Tabula rasa nedir, John Locke kimdir?

Locke, insanın yaşamındaki tek yol göstericinin akıl olduğunu savunur. İnsanın, yol göstericisi olan aklını kullanıp, her türlü gelenek ve otorite baskısından kurtularak özgür düşünceyi seçmesi gerektiğini öne sürer. Ona göre insanı ve toplumu ileri götürecek şeylerin başında özgür düşünce gelir. Alev Alatlı'nın penceresinden 'Tabula rasa'yı şöyle okuruz: 'Tabula rasa'nın insanoğlunun dünyaya fiziki olarak gelişmiş fakat beyninde hiçbir bilgi olmadan geldiği iddiası olduğunu bilirsiniz. Fıtri bilgi diye bir şey yoktur, insan bilgiyi beş duyusunun (görme, işitme, koklama, tatma, dokunma) aktardığı deneyimleriyle kazanır. Öğrenme sürecine basit bilgilerle başlanır, bellek yeni bilgileri kaydeder, önceki deneyimlerle karşılaştırır, sınıflandırır, ayırır veya birleştirir. Böylece kaydedilen malumat zaman içinde karmaşık düşüncelere evrilir. Locke'un yaşadığı dönemde 'boş levha' kuramının ima ettiği; 'ne ekersen onu biçersin' şeklinde, insanın kaderini kendi ellerine teslim eden zihniyet değişikliği, Locke gibi takva ehli bir Püriten'in* marifetiyle büsbütün devrimci bir atılımdır. *Püriten, 16. ve 17. yüzyıllarda I. Elizabeth'in İngiliz Kilisesi'nde başlattığı reformist harekete karşı çıkan, kendini 'saflığı' aramak olarak tanımlayan bir Protestan doktrin şeklidir. Tabula rasa görüşü Locke'u, her şeyin doğuştan belli olduğunu savunan kaderci filozoflardan ayırır. İnsan, her şeyi doğduktan sonra dünyayı gözleyerek öğrenir. Dogmaların bu sistemde yeri yoktur. Locke, insan haklarını yaşam, özgürlük ve mülkiyet temellerinde toplar. Yasalar ve kurumlar bu hakların korunmasını sağlamaya yönelik olmalıdır. O nedenle de bağımsız bir yargı sistemi her şeyden daha önemlidir. Locke, özgürlüğün sınırını da çok bilinen bir tanımla çizmiştir: 'Bir kişinin özgürlüğünün alanı, başkasının özgürlük alanının sınırında biter.' Tabula rasa, Locke'u her şeyin doğuştan belirli olduğunu savunan kaderci filozoflardan (akılcılık, usçuluk ya da rasyonalizm olarak bildiğimiz dünya görüşüne itibar eden düşünürler) ayırır. Rasyonalistler, doğru bilginin duyum ve deneyimde değil, düşüncede ve zihinde temellendirilebileceğini savunur. Buna göre, bilgi insan zihninde doğuştan vardır, dolayısıyla bilgi evrenseldir. İnsanoğlu fıtri bilgiyi, dilinden, milliyetinden bağımsız olarak tanır ve onaylar. Buna karşın Locke, evrensel bilgi diye bir şeyin olmadığını ileri sürer. Ona göre ahlaki ilkeler de bilinçaltına doğuştan işlenmiş evrensel yasalar değildir. Evrensel ahlak diye bir şey yoktur, deneyimlerin sonucu olarak, sonradan temellendirilirler Alatlı'ya göre Locke'un mensup olduğu düşünce ekolünün en makul karşılığı deneyselcilik. Deneyden gelen, doğrudan ya da dolaylı olarak elde edilebilen bilgi ki usun veya aklın bu bilginin tedarikinde hiçbir rolü yoktur. Locke'un formüle ettiği ve deney dışında hiçbir yoldan bilgi edinilemeyeceğini savunan bu öğreti, sezgi, duyarlılık, ortan farkındalığı, idrak ve halden anlama dediğimiz hassasiyetleri hükümsüzleştirir. Zekâ ve tecrübenin bileşkesi olarak tarif ettiğimiz irfanı tanımaz. İrfanı tanımayınca, arifi hiç tanımaz. Anlatılmayanı da anlamak becerisi, hüneri ya da yeteneği, edebiyata özgü bir hevese indirgenir, feen bilimleri kendi yollarına gider. Siyah beyaz, sıfır-bir zihniyeti bilime ve teknolojide ilerlemeyi sağlarken, toplum mühendisliğine giden yolu da açar. Locke, 'Ne Atine ne Kudüs' diyen Sir Francis Bacon'la aynı hamurdandır. ABD'nin ilk özgün yol haritasını çizdiği iddia edilen Bacon'ın ne Aristo gibi dünyadan/doğadan kopuk, kendi kafasının içinde yaşayan eski Yunan filozoflarından ne de Hıristiyan din alimlerinin asırlar boyunca didik didik ettikleri İncil'den sahici dünyaya dair yeni bir şeylerin çıkabileceğine inanmadığını söylediğini hatırlayın. Bacon, sahici dünyaya dair son sözü kutsal ayetlerin değil, deneylerle doğrulanmış bilimsel kanıtların söyleyeceğini savunmuş, böylece dinle bilimin iflah olmayacak biçimde ayrışmasının belirleyici ilk adımlarını atmıştı. İronik olan gnostisizme (Hristiyanlıkta bir düşünsel akım) en büyük darbenin Locke gibi dindar bir adamdan gelmiş olması. Nitekim mason kurucu babalar arasında revaç bulmuş, Amerikan Anayasası'nın Locke'un düşüncelerini birebir yansıtıyor olması başlı başına övünç kaynağı olmuş, daha doğrusu, öyle sunulmuştur. Kurucu metinleri büyük ölçüde kaleme alan Thomas Jefferson'ın iki cümlesinden biri 'John Locke'un belirttiği gibi…' şeklinde, iddiasını güçlendireceğini umduğu atıfla başlar. Buna bir bilen safsatası derler. Kusurlu bir akıl yürütme yöntemi sayılır. Tartışmalı bir iddianın doğru olduğunu kanıtlamak için genelde saygı duyulan konuya ilişkin söylemlerinden medet umma halidir. Yanılmış olma payı görmezden gelinir, ana metnin içinden cımbızla çekilen cümleler parlatılır. Örneğin; Locke'un en önemli özelliği köleliğe karşı duruşuyken, Jefferson bu yönü görmezden gelir, 'tabula rasa'yı ön plana çıkarır. Çünkü kendisi ABD Başkanı olduğu yıllarda bile azat etmeye yanaşmadığı 140 kölesi olan bir plantasyon* sahibidir; oysa Tabula rasa müstemlekecilerin (sömürgecilik) işine gelen bir söylemdir. Plantasyon, ticari ve sanayi amaçla büyük ölçekle bitki üretimi için kullanılan tarımsal alan ve işletme. Peki neden? ABD en başından itibaren özgürlükleri savunduğu kadar köleliği de savunan bir garip (ikiyüzlü) ülkedir. Locke'un soydaşları, ne onun umduğu kadar cömert ne de merttirler. 17. yüzyılın en önemli düşünürlerinden biridir. Düşünce özgürlüğünü, insan eylemlerini akla göre düzenlemek anlayışını en geniş ölçüde yayan ilk düşünür olduğu için Avrupa'daki aydınlanma ve Akıl Çağı'nın gerçek kurucusu olarak kabul edilir. John Locke'a göre insan zihni doğuştan boş bir levhadır (tabula rasa). Daha sonra bu zihin deneyimle (tecrübe) birlikte dolar. John Locke, 29 Ağustos 1632 tarihinde Bristol yakınlarında, Wrington'da doğdu. Kumaş ticareti ile uğraşan bir aileden gelir. Babası ticaretle uğraşmak yerine noterliği tercih etmiştir, ibadetle sadelik isteyen Püriten mezhebinin koyu bir taraftarıydı. Locke'un daha sonra öne sürdüğü öğrenim kuramlarında babasının büyük etkisi sezilir. Locke yüksek öğrenimini Oxford Üniversitesi'nde yaptı, en çok tabiat bilimleriyle tıp okudu. Hayata atıldıktan sonra hem yazar, hem de siyaset adamı olarak çalıştı. Önce Brendenburg Dükalığı'nda İngiliz elçiliği katibi olarak bulundu. İngiltere'ye döndükten sonra da 8 yıl Shaftsbury adında bir İngiliz aristokratının yanında özel hekimlik yaptı. 1683'te Shaftsbury'nin Hollanda'ya kaçmak zorunda kalması üzerine Locke da İngiltere'den ayrıldı. Ancak 1689'da İkinci İngiliz Devrimi Başarı kazanınca İngiltere'ye dönebildi. Ancak daha sonra tekrar Fransa'ya iltica etmek zorunda kaldı. Locke 1690 senesinde en ünlü kitabı olan İnsanın Anlama Yetisi Üzerine Bir Deneme yayımlandı. Bu kitap onun en olgun fikirlerini sergilediği kitaptı. Tarih 28 Ekim 1704'ü gösterdiğinde ise John Locke Essex'te hayata gözlerini yumdu. 'Bana öyle geliyor ki, okuma/öğrenme hayatta başarı sağlamaya yarayan bir zorunluluktan ibaret olarak algılandığı sürece, toplum yerinde saymaya mahkum oluyor.' – Alev Alatlı