan ve civarında otuz yedi yıl saltanat süren Baykara, şair, ressam ve tarihçilerin de aralarında bulunduğu pek çok ilim adamını himaye ederek Herat'ı bir kültür ve sanat merkezi haline getirdi. ◾ Hüseyin Baykara'nın himayesinde, Ali Şîr Nevâî, Molla Câmî, Gulâm Şâdî ve pek çok sanatkârın çalışmaları sonucunda musikide önemli bir yeri olan 'Herat mûsiki okulu' oluştu. Osmanlı musikisinin oluşmasında bu okulun büyük payı vardı. Hüseyin Baykara, Türkçenin devlet ve edebiyat dili olması için çalışmış, Türkçe yazmayı emreden ferman çıkarmıştı. ◾ Devlet işleriyle öğleden önce ilgilenen Hüseyin Baykara, öğleden sonrasını ise kültür, sanat ve edebiyat adamlarıyla sohbete ayırırdı. Zamanla bu meclisler 'Baykara meclisi' olarak anıldı. ◾ Sarayda, âlim, sanatkâr ve şairleri toplayarak oluşturduğu 'Baykara meclisi'nin üyeleri arasında Ali Şir Nevai, Molla Cami gibi önemli şairler yer alırdı. Aynı zamanda Hüseyin Baykara'nın kendisi de şairdi. 'İyledi lali tebessüm gönce-i handan imes ◾ Bu mecliste sadece şiir ve edebiyattan bahsedilirdi. Siyaset, devlet işleri ve günlük olayların konuşulması ise kesinlikle yasaktı. ◾ Daha sonra Türkçede siyasetin konuşulmadığı meclislere 'Baykara meclisi' denilmeye başlandı. Hüseyin Baykara'nın oluşturduğu bu meclis sayesinde bir kültür ve medeniyet dili oluştu. ◾ Hüseyin Baykara, pazartesi ve perşembe günleri ulemayı toplayarak, bazı önemli hususlar hakkında onların görüşlerine başvururdu. Dervişler ve şeyhler de sohbetlerine iştirak eder, vaazlarını dinler ve onlara hediyeler verirdi. ◾ Bu meclis, pek çok sarayda sanat, edebiyat ve şiirin himaye edilmesi yönüyle örnek teşkil etti. ◾ Öyle ki kendisi de şair olan Hüseyin Baykara, çocukluk arkadaşı ve yakın dostu Ali Şîr Nevâî ile edebiyatta kendi adlarıyla anılan bir dönem oluşturdu. ◾ Hüseynî mahlasıyla şiirler yazan Baykara, şairliğinin yanında hattatlığıyla da tanındı. ◾ Hüseyin Baykara'nın himaye edip sarayında bulundurduğu edipler arasında İranlı şairlerden Hatifi, Ehlil Şirazi, Asafi, Seyfi-i Buhari, Mir Hüseyin Muammayi, Yusuf Bedii, Ahi, Muhammed Salih, Hüseyin Kami, Hamidi, Hilal-i Çağatay-i ve Bennai; tarihçiler arasında Devletşah, Mirhand ve Hondmir; hattatlar arasında Sultan Ali Meşedi ile Mir Ali Herevi; musikişinaslar arasında Hoca Abdullah Murvarid, Kul Muhammed, Hüseyin Üdi, Şeyhi Nayi, Gulam Şadi ve Mir Azü yer alır. ◾ Hüseyin Baykara, Osmanlı ile dostane ilişkiler içerisindeydi. Aynı zamanda ortak hasımları bulunuyordu: Akkoyunlular. Öyle ki bu beylik, Haçlılarla ittifak kurmaktan bile sakınmıyordu. ◾ Bu durumdan oldukça müteessir olan Fatih Sultan Mehmet, Otuklukbeli Zaferi'nden sonra Hüseyin Baykara'ya gönderdiği fetihnamesinde şunları yazar: '…Asıl maksat onun gururunu ve kibrini kırmaktı. O sırada bilgiç, faziletkâr bir zatı bizden şefaat istemek için gönderdi. Biz de onun yemin ve ahitlerine inanarak ve 'Eğer onlar sulha meyl ederlerse sen de ona karşı temayül göster. Allah'a tevekkül et' ayeti kerimesine uyarak bu ahdin tahakkukuna rıza gösterdik. Bir şartla ki; bu ahdin ahkâmına riayetten dışarı çıkmasın. Biz de onun iki bin askerini esir almıştık, azat edip, memleketine gönderdik. Bu gün malum olan bir hakikat var ki; Onun ahdi peymanı dilindedir, kalbinde değil. Her diyarın kâfirlerine - Allah onları kahretsin – elçiler ve mektuplar göndererek onları İslam diyarına taarruza teşvik ediyordu. Mektupları ele geçti ve merkez-i saltanata getirildi.' ◾ Fatih Sultan Mehmet, aynı zamanda Hüseyin Baykara döneminin önemli edebiyatçılarından olan Molla Cami, Ali Şir Nevai ile mektuplaşmış hatta Ali Şir Nevai'yi İstanbul'a davet etmişti. ◾ Osmanlı ile Timur arasındaki bu olumlu ilişki II. Bayezid döneminde de devam etti. Bunun en önemli delili, Molla Cami'nin II. Bayezid için yazdığı kasidedir. Buna karşılık Sultan Bayezid, Molla Cami'ye her yıl beş bin akçe gönderiyordu. ◾ Hatta şair Behişti'nin Baykara'nın ricası üzerine Sultan Bayezid tarafından affedildiği dönemin tezkirelerinde yazılıdır. ◾ 1506 yılında vefat eden Hüseyin Baykara'nın Meclisü'l-Uşşâk adlı bir eseri ile bir divanı bulunur. ◾ Hüseyin Baykara, Hz. Ali'ye ait olduğu söylenen bir makamın üzerine türbe yaptırdı. Burada daha sonra çarşı ve hamamlarıyla yeni bir köy kurulup vakıflar tahsis edildi. ◾ Bu köy, 19. yüzyılda büyüyerek Mezârışerif adıyla Afganistan'ın en büyük şehirlerinden biri haline geldi. ◾ Cami, medrese, kervansaray gibi dini müesseselerin yapımına önem veren Hüseyin Baykara, zengin gelirleri olan toprak ve binaları buralara vakfederdi. ◾ Kendinden önceki sultanlar gibi şehrin imarına önem veren Baykara, Şifahane adlı tıp okulunun yanında Nimatabat Medresesi, Hoca Ali Muvaffak imareti, Sultan Hüseyin'in Hiyaban'daki Ziyaratgah Cami'ni yaptırdı. ◾ Bağ-ı Sebz, Bağ-ı Sefid, Bağ-ı Zağan gibi eski saraylara ek olarak Bağ-ı Cihanara sarayını yaptırdı. Dönemin tarihçileri burada her türlü ağaç ve çiçeğin yetiştiği bilgisini verdiler.