Ünlü mutasavvıf şair Niyâzî-i Mısrî sürgün yıllarında nasıl vefat etti?

📌Halvetiyye'nin Mısriyye kolunun kurucusu, mutasavvıf şair Niyâzî-i Mısrî, Malatya'nın Aspozi kasabasında doğdu. 📌Asıl adı Mehmet olan şair, ilim tahsil etmek için Mısır'da kaldığından 'Mısrî' ve 'Niyâzî' mahlaslarının birleştirerek şiirlerinde Niyâzî-i Mısrî'yi kullandı. 📌Gençlik dönemlerinde sufilere muhalif olan Mısrî, daha sonra bu fikirlerinden vazgeçti. Zamanla bu görüşünden sıyrılarak Halveti tarikati şeyhine intisap etti ve yönünü değiştirdi. (X) Niyazi Mısri'den 20 alıntı 📚Eğitim hayatı 📌Niyâzî-i Mısrî, Malatya'da, önce İslâmî ilimlere ait temel bilgileri ardından medrese tahsiline başlayıp tefsir, hadis, fıkıh ve tasavvuf ilimlerini öğrendi. 📌Tahsilini tamamladıktan sonra, câmilerde vaazlar vermeye başladı. Daha sonra Malatya'da bulunan Halvetî şeyhi Hüseyin Efendi'nin sohbetinde bulunarak ondan feyz aldı. Hüseyin Efendi'nin vefatından sonra, hayatında büyük değişikliklere yol açacak seyahate çıkmaya karar verdi. 📌Diyarbekir'e giden bir yıl orada kaldıktan sonra Mardin'e geçen Niyâzî bu iki şehirdeki âlimlerden mantık ve kelâm okudu. 🔍Tasavvuf yolculuğu ne zaman başladı? 📌Diyarbakır-Mardin yoluyla Bağdat'a gitti. Burada büyük âlimlerin, evliyanın ve Seyyid Abdülkâdir-i Geylânî'nin kabrini sonrasında ise Hazreti Hüseyin'in kabr-i şerîfini ziyaret etti. Buradan Bağdat'a dönerek, dört sene ilim tahsil etti. 📌Tahsilini tamamlayan Niyâzî Mısrî, Kâhire'ye gitti. Şeyhûniyye denilen yerde, Kâdiriyye tarikatı büyüklerinden olan bir zâtın dergâhında misafir olarak kaldı. O zâta talebe oldu. (X) Mevlana'ya ilham veren şair Feridüddin Attar ve Esrarname'si 📌Kahire'ye gidip Ezher medreselerinde ilim tahsiline başladı. Mısır'da dönemin en büyük üniversitesi olan Câmi-ül Ezher'de hem ders verdi hem de ilmini genişletti. Kadiriye tarikatından bir şeyhe talebe olan Mısrî'nin hayatı bambaşka bir yola evrilecekti. 📌Bu şeyh Mısrî'ye zahir ilminden vazgeçmedikçe tasavvuf yolunun kendisine açılmayacağını söyledi. Mısrî bu cümleden çok etkilendi fakat iki yol arasındaki tercih konusunda kararsız kaldı. Mısrî'nin gördüğü rüya düşüncelerine yön verdi. Rüyasında Abdülkadir-i Geylânî'yi gören Mısrî'den zahir ilmiyle amel edilmesi, tasavvuf ilmine ise mürşidiyle ulaşması gerektiği söyleniyordu. Geylani'nin belirttiğine göre ise Mısrî'nin kendisini irşad edecek kişi burada değildi. Bunun üzerine Mısrî çok geçmeden Kahire'den ayrıldı. Mısır, Suriye ve Anadolu'nun çeşitli şehirlerini dolaşıp 1646'da İstanbul'a gitti. 📌1646'da İstanbul'a gelen Niyazi Mısri burada fazla kalmayarak önce Bursa'ya, oradan da Uşak'a geçti. Burada kısa bir süre Ummi Sinan'ın talebesi Şeyh Mehmed'in yanında kaldı. Daha sonra Elmalı'ya gitti. Elmalı'da, şeyhi Elmalılı Ümmi Sinan'a kavuştu. 📌Dokuz sene burada nefsini terbiye ile uğraştı. Tasavvufi yönden kendini yetiştirmeye çalışıp çok zahmet ve sıkıntılar çekti. Değirmenden mutfağa buğday ve odun taşırken, sırtı yaralar içinde kaldı. Nihayet 39 yaşında, şeyh tarafından hırka giydirilerek icazet verildi ve irşada memur edildi. 📌Hilafetinden sonra şöhreti her yana yayılan Mısrî bir süre Elmalı'da kaldı. (X) 9 Osmanlı padişahı ve hürmet ettikleri alimler 📌Sultan Dördüncü Mehmed Hân'ın daveti üzerine İstanbul'a giden Niyâzi Mısrî, Ayasofya Câmii'nde vaaz ve nasihat vermeye memur edildi. Daha sonra Bursa'ya dönen Mısrî'nin şöhreti günden güne arttı. 1669 senesinde Bursa'daki dergâhı yapıldı. Rusya ile harp başlayınca Sadrazam Köprülüzâde Fâzıl Ahmed Paşa, padişah namına Niyâzi Mısrî'yi Edirne'ye davet etti. 📌Niyâzi Mısrî, üç yüz talebesi ile orduya katılmak için Edirne'ye gitti. 📌Mısrî'nin halk tarafından çok sevilmesi ve vaazlarında dönemin kötü gidişatından bahsetmesi ve bunların müsebbipleri olarak başta veziriazamlar, kadılar ve önemli devlet adamlarını göstermesi hatta isimlerini vermesi, pek çok kişiyi kendisine düşman etmeye neden oldu. 📌Çevresinde kendisine yöneltilen düşmanlıklar sebebiyle Mısrî çok geçmeden Rodos'a sürgüne gönderildi. 📌Mısrî, adanın kalesinde bir hücreye kapatıldı. Dokuz ay sonra Bursa'ya dönmesine izin verildi. 📌Niyâzî hapse giriş tarihini 14 Eylül 1674 olarak kaydetti. 🔎Neden sürgün edildi? 📌Kaynaklarda vaaz sırasında cifre dayalı bazı bilgilerden bahsetmesi yüzünden sürgüne gönderildiği söyleniyorsa da sürgünün asıl sebebi devlet adamlarına yönelttiği eleştirilerdi. Cifr: Başlangıcının Hz. Ali'ye dayandığı rivâyet edilen, harf, rakam ve semboller yoluyle gelecekte olacak şeyleri haber verdiğine inanılan ilim, ilm-i cifr. 📌Niyazi Mısrî'nin sürgün edilmesinin sebeplerinden biri de, Mehmet Vanî Efendi'nin sesli zikri yasaklamasıydı. Mısrî bu uygulamaya karşı sonuna kadar direndi. Vanî Mehmed Efendi'nin Sultan IV. Mehmed'in nezdindeki itibarını kullanarak Mısrî'yi sürgün ettirmesi, gerek Mısrî'nin hatıratlarında ve şiirlerinde gerekse başka kaynaklarda belirtilir. Mısrî Bursa'ya döndükten bir buçuk sene sonra şeriata aykırı söylediği bazı sözlerin varlığı gerekçesiyle Bursa kadısı Ak Mehmed Efendi'nin şikayetiyle Limni adasına sürgün edildi. 📌On beş yıla yakın sürgün hayatı yaşadıktan sonra II. Ahmed'in fermanıyla istediği yere gitmesine izin verilince tekrar Bursa'ya döndü. 📌Ertesi yıl ordunun Avusturya seferine çıkacağı sırada 200 müridiyle birlikte sefere katılmak için hazırlıklara başladığı öğrenilince kendisine Bursa'dan ayrılmayıp hayır dua ile meşgul olması için bir hatt-ı hümâyun gönderildi. Ancak o, padişaha bir mektup yazarak bu isteğini kabul edemeyeceğini bildirdi. 📌Mısrî'nin Tekirdağ yakınlarına geldiğini öğrenen öğrenen II. Ahmed büyük şaire bir araba ve müritlerine dağıtması için yüklü miktarda para verdi. Fakat Mısrî bunları kesinlikle kabul etmedi. 📌Edirne'ye ulaşmaması için çevresindekiler de Mısrî'yi asla ikna edemiyordu. Nitekim Sadrazam Bozoklu Mustafa Paşa'ya göre Niyazi'nin Edirne'ye gelmesinin ardından halk üzerindeki etkisiyle büyük bir fitne kopacaktı. 📌Sadrazam bu düşünceleriyle Mısrî'nin yeniden sürgün edilmesi için çabaladı. 15 KİLOLUK BUKAĞI (ZİNCİR) İLE LİMNİ ADASI'NA SÜRÜLDÜ Tarihler 1693'ü gösterdiğinde ünlü mutasavvıf ve şair vaaz edeceğini duyurduğunda halk Selimiye Camii'ni doldurdu. Fakat Sadrazamın büyük endişeleri vardı, eğer camideki bu vaaz yapılırsa, Mısrî sürgün edilmezse büyük fırtınalar kopacaktı. Hemen bir plan hazırlandı. Mısrî padişah çağırıyor gerekçesiyle apar topar camiden çıkarıldı. Camiden çıkarılan Mısrî'ye yeniden sürgün edilme kararı açıklandığında otuz kadar müridiyle birlikte 15 kiloluk ayağına takılan bukağılarla yeniden Limni Adası'na sürüldü. 📌''Gülzâr-ı Mısrî'de Şeyh'in Limni'de kendisinin ve Vezir Baltacı'nın gömüleceği yeri işaret ederek, ''Burası bana ve bir diğer büyük zâta medfen olacaktır'' dediği rivayet olunur. Yani Mısrî, yıllar önce, Vezir Baltacı Mehmet'in de Limni'ye gömüleceğini bildirdi. Hayatı ve vefatına dair ayrıntıların en önemli kaynağı neydi? Niyazî-i Mısrî'nin 'Mecmua-i Kelimât-ı Kudsiyye-i Hazret-i Mısrî' adını taşıyan ve hayatının uzun bir döneminde yaşadıklarını anlatan eseri Hatırat niteliği taşıyordu. Kendi el yazısıyla yazılmış tek nüsha bu eserinde hayatına dair pek çok ayrıntıya yer verildi. 📌'Hatırat' olarak adlandırılabilecek kendi el yazısıyla yazılmış tek nüsha eseri bu özelliği itibariyle oldukça önemliydi. 📌18 yıl süren sürgün hayatında başından geçenleri detaylı bir biçimde anlattı. 📌Limni'de yaşadığı yıllarda defalarca zehirlenmiş, türlü hakaretlere uğramış, gözaltında tutulduğu yerin tavanı delinerek her gece rahatsız edilmiş, yüzüne tükürülmüş ve ayağındaki demir bukağıyla yıllarca yaşamak durumunda bırakılmıştı. 📌Hatıratlarında sürgünde şairin zehirlendiği anlaşılmaktadır. 📌Şair bizzat sıçan otu zehiriyle zehirlendiğini ifade etmiştir. Zehirlendiği için yüzü ve dudaklarının şişip ayakta duramaz hale geldiğini ayrıca kaydetmiştir. 📌İlk zehirlenmesinden sonra yemeğine yeniden zehir katarlar endişesiyle çoğunlukla yemek yiyemediğini, düşmanları tarafından yılan zehiriyle zehirlendiğini anlatmıştır. ✅Abdülbaki Gölpınarlı'nın Niyazi Mısri isimli yazısında Hatıratlardan yola çıkarak ifade ettiği üzere: Şair, sürgün yıllarında kendisine zehir verildiğini, suyuna yılan zehri katıldığını, karnında yılanlar bulunduğunu sanıyor, hatta bu yılanların bulunduğunun herkesçe bilinmesi, kaç tane olduğunun sayılması için ölümünden sonra karnının yarılmasını vasiyet ediyordu. ✅Yine Gölpınarlı, Misrî' nin Limni'de zehirlenerek öldürüldüğüne dair başka bir kaynakta böyle bir kayıt olmadığı için söylenti olabileceğini düşünmüştür. 📌Niyazi Mısrî'nin sürgünde geçen yıllarında kendisine yapılan işkenceler, Limni'de Sürgün Bir Velî isimli eserde Mustafa Tatcı tarafından şöyle özetlenmiştir: 'Bazı günler aç kaldığını, yemeğine koydukları zehirlerden dolayı içinin dışının vurulmuş koyun gibi şiştiğini, zehirin tesiriyle şaşkın bir vaziyette dolaştığını, bu sebeple zaman zaman konuşma ve yazmada sıkıntı çektiğini, mazur görülmesi gerektiğini, Limni Hâkimi'nin kendisini bir konuşma sırasında 'sus bire edepsiz' diye azarladığını, halk içinde hakaret edildiğini, düşmanları tarafından yüzüne tükürüldüğünü, kendisini hemen öldürmeleri için düşmanlarını bazen tahrik ettiğini, yine çok hakaret ve işkenceler edildiğini, fıtratının ehl-i dünya ile konuşmaktan hazzetmediğini, tekrar yemeğine yılan zehri konulduğunu, amcasının 3 aylık yoldan adaya kendisini ziyarete gelmesini ve buna karşı duyduğu memnuniyeti, evde çakmağı olmadığı için mumunu yakamayıp karanlıkta oturduğunu, daha sonra dışarı çıktığını, kendisine bir makreme (havlu) hediye getirildiğini, gece yarısı düşmanlarının çan çalarak kendisini uyutmayıp rahatsız ettiklerini, bütün bu sebeplerden ötürü yazı yazarken sürekli imlâ hatası yaptığını, hülasa çektiği sıkıntıları ve işkenceleri anlatıyordu.' 📌Limni'de bir meczuptan etkilenerek yazdığı, 'Kasap Elinde Koyunum' şiirinde, hakkındaki tüm iddialara son noktayı koyuyordu: 'Kasab elinde koynum, ya o beni, ya ben onu, 📌Mısrî'nin bedenen ve zihnen çok yorgun olduğu için daha fazla bu zorlu sürgün yıllarına dayanamadı. Limni Adası'nda kalmakta olduğu camiinin mihrabında, seccadesi üzerinde kıbleye yönelik iken Hakk'a yürüdü. 📌Ayağında bukağı bulunan Mısrî'nin bukağı ile birlikte defnedilmesini vasiyet ettiğine dair rivayetler mevcuttu. Nitekim mezar taşında da adı geçen bukağı yani zincirin resmi bulunur. 'Zât-ı Hak'da mahrem-i irfân olan anlar bizi 📌Cenazesi Limni'de vefat ettiği makamda defnedilmiş olup mezarı halen oradadır. 📌Sultan Abdülmecid ve Sultan II.Abdülhamid Han Mısrî'nin türbesini ihya ettirerek iade-i itibar gayretinde olmuşlarsa da Limni elimizden gittikten sonra Niyazi Mısrî'nin adını taşıyan mescid/tekke, türbe ve adadaki çoğu Osmanlı hatıratı aşamalı olarak yerle bir olmuştur. 📌Limni Adası'nda Osmanlı döneminde yapılan Türk mimari eserlerinin güncel durumuna ilişkin araştırma yapan yüksek mimar Mehmet Emin Yılmaz'ın naklettiğine göre günümüzde ne yazık ki Mısrî'nin türbesi yıktırılıp üzerine apartman inşa edildi. Haziredeki mezar taşları parçalandı, çevredeki bahçe duvarlarında, inşaatlarda kullanıldı. Türbenin yanındaki cami de yıktırıldı ve yerine kafe inşa edildi. 📌Ayrıca Yılmaz'a göre'2. Abdülhamit'in yaptırdığı Mısrî'nin dergahının avlu kapısı, etrafına bina yapılarak markete dönüştürüldü. Tevhidhane de aynı marketin deposu olarak kullanılıyor.' 📌İbn Arabî, Mevlânâ ve Yunus Emre düşüncesinin 17. asırdaki takipçilerinden olan Mısrî, adeta bu üç büyük zatın düşüncelerinin harmanlandığı bir terkip niteliğindedir. 📌Türk edebiyatı ve tasavvuf kültüründe büyük yeri olan Mısri, yaşadığı dönemden bugüne kadar kültürel düşüncedeki yeriyle, edebiyat, fikir ve estetik tarihimizde bıraktığı ve hala yaşayan tesirleriyle dünyaya mal edilmesi gereken bir kişiliktir. Edebiyat tarihimizde en çok okunan, yazılan ve yaygın hale gelen ilahiler ona aittir. Kültür tarihimizde Yunus Emre'den sonra bestelenen en fazla ilahi de ona aittir. Vahdet-i vücud anlayışı 📌Niyâzî-i Mısrî, 'Varlık birdir, o da Hakk'ın varlığıdır' ve 'Yaratıklara var demek mecazidir' düşüncesini benimseyen sufilerdendi. 📌İnsanı alemin ruhu olarak gören Mısrî, kemale erdikçe mükemmel bir ayna haline geldiğini savunur. 📌İnsan alemdeki her şeyi, 'küçük alem' olarak tanımlanabilecek kendi iç dünyasından öğrenir. 📌Onun tasavvufi düşünce dünyasını Yunus, Mevlana ve İbni Arabi oluşturur. 📌Mısrî, şeriat-tarikat-hakikat ilişkisini içerisinde tasavvufi eserlerini meydana getirmiştir. 📌Niyâzî-i Mısrî, Türkçe ve Arapça manzum ve mensur 10 ciltten fazla eseri bulunmaktadır. 📌O, edebiyatımızda daha çok mutasavvıf bir şair olarak tanınır. 📌Aruzla yazdığı şiirlerde genellikle Nesimî ve Fuzulî, hece ile yazdıklarında ise Yûnus Emre'nin tesirleri açıkça görülür. 📌Gece yazdığı şiirlerinde Niyazi, gündüz yazdığı şiirlerinde ise Mısrî mahlaslarını kullandığı söylenir. 📌Niyâzî-i Mısrî, Yunus Emre tarzı tasavvufi nazım türleri geleneğinin en başarılı temsilcilerinden biridir. 📌Vahdet i vücut varlık birliği, aşk, ahlak, yaratılış, eşyanın hakikati, varlığın tekâmülü, insanın hakikati şiirinin ana temalarını oluşturmuştur. ✅Niyâzî-i Mısrî edebiyatımızda şiirlerine en çok şerh yazılan sâirlerden biridir. Niyâzî-i Mısrî'nin şiirleri, on yedi kişi tarafından şerh edilmiştir. Şerhlerinin bu kadar çok olması O'nun çok okunduğunun, çok sevildiğinin ve tesirinin genişliğinin delili sayılabilir. ✅Niyazi-i Mısrî'nin kendisi de Yunus Emre'nin bazı şiirlerini şerh etmiştir. İçine düşen Allah aşkıyla diyar diyar gezip ilim tahsil eden ve geriye çok sayıda şiirler bırakan Mısrî'nin bu şiirlerinden yaklaşık 250 tanesi ilahi olarak bestelenmiştir. (X) Bütün zamanların şairi: Yunus Emre 📌İki yüz şiirden oluşan divanı, dört Arapça eseri, mecmuaları, on üç risalesi, iki şerhi, Yusuf Sûresi ve Tekasür Sûresi tefsiri başlıca bilinen eserleridir. 📌Niyazi-i Mısrî'nin Türkçe ve Arapça manzum ve mensur 10 ciltten fazla eseri bulunmaktadır. ✅Risâletü't-Tevhîd 'Derman arardım derdime derdim bana derman imiş 📌'Derman Aradım Derdime' Mısri'nin en sevilen şiirlerindendir. Şiir aynı zamanda bestelenmiş ve çağlar boyunca dilden dile dolaşmıştır. Bu şiirin arka planında büyük bir tasavvufi felsefe yatmaktadır. ✅'Derman arardım derdime derdim bana derman imiş 'Günde bir taşı bina-yı ömrümün düştü yere, 'Bir gün bu gözün görmez hem kulağın işitmez 'Arz-ı hâl etmeğe yâre varalar 'Şikâyet etmem cefâ derdinden 'Bülbüle bakma sakın, âşık olayım dersen, 'Sevdim seni hep varım yağmâdır alan alsın 'Dostunu ve düşmanının muhalefetini Allah'tan bil 'İstedüğümü buldum ben aşıklare can içinde 'Gayriden bize hiç meded yoktur, 'Cân bu ilden göçmeden cânânı bulmazsa ne güç 'Kendini küçücük bir beden sanıyorsun, 'Ta ezelden biz bu aşk için rüsva olmuşuz

Ünlü mutasavvıf şair Niyâzî-i Mısrî sürgün yıllarında nasıl vefat etti?

NİYÂZÎ-İ MISRÎ’NİN HAYATI