Sultan Abdülhamid'in arşivinden Japonya fotoğrafları

Japonya'dan bir nehir üzerindeki köprü ve kayık Sultan Abdülhamid'in Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu 19. yüzyılın en büyük görsel arşiviydi. Abdülhamid Han, bu fotoğraf koleksiyonuyla Osmanlı Devleti'nin büyük sınırları içerisinde ortaya çıkacak mukadderatı da düşünerek o günkü devletin durumunu kayıt altına aldı. Sultan Abdülhamid'in arşivinden Osmanlı fotoğrafları Japonya'da bir sahil yerleşim Sultan Abdülhamid, medeniyet kurucusu olduğumuzu göstermek adına Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu'nun 2 seçkisini British Museum'a ve daha sonra da Washington'a gönderdi. 918 albüm dışında İngiltere'ye gönderilen 51 albümde 800, Amerika'ya gönderilen 51 albümde de 1700 fotoğraf yer alıyordu. Japonya'da bir limanda yelkenli Fotoğraf koleksiyonunda, 918 albüm ve 36 bin 585 fotoğraf yer alıyor. Bu kareler kültürel mirasın korunmasına ve gelecek nesillere aktarılmasına olanak sağlıyor. Osmanlı dönemine ait sivil mimari, dini mimari, resmi binalar, meydanlar, külliyeler, köprüler, kervansaraylar, mektepler, hastaneler ve yolların bu fotoğraflarla kayıt altına alındı. Osmanlı arşivinden fotoğraflarla Roma Oda içerisinde yazı yazan bir Japon kadın Sadece Osmanlı İmparatorluğu'nu değil, dünyanın çok uzak ülkelerini içine alan geniş bir yelpazeye sahip olan fotoğraf koleksiyonunda, dönemin en büyük fotoğraf ustaları veya fotoğrafhaneleri olarak yaklaşık 263 imza dikkati çekiyor. Bir odada üzerinde sayfalar olan sehpa çevresinde Japon kadınlar Sultan II. Abdülhamid'in tanıma ve tespit aracı olarak kullandığı fotoğrafların bir kısmı Amerika, Avrupa ile başta Japonya olmak üzere bazı Uzak Doğu ülkelerindeki şehir ve tabiat güzelliklerini, sarayları, fabrikaları, gemi, silah ve çeşitli sanayi ürünlerini, din ve devlet büyüklerini, müze ve sanat eserlerini konu alıyor. İşte Sultan II. Abdülhamid'in tarihe ışık tutan Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu'ndan Japonya fotoğrafları… Osmanlı arşivinden fotoğraflarla Mısır Yemek yiyen japon kadınlar Japonya'yı İslam ile tanıştıran Abdürreşid İbrahim Sultan Abdülhamid'e gönderdiği mektupta, buradaki halkın İslam'a yakın olduğunu belirtti ve şunları yazdı: 'Her ne kadar bizim Müslümanlar arasında, 'Japonya'da İslamiyet' adı altında rüya âleminin levhalarında anlatılan havadis pek çok duyulmuşsa da, asıl ve esası olmadığı tahakkuk etmiştir. Fakat bundan sonra İslamiyet'in Japonya'da intişar edeceği şüphesizdir. Zira Japon milleti, yaratılış bakımından İslamiyet'e yakın bir millettir. İslami kaidelerden olan pek çok güzel ahlak, Japonlarda fıtraten mevcuttur. Temizlik, hayâ, sadakat, emniyet, hususan cömertlikle şecaat, Japonlarda adeta bir huy olmuştur.' Japonya'yı İslam ile tanıştıran alim; Abdürreşid İbrahim Tokyo Mukojima'da Sumida Irmağı ve bir kayıkla yolcular Abdürreşid İbrahim'e göre Rus toplumunda rüşvet yaygın olmasına rağmen, Japonlarda rüşvet hiç yoktu. Ruslarda ahlak çok bozulmuş, Japonlar ise çok çalışkan bir milletti. 129 yıl önce faciayla başlayan dostluk Tokyo'da Daimyo Bahçesi Osmanlı ile Japonya arasındaki dostluğunun temelleri bir facianın, tarihimizdeki en büyük deniz felaketlerinden biri olan Ertuğrul Fırkateyni'nin batmasının ardından atıldı. 19. yüzyıldaki bu korkunç olay, Japonya'nın uzak doğudaki yakın dostumuz olmasını sağladı. Ertuğrul Fırkateyni Faciası nasıl meydana geldi? Japonya'da bir binanın ön cepheden görünüşü Prof. Dr. Erhan Afyoncu, Japonların 19. yüzyılın ortalarından itibaren ABD ve Avrupa'nın baskısıyla karşılaşınca bu durumdan çıkış yolları aramaya başladığını belirtir. Bundan dolayı 1871'de Fukuçi Geniçiro'yu Türkiye'nin durumunu tespit ettirmek üzere gönderdiler. 1875'te Dışişleri Bakanı Munenori Başbakan Sanetomi'ye 'Türkler gayri Hristiyan Batı milleti olarak Avrupalılar ile diplomatik ilişkilerde bulunuyorlar. Bu bakımdan Japonlara benziyorlar. Biz de onlardan çok şeyler öğrenebiliriz. Dolayısıyla onlar ile diplomatik ilişkileri açarsak bizim için faydalı olacak' dedi. Bu konuşmadan sonra İngiltere'deki Japon ve Türk elçileri arasında bir görüşme oldu. Sultan Abdülhamid'in fotoğraf arşivinde yer alan mukaddes topraklar İyeyasu Tapınağı Yaptıkları değerlendirmeler sonucunda Osmanlı ile ilişki kurmayı faydalı bulan Japon yönetiminin gönderdiği heyet 1881'in ocak ayında İstanbul'a ulaştı. Japonya ve Osmanlı Devleti arasındaki ilişkilerin 1887'de Japon Prensi Komatsu Akihito ve eşinin İstanbul ziyaretinde Sultan II. Abdülhamid ile görüşmesi ve hediyeler sunmasıyla gelişmeye başladı. II. Abdülhamid'in misafirperverliğine teşekkür için Japon İmparatoru padişaha Krizantem Nişanı hediye etti. Bu Japonya'nın en önemli nişanıydı. Tokyo'da bir nehir kenarında çay Sultan Abdülhamid, padişaha gönderilen nişana karşılık Japon İmparatoruna İmtiyaz Nişanı verilmesini uygun buldu. Hem bu nişanı götürmek hem de iade-i ziyaret üzere bir harp gemisinin Japonya'ya hareketini emretti. Fakat bunun diğer devletlerin pek duyulmasını istemediği için geminin bir eğitim gemisi olduğu imajı verildi. Sultan Abdülhamid'in fotoğraf albümünde yer alan Kızılderililer Mikado Bahçesi (Fukiage) Ertuğrul Fırkateyni'nin 79 metre boyunda, 15,5 metre eninde, 600 beygir gücünde olup, 1874'de İstanbul Tersanesi'nde inşa edildi. 14 Temmuz 1889'da İstanbul'dan hareket eden Ertuğrul Fırkateyni'nde 56'sı subay olmak üzere mürettebatla birlikte 609 bahriyeli bulunuyordu. Bu gemide görevli subaylar arasında işlerinin ehli, birkaç Avrupa dilini konuşan, iyi yetişmiş askerler vardı. Çay evi 27 Temmuz'da Süveyş Kanalı'nı geçerken kuma oturdu ve dümeni kırıldı. Fırkateyn tamir için havuza alındı ve bu arada başka bir gemiyle nişan ve hediyelerin üst düzey subaylarla gönderilmesi düşünüldü. Ancak tamerin kısa sürede bitmesi üzerine yola çıkan gemimiz bir kaza daha geçirdi. 7 Ekim'de Aden'e, 20 Ekim'de Bombay'a vardı. Yurt dışına eğitime gönderilen askerler Kuruma (araba)ya binmiş yolcular Bombay Limanı'na ulaşan firkateyn büyük bir coşku ile karşılandı. Gemiyi günde yaklaşık 20 bin, bir hafta içinde ise toplam 150 bine yakın kişi görmeye geldi. Hindistan'da yayın yapan Advocate of India adlı İngilizce gazete, Ertuğrul'un Bombay'a gelişiyle ilgili 29 Ekim 1889 tarihli sayısında, firkateynin Hindistan'ın Müslüman halkı üzerinde geniş bir tesir bıraktığını yazdı. Binalar ve bahçeler Gemi, 8 Kasım'da Sri Lanka'nın başkenti Kolombo'ya ulaştı. Mürettebat cuma namazını eda etmek için topluca gemiden inince halkta müthiş bir coşku uyandı. 300 bin nüfusu olan Kolombo'da yaklaşık 200 bin kişi Sultan II. Abdülhamid'e ve Osmanlı'ya dualar ederek gemiyi ziyaret etti. Objektif meraklıları için başlıca 20 fotoğraf terimi Bina giriş kapısı 15 Kasım'da Singapur Limanı'na ulaşan firkateyn, uygun havayı yakalamak için burada dört ay kaldı. Altı ay sürmesi planlanan seyir, hava koşulları, salgın hastalık gibi yaşanan aksaklıklar sebebiyle 10 ay 3 hafta sürdü. Kemerli köprü Ertuğrul Fırkateyni Japonya'ya ulaşınca büyük bir coşkuyla karşılandı. Prof. Dr. Erhan Afyoncu, gemi top atışları ile selamlanırken bir taraftan da binlerce Japon'un tezahürat yaptığını belirtir. Seyir sürecinde amiral olan 13 Haziran'da imparatorun huzuruna çıkıp, padişahın mektubunu ve gönderdiği nişanı takdim etti. Gerekli temaslar yapıldıktan sonra dönüş yolculuğu başladı. Osmanlı şehzadeleri Oji Çayevi Japonya'da üç ay kadar kalan Ertuğrul Fırkateyni, 14 Eylül 1890'da Yokohama'dan hareket etti. Osman Paşa, yola çıkmadan önce Japon yetkililere, 'Ertuğrul'un makinesi iyi halde olmadığı için şiddetli bir fırtınaya dayanamayacağından korkmaktayım. Ekim'in ortalarına kadar Japonya'da kalır isek o zamanlar Japon ve Çin sularında fırtınalar kesilmiş olacağından makineye lüzum kalmaksızın yelken ile gidebileceğimi ümit ediyorum' dese de bazı askerlerin koleraya yakalanması nedeniyle hareketi öne aldı. Bir bahçede birlikte poz vermiş kadınlar Ertuğrul Fırkateyni dönüş yolundayken fırtınaya yakalandı. Hasar alan gemi 16 Eylül 1890 saat 21.00 sıralarında Oşima Burnu'nun kayalıklarına çarparak battı. Denizcilik tarihimizin en büyük kazasında gemide Osman Paşa, gemi süvarisi Yarbay Ali Bey ve 54 subayın da içinde bulunduğu 526 mürettebat şehit oldu. Oturur vaziyette bir samuray Kazadan sadece 69 kişi kurtulabildi. Yaralılara fener işçileri ve köylüler ilk yardımda bulundular. Kaza haberine Japon yetkilileri 18 Eylül'de ulaştı. Yaralılar Japon hükümeti tarafından hazırlanmış hastanede ve bizzat imparatorun gönderdiği doktorlar tarafından tedavi altına alındı. Japon makamlarınca hazırlanan detaylı raporlar, Osmanlı İmparatorluğu'na gönderildi. Japonya'da bir binanın ön cepheden görünüşü Kazadan kurtulanların imparator tarafından tahsis edilen Kongo ve Hiei adlı Japon savaş gemileriyle İstanbul'a gönderildi. 2 Ocak 1891'de İstanbul'a ulaşan gemiler samimi bir şekilde karşılandı. Sultan İkinci Abdülhamid gemi kumandanlarını huzuruna kabul edip iltifat etti ve kendilerini nişan ile ödüllendirdi. Sultan Abdülhamid'in fotoğraf albümünden Osmanlı'daki mahkumlar Japonya'da bir yapının görünüşü İstanbul'da kaza haberini aldıktan hemen sonra Sultan II. Abdülhamid'in emriyle kazada şehit olanların ailelerine nakdi yardım yapılması maksadıyla bir komisyon kuruldu ve ailelere maaş bağlandı. Ayrıca Japon hükümeti ve halkı tarafından toplanan yardımların da İstanbul'a gönderildi. Japonya'da yemek pişiren kadınlar Japonya fotoğraflarının da yer aldığı '19. yüzyılın en büyük görsel arşivi' olarak tanımlanan Sultan Abdülhamid Han'ın Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu'nu İstanbul Üniversitesi, Nadir Eserler Kütüphanesi'nde muhafaza etti. Üniversite, fotoğraf dijital ortamda araştırmacıların kullanımına sundu. Hazırlık çalışmalarına 2013'te başlanan proje kapsamında dijital erişime açılan 918 albüm içinde yer alan 36 bin 585 fotoğraf, kültürel mirasın korunmasına ve gelecek nesillere aktarılmasına olanak sağlıyor. Cumhurbaşkanlığı himayesinde, İÜ Rektörlüğü, TBMM Genel Sekreterliği ve Milli Saraylar iş birliğinde hayata geçirilen 2. Abdülhamid Han Yıldız Albümleri Projesi ile Nadir Eserler Kütüphanesi'nde muhafaza edilen Yıldız Fotoğraf Koleksiyonu ve albümlerinin daha uzun yıllar muhafaza edilmesi ve eserlerin araştırmacı incelemeleri sırasında yıpranmasını önlemek amaçlanıyor.