Ahmet Mithat Efendi’ye ait kütüphanenin hazin sonu

📌 Ahmet Mithat Efendi, yazar, gazeteci ve yayıncı kimliğiyle tarihimize adını altın harflerle yazdırmış bir isim. Tanzimat dönemi yazarlarından olan Ahmet Mithat Efendi, Türk edebiyatının gerçek anlamda ilk popüler yazarıydı. Ahmet Mithat Efendi edebiyat ve yayın hayatımıza katkılarının yanında büyük bir kütüphanenin de sahibiydi. 📌 Ahmet Mithat Efendi'nin Beykoz'daki yalısını görmüş olanlar, 20 odalı bu yalıdan söz ederken, orta katındaki büyük kütüphaneye de mutlaka değinirlerdi. Veled Çelebi'nin hatıralarında, Ahmet Mithat'ın kütüphanesinin oldukça farklı bir yeri vardı. Veled Çelebi, o dönemde eviyle beraber kütüphanesini de bir yangında kaybetmişti. 📌 Veled Çelebi, üzerinde çalıştığı Türk dili hakkındaki son eserinin müsveddelerinden de olmuştu. Durumu öğrenen Mithat Efendi, derhal kütüphanesinin anahtarlarını Veled Çelebi'ye teslim etmiş; 'Kütüphanem sizindir, arzu ettiğiniz şekilde istifade ediniz!' diyerek onu aynı konuda tekrar çalışmaya teşvik etmişti. 🔸10 soruda 'hace-i evvel' Ahmet Mithat Efendi 📌 Veled Çelebi, Ahmet Mithat kütüphanesinin hacmi, içinde bulunan kitapların çokluğu hakkında, 'Kütüphanesinde binlerce cilt eser vardı' diyerek bilgi vermişti. Çalışması için oradan evine 'kuman kuman' eser taşıdığını da belirtmişti. Bu kütüphanenin Ahmet Mithat'ın ölümünden sonra ne olduğu konusu ise ilerleyen yıllarda gün yüzüne çıkmıştı. 📌 Ahmet Mithat'ın torunu Terhan Hanım, kütüphanenin zaman içinde dağıldığını anlatmıştı. Peki, Ahmet Mithat'ın kütüphanesine ne olmuştu? Refi Cevat Ulunay, 'Takvimden Bir Yaprak' köşesinde 1967 yılında yayımladığı bir yazısında, Ahmet Mithat Efendi'nin maddi ve manevi mirasına yeterince sahip çıkılmayışından yakınmıştı. 📌 Bu yakınmalardan biri de 'Beykoz'daki evinden bütün kütüphanesini mavnalara doldurarak kesekâğıdı yapılmak üzere kâğıtçılara' satıldığına dairdi. Bunun yanı sıra Ahmet Mithat Efendi 1940'lı yıllarda Tan gazetesi sayfalarında küçük bir ilan yer almıştı. 🔸Türklere dostluğu, İslam'a saygısı ile bilinen Gülnar Hanım 📌 'Kitap Meraklılarına: Müzayede ile Fevkalade Satış' başlığını taşıyan bu ilanda 'Şeyhülmuharririn merhum Ahmet Mithat Efendi'nin kütüphanesinde mevcut olan bütün kıymetli eserler'in bir gün sonra saat ondan itibaren Ankara Caddesi Tan gazetesi sırasında 94 numaralı dükkânda satılacağı haber veriliyordu. İlana göre satılan bu kitaplar arasında 'Türkçe ve Fransızca bilumum tarih, edebiyat, lügat, eski ve yeni Türk tarihine ait eserler, müteaddit ansiklopediler' bulunuyordu. 📌 Bu satış Ahmet Mithat Efendi'yi sevenlerin dikkatini çekmişti. Tan'dan sonra Cumhuriyet, Akşam, İkdam gibi gazeteler de konuya ilgi göstermiş, ardı ardına haber ve röportaj yayımlamaya başlamışlardı. Satışın yapıldığı 94 numaralı dükkân 'İnkılâp Kütüphanesi'ydi. Kitabevi sahibinin söylediğine göre Ahmet Mithat'ın bütün kitapları buradakilerden ibaret değildi: 'Yüzlerce cilt kitabı daha varmış ki vaktiyle şunun bunun elinde mahvolmuş.' 📌 Gazetecilerden Selahattin Güngör, mevcut kitaplara bir göz atmış ve kütüphanenin kitap varlığı hakkında birkaç somut bilgi daha vermişti: 'Raflarda birkaç bin cilt kitap var. Çoğu ansiklopedi. Bir kısmı da tarihe ait. (...) Ansiklopediler hayli zengin. En başta 39 ciltlik Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers. Sonra 45 ciltlik Biographie üniverselle ve daha böyle bir sürü ansiklopedi.' Bu ansiklopedi varlığı, Ahmet Mithat Efendi'nin bilgi dağarcığı yanında 19. yüzyılın ikinci yarısı Türk dergiciliğindeki malumatçı tutumun kaynakları hakkında da bizi aydınlatmış oluyor. 🔹Edebiyat konulu e-dergilere ulaşmak için tıklayın. 📌 Selahattin Güngör, söz konusu yazısında önemli bir şeye daha değinmiş, dönemin Maarif Vekaletini acilen bu satışa müdahaleye çağırmıştı. Dönemin Maarif Vekili Hasan Âli Yücel'di. Bu çağrı hemen yankısını buldu. İki gün sonraki gazetelerden, Maarif Vekilliğince satışın durdurulduğu öğrenildi. Vekâlet satışı durdurarak kitapların incelenmesi ve değer tespiti için Üniversite Kütüphanesi Müdürü Fehmi Etem Karatay ile Fatih Millet Kütüphanesi Müdürü İsmail Hakkı İlter'i memur etmişti. 📌 Fehmi Karatay ile İsmail Hakkı İlter kitapları inceleyerek bir rapor hazırlamışlar, on gün kadar sonra, Anadolu Ajansı kaynaklı bir haber olarak raporun içeriği gazetelere yansımış, oradan bir başka bilgiye daha ulaşılmıştı. Kitaplar sadece Ahmet Mithat'a değil 'Mithat efendi merhumla damadına (Muallim Naci'ye)' aitti. Anlaşılıyor ki Ahmet Mithat'tan daha önce hayata gözlerini yuman damadı Muallim Naci'nin kitapları da aynı kütüphaneyle birleşmişti. 📌 Asıl önemlisi ise hazırlanan raporda 'kitapçılardan mürekkep bir gruba toptan satılmış' olan Mithat Efendi Kütüphanesindeki kitapların 'mühimce bir kısmı bugün için elden çıkarıldığı' gerçeğiydi. Rapora göre 'Geriye kalanlar arasında yazma ve nadir kıymette eser bulunmadığı gibi umumi kültüre ait ve ansiklopedik malumat kitapları dışında, ilmî bir müesseseye yarayacak, ihtisasa müteallik kitaplara da tesadüf edilmemiştir. Bu itibarla bahis mevzuu olan kitapların devlet tarafından satın alınmasında bir fayda görülmemiştir.' 📌 Ancak 15 gün kadar devam eden bu süreç içinde gazetelerde çıkan haberlerde, raporda sözü edilmeyen bazı ayrıntılar vardı. Buna göre 'Ahmet Mithat Efendi kütüphanesinde 6500 adet muhtelif eser mevcut olup bunların arasında yazma kitaplar, birçok şark ve garp müelliflerine ait nüshası tükenen mühim eserler, ansiklopediler ve kendi külliyatı bulunmaktadır.' 📌 Tam açıklığa kavuşturulmasa da bu haberdeki bilgiler kütüphanenin dağılmadan önceki mevcudiyetine ait olmalıydı. Yine aynı habere göre 'kitaplar, merhumun veresesinden 1500 liraya bazı kitapçılar tarafından satın alınmış ve teker teker satılmak üzere müzayedeye çıkarılmıştır.' Bir başka kısa haberde ise 'Ahmet Mithat Efendi'nin el yazılarından mürekkep zengin bir muhabere koleksiyonu ile el yazısı bazı eserlerden' söz edilir. İşin bu kısmı ise biraz muğlâktı. Raporu hazırlayacak iki kişiye bu el yazısı koleksiyon hiç gösterilmemiş miydi? Onlar kimlerin eline geçmişti? Bu soruların cevabı belli değil. 📌 4 yıl sonra ise Mahmut Yesari'nin yazdığı bir yazıda, Ahmet Mithat Kütüphanesi hakkında şu satırları kaleme almıştır: 'Bundan bir iki sene evvel Ahmet Mithat Efendinin kütüphanesi satılmıştı. Bu satışa kan ağladım. Kitaplar bir kütüphanede parça parça yok pahasına satıldı. Kitapların bir kısmını gördüm. Mithat Efendi'nin çalışma tarzı hakkında biraz fikir edindim. Kitapların arasında notlar yazılmış kâğıtlar vardı ve satır altları çizilmişti. Yarım kalmış tercümelere de tesadüf ettim. Kitaplar el yazması ender ele geçen kitaplar değildi ama gene kıymetli idi.' 📌 Dönemin Maarif Vekili Hasan Âli Yücel, yıllar sonra bir yazı kaleme almış ve konuya ışık tutmuştu: 'Sekiz on sene önce Mithat Efendiye ait bazı evrak ve belgeler elime geçmişti. Bunlardan bir kısmını dostum Hakkı Tarık'a vermiştim. Sözünü ettiğim jübilede teşhir edilmişti. Bu evrak arasında dikkati çeken epey şey vardır. Onlardan birini buraya alacağım. Bu parça Tercüman'da neşredilmiş mi, vaktim olup arayamadım.' Tüm bunlar, büyük oranda, Ahmet Mithat Efendi Kütüphanesine ne olduğunu, bir kütüphanenin hazin hikâyesini ortaya koymuş oluyor.

Ahmet Mithat Efendi’ye ait kütüphanenin hazin sonu

AHMET MİTHAT EFENDİ KİMDİR?