10 maddede 950 yaşında olan Kutadgu Bilig

Buna göre şair Balasagun'da (Kuz-Ordu) soylu bir aile içinde dünyaya gelmiş, bilimi, erdemi, zühd ve takvâsı ile temayüz etmiş, eserini bir buçuk yılda Balasagun'da yazıp Kâşgar'da tamamlayarak 462 (1069-70) yılında Karahanlılar'ın hakanı Süleyman Arslan Hakan oğlu Tavgaç Uluğ Buğra Han'a sunmuştur. Şairin kudretini takdir eden hakan kendisine 'görevlerin en incesi olan' has hâciblik mansıbını vermiştir. Eserdeki bazı beyitlerden hareketle müellifin doğum yılının 1019 dolaylarında olduğu tahmin edilmektedir. Yûsuf Has Hâcib ile Kâşgarlı Mahmud'un aynı dönem ve çevrede yaşamış, eserlerinde aynı dili ve kültür malzemesini kullanmış olmakla beraber birbirlerini ve eserlerini tanımamış oldukları anlaşılmaktadır. ''Sen biraz sabret. Vakti gelince kapalı kapılar açılır.'' Yûsuf Has Hâcib birbirine çok sıkı bağlarla bağlı bulunan fert, cemiyet ve devlet hayatının ideal bir biçimde düzenlenmesinde zaruri olan zihniyet, bilgi ve faziletlerin nelerden ibaret olduğu, bunların nasıl elde edileceği ve nasıl kullanılacağı üzerinde sanatkârane bir şekilde durmuştur. ''Bu dünya bir bataklıktır. Bataklığa giren dibe batar ve bir daha çıkamaz; orada sevinç arama. Oradan kendini yukarı çek, ibadet ile kulluk görevlerini yerine getir.'' Yûsuf Has Hâcib'in kendisine öğüt verdiği kırk bir beyitlik parça da (6605-6645. beyitler) asıl eserin veznindedir ve kaside tarzında kafiyelenmiştir. Türk edebiyatında yeni olan aruzun ekleme parçaları dışında şair tarafından pürüzsüz bir biçimde kullanıldığı görülmektedir. Türk yazı diline hâkim olan Yûsuf Has Hâcib eserini, seçmiş olduğu yarı hikâye yarı temsil tarzında, arada hareketi sağlayıcı ve açıklayıcı konuşmaların, canlı tasvirlerin süslemiş olduğu sahneleriyle mükemmel bir üslûp ve mimari çerçeve içine yerleştirmiştir. 'Gönül kimi sever, onun kusuru fazilet olur. Kimi sevmezse, onun fazileti kusur görülür.' Bunların dışında Ay-Toldı'nın Hâcib ile buluşmasını sağlayan Küsemiş, huzura kabulü sağlayan Hâcib, arada hizmet gören Oğlan, haber getiren Yumuşçı ve zâhidin yanında çalışan Kumaru da görevli olarak temsilî mahiyet taşımaktadır. Bütün meziyet ve kusurları ile görülen bu şahıslar çok canlı bir biçimde süren buluşma, konuşma, münazara, münakaşa ve değişik tasvirleriyle bir dram havası içinde ele alınmaktadır. Hükümdar Kün Togdı: Adalet Vezir Ay Toldı: Mutluluk Vezirin oğlu Ögdülmiş: Akıl Vezirin oğlunun arkadaşı Odgurmuş: Akıbet ''Gönülsüz nereye doğru atılsa ayak Ancak, son yıllarda 'Kut' sözcüğü üzerinde yapılan etimolojik ve semantik çalışmalar, bu çeviri şeklinin eksik olduğunu ortaya koymuştur. Kaşgarlı Mahmud'un Divânü Lügati't-Türk'te anlamlandırdığı şekliyle 'Kut'un, devlet yani 'siyasal iktidar ve egemenlik' anlamında kullanılması daha uygundur. ''Bey adil olmalıdır. Ey hâkim, memlekette uzun müddet hüküm sürmek istersen, kanunu doğru yürütmeli ve halkı korumalısın.'' Her ikisinde de esere eklenmiş olan mukaddimeler bunları yazanların fikir seviyelerini gösterdiği gibi bu çevrelerin kitap hakkındaki görüşlerini de içermektedir. İlk eklenen manzum mukaddimede bir yandan müellifi hakkında bilgi verilmekte, öte yandan yazanın fikrine göre eserin en önemli kısımları belirtilmektedir. Manzum mukaddimenin dili ve üslûbu eserinkine çok yakın olmakla birlikte esas fikrin iyice kavranamadığı görülmektedir. Burada Kutadgu Bilig bir nevi siyasetnâme kabul edilmekte, asıl insanî ve sosyal değeri arka planda bırakılmaktadır. ''Ey bilgin ve bilge insan! Bu dünya sadece yiyip içmekten mi ibarettir?'' Kutadgu Bilig'in en özgün yönü, çağının yönetim anlayışını yansıtan bir siyaset kitabı olmasıdır. İşte bu Türk hâkimiyet anlayışının zamanımıza kadar intikalinde yegâne kaynak Kutadgu Bilig olmuştur. ''Akıl senin için iyi ve yeminli bir dosttur. Bilgi senin için çok merhametli bir kardeştir.'' 'İdeal insan nasıl olmalıdır? Ne gibi özellikleri olmalıdır?' (Nefsini bütün kötülüklerden arındırmış, Allah'a sıkı sıkıya bağlı, Takva sahibi…) ''Kötüler başıboş olursa bak iyiler yiter İyiler üstün olursa kötüler gider.'' Kutadgu Bilig'te de nihai amaç, dünya ve ahiret saadetine kavuşmak için, siyasi ahlaka uygun, adaletli bir devlet düzeni oluşturmaktır. ''Bu dünya bir tarladır. Burada bugün ne ekilirse, yarın o biçilecektir. İyilik tohumu ekersen iyilik çıkar, kötülük tohumu ekersen kötülük çıkar. İyilik insana azık, kötülük ise yük olur.'' İyi bir eğitim gördüğü, Arapça, Farsça ve İslam öncesi Türk kültürünü iyi bildiği anlaşılan Yusuf Has Hacib, eserinde devlet adamlarının niteliği, birey, toplum, devlet ilişkilerinin nasıl düzenlenmesi gerektiği üzerinde durmuş, yaşadığı toplumun geleneksel değerlerine uygun olarak iyiliği, erdemi ve akılcılığı önermiştir. ''Yakın tut kendine iyi insanları Kötüden uzak dur, dokunur zararı.''

10 maddede 950 yaşında olan Kutadgu Bilig

YUSUF HAS HACİP KİMDİR?