İran'daki Türkler: Kaşkaylar

🔹 Türkler tarih boyunca dünyanın birçok yerinde yurt kurmuş kadim bir millettir. Bazen devlet olarak bazen de bir başka devletin içinde varlıklarını sürdürmüşler ve daima bağımsızlıkları için mücadele etmişlerdir. 🔹 Bunun en büyük örneği şüphesiz İran sınırları içinde varlıklarını sürdüren Kaşkay Türkleridir. Kaşkaylar, İran himayesinde özlerini koruyabilmiş bir Türk topluluğudur. Uzaktaki kardeşlerimiz: Gagavuzlar 🔹 Peki, kim bu Kaşkaylar, ne zaman İran topraklarına gelip yurt kurmuşlar? O zaman önce hangi boydan olduklarına ve Fars diyarına nasıl geldiklerine, ardından da tarihi serüvenlerine bir bakalım. 🔹 Kaşkayların İran topraklarındaki geçmişi, 11. yüzyıla kadar uzanır. Bilhassa Oğuz, Uygur ve Kıpçak Türklerinden bir araya gelen Kaşkay Türklerinin isimleri hususunda net bir bilgi yoktur. Ancak 'kaşka, kaş, kay ve kayı' kelimelerinden türediği kayıtlarda geçmekte. 🔹 Kaşkay Türkleri İran'daki kırk milyon Türk nüfusunun, dört milyonunu teşkil eder. Kaşkayların birçoğu Kafkasya üzerinden İran'a gitmiş ve orada kendilerine bir yurt kurmuşlardır. Bu yüzden konuşmaları Azerbaycan Türkçesine oldukça yakındır. 🔹 Kaşkayların bir kısmı İran'ın güneyinde Zagros Dağları eteklerinde, İsfahan, Fars ve Buşehr illerinde yerleşik yaşarlar. Azımsanmayacak bir kısmı ise yaylak ve kışlaklarda göçebe olarak hayatlarını idame ettirir. Zagros Dağları nerede? Zagros Dağları, İran ve Irak topraklarında bulunan büyük sıralı bir şekilde konumlanmıştır. Sibirya'da Türk izleri 🔹 Kaşkay Türkçesi, güneyabatı yani Oğuz Türkçesi grubuna dahildir. İran'da yaklaşık bir milyondan fazla kişi Kaşkay lehçesi konuşmaktadır. Bu lehçe, Oğuz grubunda yer alan Azerbaycan Türkçesi ile büyük benzerlikler içerir. 🔹 Birçoğu göçebe yaşadığından İran'daki diğer Türkler kadar Farsçadan etkilenmemiştir ancak bölgedeki eğitim dilinin Farsça olmasından mütevellit Kaşkay Türklerinin geneli Farsça konuşurudur. 🔹 Kaşkay Türklerinin bayrağında, Türk bayrağında olduğu gibi ay ve yıldız mevcuttur. Hatta Türk bayrağı mavi bir arka planla Kaşkay Bayrağı olarak tanıtılır. 🔹 Kaşkayların yaşadığı şehirler; Firuzabad, Şiraz, Kazerun, Nurabad, Abade, Şehreza, Semirom, Geçsaran, 'Vilayet-i Kaşkayi' olarak isimlendirilmektedir. Türklerin tarihi başkenti Ötüken 🔹 Kaşkayların bir kısmı günümüzde yerleşik hayata geçmişken büyük bir kısmı ise geleneklerine bağlı kalarak kışlaklarda yaşamayı tercih etmiştir. 🔹 Zamanında il yani yurdun başında bulunan hanlar, Firuzabad kentinde yaşamlarını sürdürmekteymişler. Oymak teşkilatları ise diğer Türk illerinde olduğu gibi boylara, boylar obalara ve obalar da ocaklara ayrılmış. Oymak ne demek? Eski Türkçe bir kelime olan oymak, 'ulusun ayrıldığı bölümlerden her biri' manasını karşılar. 'Oymak' sözcüğü, Türkiye Türkçesi dışındaki Altay, Teleüt, Kazak, Kırgız vb. dillerde 'aymak' olarak karşımıza çıkar. 🔹 Eski dönemlerde Kaşkay Türklerinin başında, 'İlhan' ünvanını taşıyan bir kimse bulunmakta ve vekiline de 'İlbeyi' denilmektedir. Yönetimde en etkin kişi 'İlbey'idir. Bu iki önemli kişiyi şah seçmektedir. 🔹 Diğer Türk topluluklarında olduğu gibi Kaşkayların törelerine sıkı sıkıya bağlı olmaları, onları bulunduklarını bölgenin en güçlü topluluğu olarak nitelendirilmesi hususunda katkısı fazla olmuştur. Manas diyarı Kırgızistan 🔹 Kaşkay Türklerinin birçok geleneği ve buna bağlı olarak çeşitli giyim tarzları bulunur fakat en dikkat çeken kadınların giydiği kıyafetlerdir. Kaşkay kadınları kabarık bir elbise giyerler. Bu elbise bellerinden topuklarına kadar uzanır. 🔹 Bunların üstünde giyilen elbiseler, çetken veya gödekçe; başörtüleri ise çarğat olarak adlandırılır. Başörtüleri ince bir bezden yapılır ve saçların bağlanması için kullanılır. Onun üstüne renkli büyük bir şal örtülür. Bu elbiseyi altın, gümüş ve bakırdan bilezikler ve yüzükler eşlik eder. Geleneksel kıyafetin altına giyilen ayakkabıya ise kiva ismi verilmiştir. ↪ Fotoğrafta da görüldüğü üzere Kaşkay kadınları, her türlü törene geleneksel kıyafetleriyle katılım sağlarlar. 🔹 Göçebe yaşam tarzlarından dolayı hayvancılığı meslek edinen Kaşkayların en önemli kazanç kaynağı, koyun yününden yaptıkları el dokuması halılarıdır. Bilhassa kadınlar bu hünerleri düğünlerde ve şenliklerde sergilemeyi tercih ederler. 🔹 Göçebe Kaşkay kadınının en büyük hüneri, çok geniş ve büyük olmayan küçük ebatta, hafif halılar dokumaktır. Dolayısıyla hafif halılar dokumak da onların göçebe hayatları kolaylaştırmaktadır. Ruslar Türk dünyasını nasıl ayrıştırdı? 🔹 Kaşkaylarda diğer Türk topluluklarında olduğu atın yeri oldukça önemli ve büyüktür. İçlerinde ata karşı sonsuz hürmet ve sevgi beslerler. Bundan ötürü hayatlarında en iyi ata sahip olmak için adeta yarışırlar. 🔹 Kaşkay Türklerinde, 'At eşittir Kaşkayi, Kaşkayi eşittir at' diye bir söylence dahi mevcuttur. Kaşkaylar küçük yaşta ata binmeyi öğrenirler ve atla birlikte büyürler. 🔹 Sonuç olarak İran'da yaşayan Kaşkay Türkleri, göçebe bir hayat sürdürdüklerinden has Türklük özelliklerini kaybetmemişler aksine koruyarak günümüze ulaştırmışlardır.

İran'daki Türkler: Kaşkaylar

KAŞKAY TÜRKLERİ