Sahih-i Buhari'yi Türkçeye kazandıran Babanzade Ahmed Naim kimdir?

1872 yılında Bağdat'ta doğan Babanzade Ahmed Naim, Süleymaniyeli Baban ailesinden Mustafa Zihni Paşa'nın oğluydu. Bağdat'ta mektupçuluğu ile tanınan babası daha sonra valilik de yaptı. Ahmed Naim, Bağdat Mektebi İbtidaî ve Rüşdiyesi'ni bitirdikten sonra İstanbul'a geldi ve 1891 yılında Galatasaray Sultanisi'nden ve Mülkiye Mektebi'nden en yüksek derece olan 'aliyyülalâ' ile mezun oldu. Daha sonra Mekteb-i Sultanî'ye Arapça muallimi olarak tayin edildi. Burada 1914 yılına kadar görev yapan Ahmed Naim, tevhid ilmi ve akaid dersleri verdi. Meclis-i Maarif azası olan Ahmed Naim, bir ara Tedrisat-ı Âliye Müdürlüğü de yaptı. 1914 tarihinden itibaren Maarif Nezareti Telif ve Tercüme Heyeti azalığında bulundu. Daha sonra 18 yıl Darülfünun Edebiyat Fakültesi'nde felsefe profesörü olarak görev yaptı. Burada ilk defa okutulan felsefe, hikmet, ruhiyat gibi dersler için notlar hazırladı. Onun hazırladığı bu notlar daha sonra kitaplaştırıldı. Ahmed Naim Bey, bir müddet Darülfünun'da rektörlük yaptı. Darülfünun'daki görevini 1933 yılında üniversitenin lağvedilmesine kadar sürdürdü. 1898 yılında yazarlık hayatına başlayan Naim Bey'in ilk yazısı, Servet-i Fünûn dergisinde 'Bedâyi'u'l-Arab' başlığıyla kaleme aldığı makaleydi. Arapça, Farsça ve Fransızcaya çok iyi derecede hâkim olan Ahmed Naim, bu makalesinde Arap edebiyatından seçtiği parçaların tercüme ve şerhlerini yaptı. 1908 yılında ise Sırat-ı Müstakim'in yazı kadrosunda yer aldı. Burada hadis tercüme ve şerhleri yaptı. Bu mecmualar dışında Türk Yurdu, İctihad ve İslâm Mecmuası'nda çeşitli konularda yazılar kaleme aldı. Ahmed Naim Bey'in Türk öğrencilere Arapça öğretmek için ders kitapları kaleme aldı. Aynı zamanda felsefî metinler, hadis tercüme ve şerhleri, milliyetçilik meselesi etrafındaki ilmi tartışmalarla tanınan ilim adamıydı. Maddeciliğin amansız düşmanı olan Ahmed Naim Bey, yazacağı konuyu Doğu ve Batı kaynaklarından inceledikten sonra kaleme alırdı. O kuru bir tercüman değil, tenkit ve tercihler yapan bir düşünürdü. Tercüme yaptığı eserlerde kavramların tam karşılığını bulmak için büyük titizlik gösterirdi. Mekteb-i Sultanî'de uzun dönem felsefe dersleri veren Ahmed Naim Bey, bu derslerin eğitim sisteminde nasıl ve hangi muhtevada okutulacağı meselesi üzerinde kafa yoran ve kitaplar kaleme alan hocalar arasında da ilk sıralarda yer aldı. Ahmed Naim, Cumhuriyet tarihinde Türkiye'de hadis usulü ve tarihi denilince akla gelen ilk isimlerdendi. İlmî terimlere dokunulmadan Türkçenin arındırılmasını ve üslûbun sadeleştirilmesini savundu. Onun Sebilürreşad'da yaptığı hadis tercüme ve şerhleri ile Tecrid-i Sarih Terceme ve Şerhi dil açısından hâlâ aşılamamış çalışmalardı. Ahmed Naim Beyi'in hadis ilmiyle alakası 'hiç olmazsa tercüme ile olsun' diyerek mütercim düzeyinde başladı. Sırat-ı Müstakîm'e bir mektup gönderen Naim Bey, burada tefsir ve hadis alanındaki yazıların eksikliğinin hissedildiğini dile getirip dergide bu alan için sürekli yazılar olması gerektiğini söyledi. Eğer kabul edildiği takdirde bazı meşhur hadis kitaplarından tercüme yapabileceğini ifade etti. Derginin onun bu teklifini kabul etmesi üzerine Zebîdî'nin et-Tecrîdü's-sarîh li-ehâdîsi'l-Câmi'i's-sahîh adlı meşhur Sahîh-i Buhârî muhtasarından hadisleri tercüme etmeye başladı. İlk hadis tercümeleri, Sırât-ı Müstakîm'de 1326 ve 1327 yıllarında toplam 23 sayı boyunca yayınlandı. Sebîlürreşâd'daki son yazıları ise Nevevî'nin Erbaîn'inden yaptığı tercümelerden oluşuyordu. Sağlam Arapça bilgisi bulunan Ahmed Naim Bey, burada tercümeye başladığında 36 yaşında idi. O hadis ilmine verdiği ehemmiyeti şöyle dile getirdi: 'Hadis tercemesiyle meşgul olmaya başlayınca ondan evvel vaktimi ne kadar zayi ettiğimi anladım. Bu ilim dururken başka şeyle uğraşmak ne boş şeymiş! Yüksek âlimlerin bu işe verdikleri ehemmiyetin sebebini de şimdi anladım.' Ahmed Naim, Mehmet Akif'in en çok sevdiği, saydığı, politikadan edebiyata birçok konuda fikir alışverişinde bulunduğu bir dostuydu. Daima birbirlerinin erdemlerini görüp takdir ettiler. Öyle ki Babanzade Ahmed Naim, Sıratımüstakim'in yazı heyetinde yer aldı. O, meziyetlerini gizleme, düşmanının bile değeri varsa o değeri tanıma, dostlarını onların gıyabında da sevme meziyetlerine sahipti. 'Sormazsan malumatını söylemeyen', 'dinlemesini bilen', 'sözü senet teşkil eden' güvenilir adam özellikleriyle Mehmed Âkif'in 'ashaptan sonra en sevdiği kişi' olan Ahmed Naim'in İslâm'a bağlılığı tamdı. Türkçeyi büyük bir ustalıkla kullanan Ahmed Naim, Mehmet Akif'le birlikte Âsım Efendi'nin Kamus Tercümesi'ndeki Türkçe kelimeleri seçerek bir Türk lügati yapmaya çalıştı. Fakat onların bu teşebbüsü nihayete eremedi. Mehmet Akif, kaleme aldığı bazı şiirlerini dostlarına ithaf ederdi. Fakat Ahmet Naim'e layık bir şiir yazdığına inanamadığı için ona ithaf edemedi. Akif, Mısır'da bulunduğu dönemde kaleme aldığı 'Secde' adlı şiirini Ahmed Naim'e ithaf etmek istedi. Konuyu Ahmet Naim Bey'e danışması için dostu Fuat Şemsi'yi gönderdi. Babanzade Ahmet Naim şiiri çok beğense de Ahmet Naim Bey'in cevabı geç iletmesinden dolayı Mehmet Akif, dostunun şiiri beğenmediği düşünerek ithaf etmekten vazgeçti. Babanzade yaşadığı dönemde Mehmet Akif gibi hurafeleri sık sık eleştirdi ve bunların İslam'a büyük zarar verdiğini söyledi. Hurafelerin yayılmasına destek veren kişilere şiddetli bir şekilde itiraz etti. Bu konuda Yahya Kemal ile de sert bir tartışma yaşadılar. Yahya Kemal'in, türbeleri ve geçmiş tarihî şahsiyetleri yücelttiğini için eleştirdi. Babanzade, tarihî ve millî hatıraları övmenin insanı ciddi surette yanıltacağını ve hurafelere düşüreceğini savunuyordu. Fakat yıllar sonra Yahya Kemal'i yanlış anladığını fark etti. Bu tartışmadan sonra geçen on yılda Yahya Kemal'in deyişiyle, müminlere yakışır samimi bir üzüntüyle kusurunun bağışlanmasını diledi ve böylece onu hayretler içinde bıraktı. Ahmed Naim, İslam birliği ve kardeşliği konusunda çok titiz ve dikkatliydi. Bu birliğe zarar verme ihtimali bulunan her harekete karşı çıktı. Türkçülük akımlarının yanında İslam birliği açısından sakıncalı bulduğu Arap İttihat Kulübü'nü de şiddetli bir şekilde tenkit etti. Kavmiyet ve cinsiyet davası gütmeyi İslâm'ın varlığı için kanser kadar tehlikeli buldu, bunu 'yabancı bir bid'at', 'Frenk hastalığı' olarak nitelendirdi ve bu davanın faydalı ve zararlı taraflarını Kuran ve sünnete dayanarak izah etti. 1933 yılında yapılan 'üniversite reformu' adı altında Darülfünun'un lağvedilmesiyle Ahmed Naim açıkta bırakıldı, emekliye ayrılmak zorunda kaldı. 1926 yılında Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından teklif edilmesi üzerine hazırlamaya başladığı Tecrid-i Sarih Terceme ve Şerhi çalışmalarını sürdürürken 13 Ağustos 1934'te evinde öğle namazını kılarken secdede vefat etti. Mısır'da iken vefat haberini alan yakın dostlarından Mehmet Akif'in, 'Naim'in vefat haberi üzerime dağ gibi yıkıldı, hanümanım yıkıldı da altında kaldım gibi oldum' dediği rivayet edilir. Sahih-i Buhari'yi Türkçeye kazandıran Babanzade Ahmed Naim'in kabri Edirnekapı'da Mehmet Akif'in hemen yanındadır. Sizi her neden nehy edersem ondan içtinap ediniz. Size her neyi emredersem kudretiniz yettiği kadar yapınız (da nasıl yapacağınızı sormayınız). Zira sizden evvelki (ümmet)leri helak eden ancak onların çok çok sormaları ve peygamberlerine muhalefet etmeleri olmuştur.' (Kırk Hadis, no. 9) Rasûlullah (sav) hazretleri şöyle buyurdu: '(Abdest veya sâir) temizlik imanın yarısıdır.' (Kırk Hadis, no. 23). Bu hadisin Arapça metninde '(abdest veya sâir)' ibaresine karşılık gelecek bir şey zikredilmemiştir. Ancak Ahmed Naim burada kastedilen şeyin abdest ve sâir temizlik olduğunu ('Allah imanınızı boşa çıkaracak değildir', el-Bakara 2/143) ayetinden istidlal ederek çıkarmış ve tercümeye derç etmiştir. Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem buyurdu ki: 'Nâs ezan (okumak)ta ve saff-ı evvelde (bulunmakta) ne (bereketler) (hayır)lar olduğunu bilseler de (onlara nail olmak için) kura atmaktan başka çare bulamasalar kura atarlar, (her namazın) ilk vaktinde(ki cemaatlerde) olan (fazilet)i bilseler (onlara yetişmek için) yarış ederler. Yatsı ile sabah (cemaatlerin)deki eltâf-ı ilahiyeyi bilseler emekleye emekleye (yahut sürtüne sürtüne) de olsa onlara gider (terk etmez)ler. Bir evde Kitabullah'ı tilâvet ve aralarında onu tedris ve tederrüs halinde bulunan hiçbir kavim yoktur ki üzerlerine sekînet nazil olmuş olmasın!' (Kırk Hadis, no. 36). Burada geçen 'sekînet' kelimesi hakkında Ahmed Naim şu açıklamayı yaptı: Sekînetin Türkçe karşılığını bulamadım. Mübâlağa ile sükûn manasınadır ki sükûn-ı kalbi müstelzim olan tuma'nînet, vakar, sebât, sabır, safâ-yı kalp gibi hasâil-i celîledir. Bir kavle göre müminlerin kalbinden korkuyu gidermeye nüzûl eden bir melâike cemaatidir. Alışverişte birbirinizi aldatmayınız! (Kırk Hadis, no. 35) Bu hadiste 'aldatmayınız' şeklinde tercüme ettiği kelime olan 'tenâcüş' hakkında dipnotta şunları söyledi: 'Tenâcüşü Türkçeye böyle naklettim. Esasen yekdiğeri fitneye kışkırtmak manasına geldiği gibi satılık bir mala rağbeti olmadığı halde alıcıyı ızrâr için kıymetini artırmaya da denir. Bir manası da sû-i muâmele ile yekdiğeri tenfîrdir.' Temrînât: Galatasaray ders nâzırı Mustafa Cemil Bey'in Arapça sarf risâlesinin uygulama ve alıştırma kitabı haline getirilmiş şekliydi. Medrese usulü ile Arapça öğretimini bu kitabın mukaddimesinde tenkit etti.

Sahih-i Buhari'yi Türkçeye kazandıran Babanzade Ahmed Naim kimdir?

BABANZADE AHMED NAİM KİMDİR?