ABD’de ırkçılıkla mücadelenin sembol isimleri

Irkçılığa karşı mücadelesi ile tarihe geçen Amerikalı insan hakları savunucusu Rosa Parks, 1913 yılında ABD'nin Alabama eyaletinde doğdu. 1943'te Amerikan Yurttaş Hakları hareketine katıldı. 1 Aralık 1955 tarihinde Rosa Parks, Jim Crow Yasaları gereği 'yerini bir beyaz vatandaşa vermemesi' nedeniyle tutuklandı. Onun siyahilere uygulanan ayrımcılığa karşı gösterdiği bu tavır, büyük bir hareketin başlangıcı oldu. O yıllarda Amerika Birleşik Devletleri'nin güney eyaletlerinde siyahilerle beyazlar otobüslere ayrı kapılardan biniyor, kendilerine ayrılmış ayrı yerlere oturuyorlardı. Beyaz bir vatandaş, beyazlara ayrılan yerde yer bulamayınca, siyahilere ait bölümde oturmakta olan Rosa Parks'tan koltuğundan kalkmasını ve kendisine yer vermesini istedi. Şoför de kalkması için uyarılarda bulundu. Ancak Rosa Parks yerinden kalkmadı. Bu nedenle tutuklandı ve hapse girdi. Bu olayın ardından tepkiler çığ gibi büyüdü. Bir yıldan daha uzun bir süre boyunca siyahiler, otobüslere binmediler, her yere yürüyerek gittiler. Protesto eylemleri bir yıl sonra meyvesini verdi ve ABD Federal Mahkemesi, otobüslerdeki bu uygulamayı yasakladı. Ancak Rosa Parks, Alabama'da beyazlar tarafından taciz edildiği için kuzeye taşınmak zorunda kaldı. Aynı tarihlerde, siyahileri üniversitelere almama konusu gündeme gelmiş ve bunun sonucu büyük protestolar gerçekleşmişti. Giderek büyüyen hareket, 1964'te çıkarılan yasa ile başarıya ulaşmış; Rosa Park bu direnişin sembolü haline gelmişti. 'Bir hayalim var!' konuşmasıyla hafızalarımıza kazınan Martin Luther King, 1929 yılında ABD'nin Georgia eyaletinin Atlanta şehrinde doğdu. Rosa Parks'ın direnişinin ardından ırkçılığa karşı büyük mücadeleler verdi. Parks'ın tutuklanmasının ardından, siyahilere yönelik adaletsizlikleri, şiddet içermeyen eylemlere dönüştürdü ve kısa sürede bu eylemleri geniş kitlelere yaymayı başardı. (x) 'Bir hayalim var' sözüyle hafızalara kazınan: Martin Luther King Rosa Parks'ın tutuklanmasının ardından Martin Luther King, Montogomery Otobüs Boykotunu düzenledi. Bu boykot bir yıldan uzun sürdü. Dikkatleri üzerine çeken King, boykot nedeniyle tutuklandı. Boykot, Amerikan Yüksek Mahkemesi'nin eyaletler arası otobüslerde ve diğer ulaşım araçlarında ırk ayrımcılığının sona ermesine kadar sürdü. Bu olaydan sonra siyahi kiliselerin birleşmesi ve güç birliği yapmasında etkili oldu. Mahatma Gandhi'yi kendine örnek alan Martin Luther King, insan hakları ve siyahlar ile beyazlar arasında eşitliğin en büyük savunucularından biri oldu. 1961 yılında Amerikan gizli servisi FBI tarafından dinlenmeye ve takip edilmeye başlandı. Martin Luther King, şiddete dayanmayan gösteriler düzenledi. Jim Crow Yasalarınca güneydeki ırk ayrımcılığının son bulması için çalışmalar yaptı. Bu protestoların medyanın da ilgisini çekmesiyle istenilen etki oluştu. Televizyonda ve gazetede yayınlanan yazılarıyla birçok kişi Martin'e destek verdi. Başlattığı Yurttaş Hakları Hareketi 1960'lı yıllarda ülkenin en önemli gündem maddesini oluşturdu. Martin Luther King'in 1963 yılında 'İş ve Özgürlük İçin Washington'a Yürüyüş' adlı bir etkinlik düzenledi. Devlet okullarında eşit eğitim, eşit yurttaş hakları, iş yerlerinde ırksal ayrımın kaldırılması, eylemcilerin polis şiddetinden korunması ve siyahların oy hakları gibi konular işlendi; farklı etnik gruplardan birçok kişi katıldı. Martin Luther King'in Lincoln Anıtı önünde yaptığı 'I have a dream' (Bir hayalim var) adlı konuşma Amerikan tarihinin en iyi ve önemli konuşmalarından biri olarak kabul edildi. Bu eylemler sonucu Yurttaş Hakları Kanunu (Civil Rights Acy of 1964) ile Oy Hakkı Kanunu (Voting Rights Act of 1965), Amerikan Anayasası'na girdi. (x)ABD tarihinin en iyi konuşması: Bir hayalim var! 25 Mart 1965 tarihinde bir yürüyüş düzenlemek istediyse de başarılı olamadı. 7 Mart günü başlanması düşünülen yürüyüş, karşıt grupların ve polisin sert tutumu nedeniyle iptal edildi. 'Kanlı Pazar' olarak adlandırılan bu günde birçok gösteri katılımcısı öldü ve yaralandı. Bu olay, Yurttaş hakları hareketinde birliğin sağlanması ve desteğin artmasında etkili oldu. Olaydan iki hafta sonra, 28 Mart 1965 tarihinde Martin Luther King'in önderliğinde aynı yürüyüş bir müdahale olmadan tamamlandı. Alabama'da gerçekleşen bu yürüyüşe 25 bin kişi katıldı. Yürüyüşler ve ardından gerçekleşen boykotlar o kadar başarılı oldu ki medya bile King'in tarafında yer almaya başladı. Ancak ABD'nin Vietnam ile savaşa girmesini eleştirmesi ve konuşmasında, bu savaşı 'Hiç adil değil' olarak yorumlaması nedeniyle halkın ve medyanın tepkisini çekti. Martin Luther King, güneyli ırkçılar tarafından bir süredir izleniyordu. 4 Nisan 1968 tarihinde kaldığı motelin balkonunda uğradığı silahlı suikast sonucu öldürüldü. Ölümünün ardından ulusal yas ilan edildi. Cenazesine 300 bin kişi katıldı. ABD'de ırkçılıkla mücadelenin sembol ismi Malcolm X, 1925'te Omaha'da Malcolm Little adıyla doğdu. Dört kardeşi beyazlarca öldürülen babası, 1931'de fâili meçhul bir cinayet sonucu hayatını kaybetti. Malcolm ve yedi kardeşi çeşitli ailelerin yanına yerleştirildi, annesi de akıl hastanesine yatırıldı. 13 yaşında iken Islahevi Okulu'na gönderilen Malcolm'un 'beyaz adam'la ilgili olumsuz düşünceleri burada oluşmaya başladı. Yaşadığı bazı olaylar bu düşüncelerini keskinleştirdi. (x)Malcolm X'i kim, neden öldürdü? 16 yaşında, Boston-New York treninde sandviç satmaya başladı; New York'a gidip geldikçe siyahilerin yaşadığı Harlem'i tanıdı. Burada çalıştığı barda kendisini uyuşturucu ve kadın ticaretinden antika eşya hırsızlığına kadar giden kirli bir hayatın içinde buldu. 1946'da hırsızlıktan hapse mahkûm oldu. Hayatını büyük ölçüde etkileyen Elijah Muhammed ile böyle tanıştı. Siyahi milliyetçiliğini ve 'beyaz adamın şeytan olduğunu' savunan Elijah Muhammed'in görüşlerini benimsedi; onun anlattığı çerçevede Müslüman olan kardeşlerinden bazılarıyla görüşmeye ve mektuplaşmaya başladı. Malcolm, 1952'de hapisten çıkınca Elijah Muhammed'in kurduğu Nation of Islam (İslâm Milleti) hareketine katıldı. Enerjisi, teşkilatçılığı ve harekete bağlılığı ile dikkat çekti. Hatiplik konusundaki başarısıyla siyahilerin gönlünde taht kurmayı başardı. Daha sonra Elijah Muhammed ile arası iyice açıldı. Mart 1964'te Elijah Muhammed ve Nation of Islam hareketinden ayrılan Malcolm'ün İslam anlayışı değişmeye başladı, 'beyaz adamın şeytan olduğu' görüşünden vazgeçti. Müslüman ülkelerin diplomatlarıyla görüşerek İslamiyet hakkında bilgiler aldı. Hac yolculuğu sırasında Mekke'de dünyanın farklı yerlerinden gelen, farklı ırklardan Müslümanlarla tanıştı ve ırk ayırımına dayanmayan bir din anlayışına ulaştı. Hayatının bu döneminde el-Hâc Mâlik eş-Şahbâz adını kullanmaya başladı. Mekke'de her renkten insanın gösterdiği bu cana yakınlık karşısında büyülendiğini söyleyen Mâlik eş-Şahbâz, Amerika'nın ırk problemini ortadan kaldıran İslam'ı anlamasının şart olduğunu düşünüyordu. (x)Malcolm X'ten Türkiye hakkında mektup ABD'ye dönünce, gerçek anlamda siyah-beyaz kardeşliğini esas alan bir toplum meydana getirmek amacıyla Muslim Mosque (Müslüman Camii) ve Organization of Afro-American Unity (Afro-Amerikan Birliği Örgütü) adlı teşkilâtları kurdu. Kısa bir süre sonra kendisine ve ailesine yönelik tehditler almaya başladı, evi kundaklandı. 21 Şubat 1965'te konuşma yapmak için gittiği Harlem'de, henüz sözlerine başlamadan, salonda beklenmedik bir karışıklık çıktı. Korumaların kargaşayı yatıştırmak için yerinden ayrıldığı esnada ön sırada oturan birisi, hızla ayağa kalkıp sahneye yürüdü ve silahını Malcolm'a doğrulttu. Malcolm, 16 kurşun ile orada şehit oldu. Suikast bir muamma olarak kalmakla birlikte, üzerinde en fazla konuşulan ihtimal, bu suikastın bir zamanlar peşinden gittiği Elijah Muhammed ve CIA işbirliğiyle gerçekleştirilmiş olduğudur. Dünyaca ünlü boksör Muhammed Ali, 1942'de ABD'nin Kentucky eyaletinin Louisville kentinde dünyaya geldi. Hayata atıldığı yıllar, ABD tarihinde siyahi vatandaşların ırkçılığa maruz kaldığı, aşağılandığı ve ikinci sınıf vatandaş yerine konulduğu dönemlerdi. Müslüman olmadan önce Cassius Marcellus Clay Jr. adını taşıyan Ali, insanlar arasında dil ve ırk ayrımı gözetmeyen İslam'a ilgi duymaya başladı. (x)Muhammed Ali'nin yaşamındaki dönüm noktaları Muhammed Ali, henüz 20'li yaşlarında ve profesyonel kariyerinin ilk yıllarında iken, İslam Milleti (Nation of Islam) hareketi ile tanıştı. 1964'te henüz 22 yaşındayken, dünya birinciliğini elinde bulunduran Sonny Liston'u yenen boksör, şampiyon olmasının ardından İslam'ı seçti ve adını 'Muhammed Ali' olarak değiştirdiğini canlı yayında tüm dünyaya duyurdu. Muhammed Ali, bu tarihten sonra çıktığı programlarda kendini eski ismi ile çağıranlara adının Muhammed Ali olduğunu hatırlattı. İnancı hayatında önemli bir yere sahip olan Ali, 1972 ve 1988 yıllarında iki kez hac görevi için Mekke'ye gitti. Siyahi boksör, Nation of Islam'ın liderliği altında, bir dönem dava arkadaşlığı yaptığı Malcolm X ile birlikte ırkçılığa karşı mücadele verdi. Muhammed Ali'nin düşüncelerinin ve hedeflerinin olgunlaşmasında, Amerikan siyahi liderliğinin en güçlü isimlerinden biri olan Malcolm X ile kurduğu dostluk etkili oldu. Malcolm X'in düşüncelerinden etkilenen Muhammed Ali, 1966'da bir Amerikan askeri olarak Vietnam Savaşı'na katılmayı reddetti. Muhammed Ali'nin 'Vietnamlılar bana hiçbir kötülük yapmadılar ki onlarla savaşayım' sözleri o döneme damgasını vurdu. Bu yüzden lisansı, pasaportu ve unvanlarına el konulan Ali, 5 yıl hapis ve para cezasına çarptırıldı. Gittiği bir restorana siyahi olması nedeniyle alınmayan Muhammed Ali, buna tepki göstererek, 1960 Roma Olimpiyatlarında verilen şampiyonluk madalyasını Ohio Nehri'ne attı. Boksta olduğu kadar, sosyal hayatta ve fikri dünyasında da ilkelerinden ve mücadelesinden ödün vermeyen Muhammed Ali, 1971'de temyiz davasını kazanarak tekrar ringlere döndü. Irkçılık karşıtı Müslüman aktivist kimliği ile bilinen Muhammed Ali, ABD'deki ırkçılıkla mücadele konusunda aktif mücadele içindeki siyahi vatandaşların rol modeli oldu. Ali, 'Ben Amerika'yım. Tanımadığınız yönüyüm onun. Alışın bana. Siyah, özgüvenli, kendinden emin. Benim adım bu, sizin değil. Benim dinim sizin değil. Benim amaçlarım sizin değil. Alışın bana' sözleri ve duruşu ile birçok siyahi ve Müslüman Amerikalıya da örnek oldu.

ABD’de ırkçılıkla mücadelenin sembol isimleri

ROSA PARKS